Иррационализм философиясы

Презентация қосу

«Иррационализм
философиясы»
Қазақстан тарихы және әлеуметтік – саяси пәндер кафедрасының аға
оқытушысы:Нұрмаханова Н.Ж
Мақсаты : Студенттер осы дәріс тақырыбын
игергеннен соң иррационализм философиясының
өкілдерін және олардың қарастыған мәселелерін
біліп қана қоймай оларды практикада қолдануға
қабілетті.
Дәріс жоспары:
1. А. Шопенгауэрдің жыныстық махаббат
метафизикасы.
2. Өмір философиясы. Ф. Ницше философиясы.
3. Батыстық адамның ғылыми
рационалдығылығының белсенділеуіне кедергі
келтіретің потенциалдық мүмкіндіктерімен
себептерді анықтау.
4. Санасыздық идеясы және сихоанализ
(А.Шопенгауэр).Санасыздық идеясы және
психоанализ 5. (З.Фрейд). Санасыздық идеясы және
психоанализ (К.Юнг).
№ 1 мәселелі сұрақ
Мына суретке қарап З.Фрейдтің саналалық
мен бейсаналалық ара қатынасын түсіндіріңіз Фрейд « Мен»мен
«Олды» салт атты
адамға теңейді: «Мен»
-сырт қарағанда атты
басқарып, бақылап,
бұйрық беріп отырады.
Бірақ ат («Ол»)-
адамнан күштірек
және (адамды көтеріп
келеді) кей жағдайда
ат иесі атқа бақылауын
жоғалтып алып, ол
қайда шапса да кете
баруы мүмкін.
Психологиялық түйін.Еркін ассоциация.
Студенттер назарына ұсынылатын тапсырмалар:
№ 2 мәселелі Сұрақ

№ 3 мәселелі сұрақ
Ф.Ницше нің «асқан адамы» мен З.Фрейдттің «мені күшті адамына»
жеке, ерекше, жалпы тұрғысында талдау жасау
XIX
XIXғасырдағы
ғасырдағыбейклассикалық
бейклассикалықидеалистік
идеалистікфилософияның
философияныңбастыбастыбағыты
бағыты2: 2:
1.1. иррационализм;
иррационализм;
2.2. «өмір
«өмірфилософиясы»;
философиясы»;
Иррацнонализм
Иррацнонализм--табиғаттағы
табиғаттағылогикалық
логикалықбайланыстардың
байланыстардыңболуын,
болуын,
қоршаған
қоршағандүниені
дүниенітаутаутас
тасжәне
жәнезаңды
заңдыдеп
депқабылдауды
қабылдаудытерістеп,
терістеп,Гегель
Гегель
диалектикасын
диалектикасынжәне жәнеондағы
ондағыдаму
дамуидеясын
идеясынсынады.
сынады.
Қоршаған
Қоршағандүниедүние— —тұтастығы,
тұтастығы,ішкі
ішкізаңдылықтары,
заңдылықтары,даму дамузаңдары
заңдары жоқ,
жоқ,
ақылға
ақылғаемес,
емес,аффект,
аффект,ерік-тілек
ерік-тілексияқты
сияқтықозғаушы
қозғаушыкүштерге
күштергеғана
ғанабағынатын
бағынатын
бөлшектелген,
бөлшектелген,түйдектелген
түйдектелгенхаос
хаосекендігі
екендігітуралы
туралыой ой——иррационализмнің
иррационализмнің
басты
бастыидеясы.Иррационализмнің
идеясы.Иррационализмніңкөрнекті
көрнектіөкілі
өкілі--Артур
АртурШопенгауэр
Шопенгауэр(1788-
(1788-
1860).
1860).Өз Өзтворчествосында
творчествосындаол олГегель
Гегельдиалектикасы
диалектикасымен ментарихилық
тарихилық
принципіне
принципінеқарсықарсышығып,
шығып,кантиандық
кантиандықпен пенгипотонизмге
гипотонизмгеқайта
қайтаоралуға
оралуға
шақырды.
шақырды.Волюнтаризмді
Волюнтаризмдіөз өзфилософиясының
философиясыныңуниверсалды
универсалдықағидасы
қағидасыдепдеп
жариялады
жариялады(волюнтаризм
(волюнтаризм--қоршаған
қоршағандүниедегі
дүниедегібасты
бастықозғаушы
қозғаушыкүшкүш--ерік
ерік
(воля)
(воля)депдепсанайтын
санайтынфилософиялық
философиялықағым).
ағым).
Өзінің
Өзінің «Дүние-ерік
«Дүние-ерікжәне
жәнеқабылдау
қабылдауретінде»
ретінде»(«Мир
(«Миркак
какволя
воляии
предствление»)
предствление»)атты аттыкітабында
кітабындаШопенгауэр
Шопенгауэрлогиканьщ
логиканьщжеткілікті
жеткіліктінегіз
негіз
заңын
заңынтұжырымдады.
тұжырымдады.Бұл Бұлзаң
заңбойынша
бойыншафилософия
философияматериалистер
материалистерсияқты
сияқты
объектілерге
объектілергеде, де,субъективті
субъективтіидеалистер
идеалистерсияқты
сияқтысубъектіге
субъектігеде
деемес,
емес,тек
текқана
қана
сананың
сананыңактіактіболып
болыптабылатын
табылатынқабылдауға
қабылдауғасүйенуі
сүйенуітиіс.
тиіс.
Қабылдау
Қабылдауобъективті
объективтішындық
шындықта,та,танушы
танушысубъект
субъектдедеемес,
емес,
обьект
обьектпен
пенсубьектте
субьекттебөлінеді.
бөлінеді.Дәл
Дәлосы
осыобьект
обьектнегізінде
негізінде
жеткілікті
жеткіліктінегіз
негіззаңы
заңыжатыр
жатыржэәне
жэәнеололөз
өзкезегінде
кезегінде44дербес
дербесзаңға
заңға
жіктеледі:
жіктеледі:
1. болмыс
болмысзаңы
заңы--кеңістік
кеңістікпен
пенуақыт
уақытүшін;
үшін;
2. себептілік
себептілікзаңы
заңы--материалды
материалдыдүние
дүниеүшін;
үшін;
3. логикалық
логикалықнегіз
негіззаңы
заңы— —таным
танымүшін;
үшін;
4. адам
адамәрекеттерінің
әрекеттерініңмотивациясы
мотивациясызаңы.
заңы.
Осылайша
Осылайшақоршаған
қоршағандүние
дүние(объект
(объекттүсінігі)
түсінігі)болмысқа,
болмысқа,
себептілікке,
себептілікке,логикалық
логикалықнегіз
негізбен
бенмотивацияға
мотивацияғатіреледі.
тіреледі.
Субъекттің
Субъекттіңқабылдауы
қабылдауысоншалықты
соншалықты күрделі
күрделіемес.
емес.
Таным
Танымпроцесі
процесіадам
адамсанасының:
санасының:
1. тікелей
тікелейтанымы;
танымы;
2. рефлективті
рефлективтітанымы;
танымы;
3. интуициясы
интуициясыарқылы
арқылыіске
іскеасады.
асады.
Шопенгауэр
Шопенгауэрфилософиясының
философиясыныңорталық орталықұғымы
ұғымы--ерік.
ерік.
Ерік
Ерік--Шопенгауэр
Шопенгауэртүсінігінде
түсінігінде— —абсолютті
абсолюттібастама,
бастама,барлық
барлықнәрсенің
нәрсеніңтектек–тамыры
–тамыры
барлық
барлықмәндімәндіанықтауға
анықтауғажәне жәнеоған
оғанықпал
ықпалетуге
етугеқабілетті
қабілеттіидеалды
идеалдыкүш.күш.
Ерік
Еріксонымен
соныменқатар
қатартіршілік
тіршілікнегізінде
негізіндежатқан
жатқанжоғары
жоғарыкосмостық
космостық принцип.
принцип. Ерік: Ерік:
''
1.1. сана
сананегізінде
негізіндежатады;
жатады;
2.2. заттардың
заттардыңең еңжалпы
жалпымәні
мәніболып
болыптабылады.
табылады.
Ерік
Ерік––заттардың
заттардың ең еңжалпы
жалпымәні
мәнідеп
дептүсіндіргенде
түсіндіргендеШопенгауэр
ШопенгауэрКанттың
Канттың«санада
«санадатек
тек
қоршаған
қоршағандүниедүниезаттарының
заттарының бейнелері
бейнелері(образдары)
(образдары)ғана
ғанабейнеленеді
бейнеленеді
(аффициацияланады),
(аффициацияланады),ал алолардың
олардыңішкі
ішкімәні
мәнішешілмес
шешілмесжұмбақ
жұмбақ(«өзіндік
(«өзіндікзат»)
зат»)болып
болып
калады»
калады»дегендегентеориясына
теориясынасүйенеді.
сүйенеді.
Шопенгауэр
Шопенгауэрбұл бұлтеорияны
теорияныволюнтаризм
волюнтаризмтұрғысынан
тұрғысынанқолданды:
қолданды:
1.1. қоршаған
қоршағандүние
дүние--адамадамсанасындағы
санасындағытүсініктер
түсініктердүниесі
дүниесіғана;
ғана;
2.2. дүниенің,
дүниенің,оның
оныңзаттарының,
заттарының,құбылыстарының
құбылыстарыныңмәні мәні«өзіндік
«өзіндікзат»
зат»емес,
емес,ерік;
ерік;
3.3. құбылыстар
құбылыстарәлемі әлемімен
менмәндер
мәндердүниесі
дүниесідегеніміз
дегеніміз--қабылдаулар
қабылдаулардүниесі
дүниесімен
менеріктің
еріктің
әлемі;
әлемі;
4.4. әр
әрадамның
адамныңеркі еркіоның
оныңөзөзәрекеттерін
әрекеттерінанықтайтыны
анықтайтынысияқты,
сияқты,бүкіл
бүкіләлемдегі
әлемдегіжалпы
жалпы
ерік,
ерік, заттар
заттар мен
мен құбылыстардың
құбылыстардың еркі еркі -- дүниедегі
дүниедегі сыртқы
сыртқы құбылыстардың,
құбылыстардың,
заттардың
заттардыңқозғалысы
қозғалысымен менкұбылыстардың
кұбылыстардың пайда пайдаболуына
болуынасебепші
себепшіболады:
болады:
5.5. тірі
тіріорганизмдердің
организмдердіңғана ғанаемес,
емес,өлі
өлітабиғаттың
табиғаттыңда да«бейсаналық».
«бейсаналық».«қалғып
«қалғыпжаткан»
жаткан»
еркі
еркібар;
бар;
6.6. дүние
дүние--еріктің
еріктіңжүзеге
жүзегеасуы.
асуы.
Ерік
Ерікмәселесінен
мәселесіненбаска
баскаШопенгауэр
Шопенгауэрбасқабасқададафилософиялық
философиялықмәселелерді
мәселелерді
——адам
адамтағдыры,
тағдыры,
еркіндік,
еркіндік,
қажеттілік,
қажеттілік,
бақыт,
бақыт,
адам
адаммүмкіндіктері
мүмкіндіктері
сұрақтарын
сұрақтарынқарастырады.
қарастырады.Философиясының
Философиясыныңоларға оларғаберетін
беретінсұрақтары
сұрақтарытұтас
тұтас
алғанда
алғандапессимистік
пессимистіксипатта.
сипатта.
Адам
Адамжәне
жәнеоның
оныңсанасы
санасынегізіне
негізінеерікті
еріктіалғанына
алғанынақарамастан
қарамастанШопенгауэр
Шопенгауэр
адамның
адамныңтабиғатқа
табиғатқағана
ғанаемес,
емес,оның
оның өзіне-өзінің
өзіне-өзініңбилік
билікете
етеалу
алумүмкіндігіне
мүмкіндігіне
сенбейді.
сенбейді.
Адам
Адамтағдыры
тағдырызаттар
заттармен
менқұбылыстардың
құбылыстардыңбүкіл-әлемдік
бүкіл-әлемдікхаосы
хаосытізбегінде
тізбегінде
жүреді
жүредіжәне
жәнебүкіләлемдік
бүкіләлемдікқажеттілікке
қажеттіліккебағынышты.
бағынышты.ЖекеЖекеадамның
адамның еркі
еркі
қоршаған
қоршағандүниенің
дүниеніңеріктер
еріктержиынтығы
жиынтығыалдында
алдындашарасыз,
шарасыз,әрі
әріоған
оған
бағынышты.
бағынышты.Шопенгауэр
Шопенгауэрадам
адамбақытына
бақытынасенбейді.
сенбейді.
Шопенгауэр
Шопенгауэрфилософиясы
философиясы(оның(оныңжеткілікті
жеткіліктінегіз
негізтуралы
туралытөртгік
төртгікзаңы,
заңы,
волюнтаризмі
волюнтаризмімен менпессимизмі,
пессимизмі,т.б.)
т.б.)өз
өззамандастарына
замандастарынатүсініксіз
түсініксізболды,
болды,
қабылданбады,
қабылданбады,танылмады
танылмадыда.да.Әйтсе
Әйтседе деШопенгауэр
Шопенгауэрфилософиясы
философиясы
бейклассикалық
бейклассикалықидеалистік
идеалистікфилософияның
философияның(иррационализм,
(иррационализм,символизм,
символизм,
«өмір
«өмірфилософиясы»)
философиясы»)және жәнепозитивизмнің
позитивизмніңдамуында
дамуындаүлкен
үлкенрөл
рөлатқарды.
атқарды.
«Өмір
«Өмірфилософиясы»
философиясы»
Шопенгауэрдің философиялық дәстүрін жалғастырған Фридрих Ницше(1844-1900) болды. Ницше иррационализмге жақын «өмір
Шопенгауэрдің философиялық дәстүрін жалғастырған Фридрих Ницше(1844-1900) болды. Ницше иррационализмге жақын «өмір
философиясын ың» негізін қалаушы деп саналады.
философиясын ың» негізін қалаушы деп саналады.
Бұл бағыттың өзекті ұғымы - нақты адам үшін басты және жалғыз реалдылық -өмір ұғымы.
Бұл бағыттың өзекті ұғымы - нақты адам үшін басты және жалғыз реалдылық -өмір ұғымы.
Ницше тусінігінде философияның мақсаты — адамның қоршаған дүниесі бейімделіп, өзін өмірде барынша іске асыруына көмектесу.
Ницше тусінігінде философияның мақсаты — адамның қоршаған дүниесі бейімделіп, өзін өмірде барынша іске асыруына көмектесу.
Қоршаған дүние мен өмір негізінде ерік жатыр.
Қоршаған дүние мен өмір негізінде ерік жатыр.
Ницше адам еркін бірнеше түрге жіктейді:
Ницше адам еркін бірнеше түрге жіктейді:
1. «өмірге ұмтылыс»;
1. «өмірге ұмтылыс»;
2. адамның өз шегіндегі ерік ( «ішкі стержень»);
2. адамның өз шегіндегі ерік ( «ішкі стержень»);
3. басқарылмайтын, бейсаналық
3. басқарылмайтын, бейсаналық
ерік - (сезімдер), аффектілер; ^
ерік - (сезімдер), аффектілер; ^
4. «билікке ұмтылыс».
4. «билікке ұмтылыс».
Еріктің соңғы түрі - «билікке ұмтылысқа» Ницше ерекше мән береді. Ницше пікірінше, «билікке ерік» белгілі дәрежеде адамдардың бәріне тән.
Еріктің соңғы түрі - «билікке ұмтылысқа» Ницше ерекше мән береді. Ницше пікірінше, «билікке ерік» белгілі дәрежеде адамдардың бәріне тән.
Табиғаты бойынша «билікке ұмтылыс» өзін-өзі сақтау инстинктіне жақын: адам ішінде жасырын жатқан қауіпсіздікке ұмтылыстың сыртқы
Табиғаты бойынша «билікке ұмтылыс» өзін-өзі сақтау инстинктіне жақын: адам ішінде жасырын жатқан қауіпсіздікке ұмтылыстың сыртқы
көрінісі және адам әрекеттерінің қозғаушы күші.
көрінісі және адам әрекеттерінің қозғаушы күші.
Ницше пікірінше әрбір адам, әрбір мемлекет саналы немесе, бейсаналы түрде сыртқы дүниеде өз «Менін» кеңейтуге тырысады.
Ницше пікірінше әрбір адам, әрбір мемлекет саналы немесе, бейсаналы түрде сыртқы дүниеде өз «Менін» кеңейтуге тырысады.
Ницше философиясы (оның басты идеялары - өмір адам үшін жоғары кұндылық екендігі «өмірге ерік», «билікке ерік») негізінде адам және
Ницше философиясы (оның басты идеялары - өмір адам үшін жоғары кұндылық екендігі «өмірге ерік», «билікке ерік») негізінде адам және
оның өмірі мәселесі тұрған -прагматизм, феноменология, экзистенциализм. т.б. сияқты қазіргі заманғы философиялық концепцияларға ізашар
оның өмірі мәселесі тұрған -прагматизм, феноменология, экзистенциализм. т.б. сияқты қазіргі заманғы философиялық концепцияларға ізашар
болды.
болды.
Вильгельм Дильтей (1833-1911) - «өмір философиясы» бағытының өкілі. Дильтей қоршаған дүниенің көптүрлілігі мен адам өмірінің
Вильгельм Дильтей (1833-1911) - «өмір философиясы» бағытының өкілі. Дильтей қоршаған дүниенің көптүрлілігі мен адам өмірінің
бірегейлігі ойлауға (идеяга) негізделген Гегель философиясын сынады. Ойлау (идея) орнына Дильтей философия негізіне «өмір»
бірегейлігі ойлауға (идеяга) негізделген Гегель философиясын сынады. Ойлау (идея) орнына Дильтей философия негізіне «өмір»
ұғымына қоюды ұсынды. Өмір — адамның дүниедегі болмысының тәсілі.
ұғымына қоюды ұсынды. Өмір — адамның дүниедегі болмысының тәсілі.
Өмір мынадай белгілерге ие:
Өмір мынадай белгілерге ие:
1. тұтастық;
1. тұтастық;
2. көптүрлі рухани бастамаға ие;
2. көптүрлі рухани бастамаға ие;
3. жоғарғы дүниемен ажырамас бірлікте.
3. жоғарғы дүниемен ажырамас бірлікте.

Дильтей пікірінше, философия материя, сана,диалектика, т.б. туралы «схоластикалық» пікірталасты доғарып, өмірді, оның барлық
Дильтей пікірінше, философия материя, сана,диалектика, т.б. туралы «схоластикалық» пікірталасты доғарып, өмірді, оның барлық
көріністерін айрықша құбылыс (феномен) ретінде қарастыруға тиіс.
көріністерін айрықша құбылыс (феномен) ретінде қарастыруға тиіс.
Сонымен қоса Дильтей саяси-әлеуметтік сұрақтарға және тарих мәселесіне үлкен мән берді.
Сонымен қоса Дильтей саяси-әлеуметтік сұрақтарға және тарих мәселесіне үлкен мән берді.
Тарих - прогреске апаратын айқын және заңды процесс деген концепцияны терістеді. Дильтей пікірінше, тарих - жеке адамды ғана емес,
Тарих - прогреске апаратын айқын және заңды процесс деген концепцияны терістеді. Дильтей пікірінше, тарих - жеке адамды ғана емес,
тұтас халықтардьың иірімге тартатын хаос, кездейсоқтықтар тізбегі. Тарих барысын өзгерту мүмкін емес.
тұтас халықтардьың иірімге тартатын хаос, кездейсоқтықтар тізбегі. Тарих барысын өзгерту мүмкін емес.
Психоанализ
Психоанализ -- адам
адам өмірі
өмірі мен
мен қоғамдағы
қоғамдағы бейсаналық
бейсаналық
рөлін,
рөлін, т.б.
т.б. психикалық
психикалық процестерді
процестерді түсіндіретін
түсіндіретін қазіргі
қазіргі
заманғы
заманғы философиядағы
философиядағы бағыт.
бағыт.
Психоанализдің негізін қалаушы - австриялық ғалым -
Психоанализдің негізін қалаушы - австриялық ғалым -
психиатр
психиатр Зигмунд
Зигмунд Фрейд
Фрейд -(1856-1939)
-(1856-1939) болды.
болды.
Психоанализдің бастамасы ретінде Фрейд ашқан 2 басты жаңалықты айтады:

1. бейсаналық - санамен қатар тіршілік ететін
және белгілі дәрежеде сананы бақылайтын, әрбір
адамға тән айрықша психикалық реалдылық;

2. ығыстыру реакциясы - жағымсыз эмоция,
теріс тәжірибе, т.б. адамның психикалық саулығы мен
тепе-теңдігін бұзатынның бәрінің психологиялық қорғаныш
тәсілі ретінде санадан ығыстырылуы.
Фрейд психиканың екі схемасын тұжырымдады:

2.ДИНАМИКАЛЫҚ
1.ТОПОГРАФИЯЛЫҚ
бейсана түрлі ойлар, тілектер,

адам сезімдері өз кезегін күтіп
психика үш қабаттан
тұрған дәліз түрінде бейнеленеді. тұратын тұтастық
Дәліз бен кабинет арасында сана түрінде бейнеленеді.
отырған бөлмеге санаға қолайлы,
ыңғайлы ойларды ғана кіргізіп Олар : «Ол» , «Мен»,
отыратын ( қарауыл) бар. Кейде «Жоғарғы мен».
қарауыл кетіп қалады, ұйықтап
жатады. Осыны пайдаланып,
күтіп тұрғандардың «қажетсіз»
бөлігі кабинетке –санаға
анталайды. Қайта оралған
немесе ұйқыдан тұрған қарауыл
оларды дәлізге қайта қуады.
Осылайша адам «
Бейсаналық « Ол» Мені» (Фрейд
тілімен айтқанда-
(«адамның
бейшара Мені»)
Сыртқы дүние үш жақты қысым
көреді:

Тиымдар, нормалар- «Жоғарғы Мен»
Әдебиеттер:
негізгі
Әбішев Қ. «Философия» Алматы-2001
Бегалинова К.К.,Альжанова І.К. «Философия » Алматы-2003
Кішібеков Д.К. ,Сыдыков Ұ. «Философия » Алматы-2011
Мырзалы С «Философия » Алматы-2009
Қосымша:

1.Мардашвили К.К. «Как я понимаю философию» М- 1990
2.Спиркин А.Г. «Философия»
3.Кохановский Л.В. учебник для Вузов Ростов н-Д:Феникс 1998

Бақылау сұрақтары:(Кері байланыс)
А. Шопенгауэрдің жыныстық махаббат метафизикасы туралы сіздің көзқарасыныз?
Өмір философиясының басты мәселелерін атаңыз?
Ф. Ницше философиясына әсіресе билікке ұмтылған жігер ұғымына қалаай қарайсыз? Онымен
келісісіз бе?
Батыстық адамның ғылыми рационалдық белсенділігі деген не?

Батыстық адамның ғылыми рационалдығылығының белсенділеуіне кедергі келтіретің
потенциалдық мүмкіндіктердің себептерін анықтаныз және оларды атаңыз?
Ерік, интуиция, бейсеналық түсініктері.
Рациональдық емес мәселе (ерік, сезім, интуиция, бейсаналық) және оның рациональдық
трғыда зерттелуі.
Рациональдық еместіге деген иррациональдық ыңғай.
Санасыздық идеясы және сихоанализ (А.Шопенгауэр).
Санасыздық идеясы және психоанализ (З.Фрейд).
Санасыздық идеясы және психоанализ (К.Юнг).
А.Бергсонның санасыздық идеясы.
Назарларыңыз
ға рахмет

Ұқсас жұмыстар

ФИЛОСОФИЯ ИРРАЦИОНАЛИЗМ

Ежелгі Қытай философиясының ерекшеліктері

Диалектика немесе даму философиясы

ФРИДРИХ НИЦШЕ ФИЛОСОФИЯСЫ

ФИЛОСОФИЯ БАТЫС ЕУРОПА ФИЛОСОФИЯСЫ

ТАБИҒАТ ФИЛОСОФИЯСЫ

Ортағасырлық философияда

Мотивацияның психологиялық теориялары

Философияның негізгі Бағыттары

Конфуций философиясы

Пәндер