Дауыстыдан Дауыссыздан кейін

Презентация қосу

Қазақ тілінің ережелері
1-11 сыныптар үшін

Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының
“Боровской санаторлық мектеп – интернаты”
Фонетика
Фонетика – тіл туралы ғылымның бір саласы. Онда дыбыстар, екпін
және буын, үндестік заңы қарастырылады.
Қазақ тілінде 42 әріп және 37 дыбыс бар.
Екі белгі бар: ъ-айыру белгісі, ь- жіңішкелік белгісі.
Қазақ тілінде тән әріптер 10: ә,і,ң,ғ,ү,ұ,қ,ө,һ,ы.
Дыбыстар(звуки): дауысты, дауыссыз.
Дауысты(гласные)-12 дыбыс: а,ә,о,ө,е,э,ү,ұ,у,ы,и,і
1) Еріндік(5):ү,ұ,у,о,ө; Езулік(7):а,ә,е,ы,і,и,э;
2) Ашық(6): а,ә,о,ө,е,э; Қысаң(6):ү,ұ,у,ы,и,і,;
3) Жуан(5): а,о,ұ,ы,у; Жіңішке(7):ә,ө,ү,і,е,и,у,э;
Дауыссыз (согласные)– 25 дыбыс :
б,в,г,ғ,д,ж,з,й,к,қ,л,м,н,ң,п,р,с,т,ф,х,һ,ц,ч,ш,щ,у(тау)
қатаң(11):к,қ,п,с,т,ф,х, ч,ш,щ,ц
ұяң(8): б,в,г,ғ,д,ж,з,һ,
үнді(7): л,м,н,ң,р,й,у(уақыт)
Буын(слог):
ашық: а-на, қа-ла
тұйық: ат, ақ, ән, ет
бітеу: нан, тіл, қыс
Тасымал - перенос
Екпін(ударение) сөздің соңғы буынға түседі(постоянно падает на
последний слог).
Үндестік заңы (Закон сингармонизма).

1)Буын үндестігі (слоговой сингармонизм)
2) Дыбыс үндестігі (звуковой сингармонизм)
Буын үндестігі
жуан+жуан + жуан
жіңішке+ жіңішке+ жіңішке
Бағынбайтын қосымшалар(не подчиняются
правилу)
көмектес септіктің жалғаулары: мен,пен,бен
нікі,дікі,тікі
еке,тай,жан,сымақ,(әкетай, көкежан)
шет тілінен енген қосымшылар: паз,қор,ғой,кер,
гер,кеш,хана,күнем,дар,ист,изм,бан,тал,уар,ов,ев
(әсемпаз, еңбекқор, Әуезов)
Дыбыс үндестігі
1)Ілгерінді ықпал (прогрессивная ассимиляция)

Түбірдің соңғы буыны Мысалдар
Последний слог слова Примеры
1) Если слова оканчиваются на қатаң или Дос-қа, терек-тер
Б,В,Г,Д, то аффиксы начинаются с қатаң
2) Если слова оканчиваются на Ж,З, үнді или Қаз-дар, бала-лық,көл-ге
дауысты, то аффиксы начинаются с ұяң или үнді
3) Если слова оканчиваются на Ш, а Қаш+са – қашша
прибавляемый аффикс начинается со звука С, то Іш+сің - ішшің
при произношении слова звук С превращается в
звук Ш
4) Если передний слог начинается на глухой звук, Айт+бай – Айтпай
а следующий слог начинается на звонкий Б, то Көп бала – көп пала
при произношении звук Б превращается в П
5) Между слогами, если слог оканчивается на Қара+көз-Қара+ғөз
гласный, звонкий или сонорный, а следующий Талды+қорған-
слог начинается на глухие ҚиК, то при Талды+ғорған
произношении глухие ҚиК превращаются в
звонкие
Ғи Г
2)Кейінді ықпал (регрессивная ассимиляция)
Мысалдар
Түбірдің соңғы буыны Примеры
Последний слог слова
1) Если последний звук основы Қ,К,П, а Жүрек+і –жүрегі
прибавляемый аффикс начинается с гласного, Қасық+ы – Қасығы
сонорного или Д,Ж,З, то Қ,К,П озвучиваются Қ- Мектеп+ім - мектебім
Г, К-Ғ, П-Б
2) Если к словам оканчивающимся на глухой П Тап(найди)+ып – тауып
прибавить деепричастия –ЫП, Кеп(высохни)+іп- кеуіп
І П, то П заменяется сонорным У. кеуіп(в (высыхая)
3) Если слова оканчиваются на Н, а Н+Б – М+Б Он бес – ом бес
прибавляемый аффикс или следующее Н+П-М+П он парақ-ом парақ
начинается на Б,П,М, то звук Н произносится Н+М – М+М келген+мін –
как М. келгем+мін
4) Если слова оканчиваются на Н, а Н+Қ – Ң+Қ сән+қой – сәң+қой
прибавляемый аффикс или следующее Н+Г – Ң+Г сен+гем – сең+гем
начинается на Қ, К, Ғ,Г, то звук Н произносится Н+Ғ – Ң+Ғ тон+ға – тоң+ға
как Ң

5) Если слова оканчиваются на З, а З+С – С+С
прибавляемый аффикс или следующее жаз+са – жас+са
начинается на С, то звук З произносится как С. күз сайын – күс сайын
3)Тоғыспалы ықпал (прогрессивно- регрессивная ассимиляция)
это влияние с двух сторон согласных звуков.

Айтылуы (произносим)
Жазылуы ( пишем)

С+ Ж – ШШ
Досжан Дошшан
Тас жол Ташшол
Н+К – Ң+Г
Есен келді Есеңгелді
Н+Қ – Ң+Ғ
Жанқожа Жанғожа
Лексикология
Лексикология – тіл туралы ғылымның бір саласы. Онда тілдегі сөз
байлығы(қанатты сөздер), сөздің лексикалық мағынасы(тура-
ауыспалы мағынасы, көп мағыналы сөздер, синоним, омоним,
антоним), шығу тегі (диалект, кәсіптік, неологизм, кірме сөздер,
архаизм) қолданылуы зерттеледі.
Омонимдер - жазылуы бірдей, бірақ мағынасы басқа сөздер.
1) белый 2) молочные продукты
Ақ

іш 1) живот 2) пей 3) внутренность

жаз 1) лето 2) пиши

ат 1) имя 2) стреляй 3) лошадь

ай 1) месяц 2) луна

сыр 1) краска 2) тайна

жаға 1) берег 2) воротник

От 1) огонь 2) трава
Синонимдер – мағыналары бірдей сөздер.

ученик 1) оқушы 2) шәкірт

учитель 1) мұғалім 2) ұстаз 3) оқытушы
человек 1) кісі 2) адам
красивый Сұлу, әдемі, көрікті, әсем, көркем, ажарлы

большой 1) үлкен 2) дәу

образованный 1) оқымысты 2) білімді 3) сауатты 4) зиялы

вылечиться 1) жазылу 2) сауығу 3) айығу

уважаемый 1) құрметті 2) ардақты 3) қадірлі 4) қымбатты
Антонимдер – мағыналары бір – біріне қарама – қарсы
сөздер.

Высокий - низкий
Биік - аласа
Үлкен - кішкентай Большой - маленький
Ыстық - суық Горячий – холодный
Өмір - өлім Жизнь – смерть
Ауыр - жеңіл Тяжелый(трудный) – легкий
Алыс - жақын Далеко – близко
Жер - аспан Земля – небо
Жақсы - жаман Хорошо – плохо
Арзан - қымбат Дешевый – дорогой
Ескі - жаңа Старый - новый
Сөздер:

1) Диалект сөздер (диалектные слова) –
диалектілер, говорлар, жергілікті тіл
ерекшеліктері.
2) Кәсіптік сөздер (рофессиональные
слова)
3) Неологизм (новые слова - неологизмы)
4) Кірме сөздер (заимствованные слова)
5) Архаизм (көнерген – устаревшие слова)
Сөздіктер:

1) Фразеологиялық сөздік
2) Қазақша-орысша сөздік
3) Орысша – қазақша сөздік
4) Лингвистикалық сөздік
5) Энциклопедиалық сөздік
6) Түсіндірме (толковый) сөздік
Морфология – сөз таптарын қарастыратын тіл
білімінің бір саласы, сөз құрамын зерттейді(дара-
күрделі сөздер, сөз таптары, қосымшылар)
Қазақ тілінде 9 сөз таптары(части речи) бар.
№ сөз таптары(части речи) орысша

1 Зат есім Имя существительное

2 Сын есім Имя прилагательное

3 Сан есім Имя числительное

4 Есімдік Местоимение

5 Етістік Глагол

6 Үстеу Наречие

7 Шылау Служебные слова

8 Одағай Междометия

9 Еліктеу сөздер Подражательные слова
Дара сөздер:
1)түбір сөздер – бас, ел, қазы

2)туынды сөз - тәрбие-ші, бас+тық

Күрделі сөздер:
1)қос сөздер (парные слова) – ата-ана, әп-әдемі, қайта-қайта

2)біріккен сөздер (слитные): қырық(40)+аяқ(нога)-
қырықаяқ(сороконожка)

3) қысқарған сөздер(сложносокращенные слова): МАБ-
мемлекеттік аралық бақылау,
ПОМ – Первомай орта мектебі
Жалғау (окончание).

Қазақ тілінде жалғаудың 4 түрі бар:
көптік, тәуелдік, жіктік, септік

Жалғаулардың орналасу тәртібі (порядок

присоединения окончаний):
Сөз+көптік+тәуелдік+септік Бала+лар+ым+ның

Сөз +тәуелдік+септік Бала+м+ның

Сөз+жіктік+көптік Бала+сың+дар
1)Көптік жалғау (окончания множественного числа)

лар, лер
Дауысты, Р,Й,У

М,Н,Ң,Л,З,Ж дар, дер

Қатаң, Б,В,Г,Д, тар, тер
2)Тәуелдік жалғау (окончание принадлежности)

Дауыстыдан Дауыссыздан кейін
Жекеше (единст. ч) кейін (после (после согласных)
гл)

жақ жуан жіңіш жуан жіңішке
ке

1 менің (мой,-ая,ое) м М ым ім

2 сенің (твой,-ая,ое) ың ің ың ің

2 сіздің (ваш,а-ув.ф) ңыз ңіз ыңыз іңіз

3 оның (его, ее) сы сі ы і
Көпше(множест. ч) Дауыстыдан Дауыссыздан кейін
кейін (после гл) (после согласных)

жақ жуан жіңіш жуан жіңішке
ке

1 біздің (наш,-а,-и) мыз міз ымыз іміз

2 сендердің(ваши) Мн.ч+ Мн.ч+ Мн.ч+ың Мн.ч+ің
ың ің

2 сіздердің (ваши- Мн.ч+ Мн.ч+ Мн.ч+ыңыз Мн.ч+іңіз
уважительная.ф) ыңыз іңіз

3 олардың (их) Мн.ч+ Мн.ч+ Мн.ч+ы Мн.ч+і
ы і
3)Жіктік жалғау ( Личные окончания)
Жақ Жекеше (единст. ч.)
1 Мен (я) Мын,мін,бын,бін,пын,пін
2 Сен (ты) Сың, сің
2 Сіз (вы-у.ф ) Сыз, сіз
3 Ол (он, она) -

Жақ Көпше (множест. ч.)
1 Мен (я) Мыз,міз,быз,біз,пыз,піз
2 Сен (ты) Сыңдар, сіңдер
2 Сіз (вы-у.ф ) Сыздар, сіздер
3 Ол (он, она) -

дауысты, р,л,й - мын,мін,мыз,міз
қатаң, б,в,г,д -пын, пін, пыз, піз
ж,з - бын, бін, быз, біз

Жіктік жалғау присоединяется к последнему слову.

Мысалы: Мен Қостанайда тұрамын.
Біз оқушымыз.
4)Септік жалғау (падежные окончания)
Сұрақтары Жалғаулары
Септік
Қкп жз л рийую мнң дауысты
стф
чш
бвгд

Атау Кім? Кімдер? Не? - - - - - -
Нелер? Кто? Что?

Ілік Кімнің? Ненің? Чей? Тың Дың Дың Дың Ның нің Ның
Чья?Чье? тің дің дің дің нің

Барыс Кімге? Кому Неге? Қа Ға Ға Ға Ға Ға
Чему? ке ге ге ге ге ге
Қайда? Куда?

Табыс Кімді ?Кого? Ты Ды Ды Ды Ды Ны
Нені ?Что? ті ді ді ді ді ні

Жатыс Кімде? У кого? Та Да Да Да Да Нда
Неде? У чего? те де де де де нде
Қайда? Где?
Қашан? Когда?
Нешеде?
Во ск-ко?

Шығыс Кімнен ? Тан Дан Дан Дан Нан Дан
От кого? тен ден ден ден нен ден
Неден?
Из чего?
Қайдан?
Откуда?

Көмектес Кіммен? пен бен мен мен мен мен
С кем?
Немен?
С чем?
На чем?
Зат есім (имя существительное)- заттың атын білдіретін атау
сөздер.
Сұрақтары: Кім? Кімдер?(адамдарға) Не?Нелер?
Түрлері (типы) Мысалдар
Мағынасына 1) Жалпы (нарицательные) Бала, мектеп, гүл
қарай(по
значению) 2) Жалқы (Собственные) Әлия, Қостанай
3) Деректі-қолымен ұстауға болады Ағаш, қалам
4) көзбен көріп, қолмен ұстауға келмейді Арман, қуаныш
Тұлғасына қарай 1) негізгі (непроизводные) Ел, жер, су, қала
(по способу
образования) 2) туынды Сөз тудырушы жұрнақтар ән+ші,
(производные) арқылы (словообразую- қой+шы
щие суффиксы): біл+ім,
-шы,-ші, -ім,-ым, -лық,- аш+тық,
лік,-дық, бала+лық, жаман+дық,
-дік,тық,-тік, кеуде+ше
-ша,-ше

Құрамына қарай 1) Дара (простые) Жылқы, ауыл
(по составу)
2) Күрделі (сложные)
А) біріккен (сращенно-слитные) Қол(рука)+жазба
(письменный)- қолжазба
рукопись
Ә) қосарлы (парные) Ата-ана(отец-мать)
-родители
Б) тіркесті (словосочетания) Сиыр еті - говядина
В) қысқарған ПОМ – Первомай орта
(сложносокращенные) мектебі
Туынды зат есімдер төменгі жұрнақтар арқылы жасалады
(Производные образуются при помощи следующих
суффиксов)
Жұрнақтар Мысалдар
-ШЫ,-ШІ – профессии или Жазу+шы – писатель
склонность к чему-либо Етік+ші – сапожник
Балық+шы-рыбак

Дауысты,р- ЛЫҚ,ЛІК Бала+лық детство
л,н - ДЫҚ,ДІК Жеңіл+дік легкость
т,в - ТЫҚ,ТІК Биік+тік высота
отвлеченные понятия

Дауысты,р- ЛАС,ЛЕС Жер+лес земляк
л,н - ДАС,ДЕС Ауыл+дас люди с одного ауыла
т,в,с - ТАС,ТЕС Курс+тас однокурсник
Совместное местонахождение или
совместное действие
Зат есімнің болымсыз түрі
(Отрицательная форма имен существительных образуется
путем прибавления личных окончаний в 1 и 2 лице ед. и мно
числа к отрицанию ЕМЕС )

Жақ Жекеше (ед. ч) Көпше (множ. ч)
(лицо)

1 жақ Мен оқушы емес+пін Біз оқушы емес+піз
Я не ученик Мы не ученики

2 жақ Сен оқушы емес+сің Сендер оқушы емес+сіңдер
Ты не ученик Вы не ученики

2 жақ Сіз оқушы+сыз Сіздер оқушы емес+сіздер
Вы не ученик Вы не ученики

3 жақ Ол оқушы емес Олар оқушы емес
Он (она) не ученик(ца) Они не ученики
Сын есім (имя прилагательное)– заттың сынын,
сипатын, түрін, көлемін,сапасын білдіретін сөздер.
Сұрақтары: Қандай? Қай? Кімнің? Ненің?
Какой?-ая, -ое? Который? Чей? Чья? Чье?
Чьи?
Мысалдар
Түрлері (типы)

Мағынасына қарай(по 1) Сапалық Ақ, қара, сұлу, үлкен
значению) (качественные)

2) Қатыстық Тұзды, ақшалы
(относительные)

Тұлғасына қарай (по 1) негізгі Жақсы, әдемі, суық
способу образования) (непроизводные)

2) туынды (производные) Қысқы, таулы

Құрамына қарай 1) дара (простые) Кіші, тар, нәзік
(по составу)
2) күрделі (сложные) Ұзын бойлы,
қызыл ала
Сын есімнің шырайлары (Степени сравнения прилагательных)
Жұрнақтар Мысалдар
Шырай түрлері (Степени
сравнения)
1) Жай шырай (положительная - әдемі,
степень) жақсы,
ақ
2) салыстырмалы шырай А)1)дауысты-рақ,рек Кіші+рек меньше
(сравнительная степень) 2)дауыссыз - ырақ,ірек Жас+ырақ моложе
Незначительное различие
качества

Ә)1) дауысты,р- лау,леу әдемі+леу красивее
2) з,л,н,ң,й - дау,деу семіз+деу жирнее
3) қ,к,т,с - тау,теу биік+теу высоковатый
Соответствует русским прилаг- сары+лау желтоватый
м с суфф-ми:-оват,- еват

3) Күшейтпелі шырай А) 1)Путем прибавления Сап-сары
(Превосходная степень) удвоения первого слога и желтый-прежелтый
добавления П жап-жақсы
очень хорошо

Ә) с усилительными словами: өте жақсы
ең(самый), тым биік
өте(очень),тым(весьма,слишком тіпті жақын
),
аса(наиболее),нағыз(настоящий)
, тіпті(совсем)
Высшая степень качества
признака
Сан есім (имя числительное)- заттың санын, мөлшерін, ретін білдіретін сөздер.
Сұрақтары: Неше?Нешеу?Қанша? (Сколько?)Нешінші(Который)
Түрлері (типы) Мысалдар
Тұлғасына 1) негізгі (непроизводные) екі
Қарай отыз
(по способу образования) алпыс

2) туынды (производные) бірінші
елудей

Құрамына 1) дара (простые) бес, жүз, мың
қарай
(по составу) 2) күрделі (сложные) он бес, бес жүз

Мағынасына 1) есептік (количественные) үш, мың, елу
Қарай
(по значению) 2) реттік (порядковые) Бір+інші первый
Дауысты-ншы,нші Алты+ншы шестой
Дауыссыз – ыншы,інші

3) жинақтық(собирательные) Жетеу семеро
1-7 - ау,еу

4) топтау(разделительное) Екі-екіден по два
Дауысты,З,Ж,Р,Л,Й,У-дан,ден Он-оннан по десять
М,Н,Ң - - нан,нен Үш-үштен по три
Қатаң,Б,В,Г,Д - тан,тен

5) болжалдық Алпыс+тай
(предположительное) в пределах шестидесяти
ш, т, с, тай,тей тоғыз+дай около девяти
дауысты,р,м,н,з-дай,дей

6) бөлшектік (дробные) бестен екі -Две пятых
Бір бүтін бестен үш
Одна целая три пятых

он – 10, жиырма -20; отыз-30; қырық-40; елу-50;алпыс-60; жетпіс-70; сексен-80;
тоқсан-90; жүз-100; мың-1000; 1000000-миллион
сімдік (местоимение)- (зат есім, сын есім, сан есім) ауыстырып, солардың орнына жүретін сө
Түрлері (типы) Мысалдар

Тұлғасына 1) негізгі (непроизводные) Мен, сен,не,кім
қарай
(по способу образова 2) туынды (производные) Біреу,мынау,қандай,
ния) барлық

Құрамына 1) дара (простые) Ол,сонау,қанша
қарай
(по составу) 2) күрделі (сложные) Бірнеше,ешкім, кейбіреу

Мағынасына 1)жіктеу Мен,сен,сіз,ол,біз,біздер,сендер,сіздер,ола
қарай (личные) р
(по значению)
2)Сілтеу Бұл,осы,мына,мынау(этот,эта,это),
(указательные сол,ана,анау(тот,та,то);

3)Сұрау Кім,не неше,қай,
Вопроситель-е қандай,қалай,қайда,қайдан,нешінші

4)Өздік өз(свой),өзім(я сам),өзің(ты
возвратные сам),өзіңіз(вы сами),өзіміз(мы
сами),өздерің,өздеріңіз(вы
сами),өздері(они сами)

5)Белгісіздік Біреу(кто-то,некто,кто-либо), кей,
неопределенные кейбір(некоторый,-ая,ое),бірдеңе(что-
то,нечто,что-либо)

6)Болымсыз- Ешкім(никто),ешбір(ничто),ештеме,
дық отрицательные дәнеме(ничего),ешқашан(никогда),
ешқайда(никуда), ешқандай(никакой)

7) жалпылау Бәрі,барлық,бүкіл,барша(весь,вся,
(определительные) все), әр,әрбір(каждый,-ая,-ое)
Үстеу(наречие) -қимылдың,заттың сынының түрлі белгілерін
сөздердің лексико-грамматикалық тобы.
Түрлері (типы) Мысалдар
Тұлғасына 1) негізгі әрең,әзер(еле),әрі(туда,
Қарай (непроизводные) дальше),бері(сюда),дәл(точно),
(по способу сәл(чуть-чуть)
образования)
2) туынды Ескіше(по старинному), мұнша(настолько),жаяулап
(производные) (пешком)

Құрамына 1) дара (простые) Ерте(рано),кеш(поздно),тым
қарай (слишком),ерекше(особенно),
(по составу) басқаша(по другому),
2) күрделі (сложные) Бірталай,біраз(немного),алдын-ала(заранее),
анда-санда(временами)

Мағынасына 1) Мезгіл (времени) Кеше(вчера),бүгін(сегодня),
Қарай ертең(завтра),кешке(вечером),
(по значению) ертемен(с утра), таңертең
(утром), анда-санда(временами)

2) Мекен әрі(туда,дальше),бері(сюда),
(места) жоғары(на верху), төмен(внизу),алға(вперед),артқа
(назад),ішке(во внутрь),мұнда
(здесь),сонда(там)

3) Мөлшер Сонша,соншама(столько), онша(не
(количества и меры) очень),едәуір(значи-тельно),бірталай(немало), бір-
бірден(по одному)
4) Сын-бейне (образа и әрең,әзер(еле), дереу(тотчас), жедел,шапшаң,тез,жылдам
способа действия) (быстро),кенет(вдруг),түгел(все),
ауызша(устно),өзгеше(по другому), осылай(так),тікелей
(непосредственно),бірге(вместе),
зорға(насилу)

5) Күшейту Аса(очень),нағыз(настоящий),
(усилительные) ең(самый),тым(слишком),айырық-
ша(особенный),әбден(совсем,окончательно)

6) Мақсат (цели) әдейі,біле тұра(специально),жорта(нарочно),қа-сақана(назло)

7)Сабап-салдар Бекерге(напрасно),босқа,текке(зря),
(причины и следствия) амалзыздан(вынужденно),лажсыздан,
шарасыздан(поневоле)

8) Топтау (разделительности) Екулеп(вдвоем),бір-бірлеп(по-одному),аз-аздан(по-
немножку),бас-басына(на каждого),жұп-жұбымен(по парам),рет-
ретімен(по порядку);
Туынды үстеулердің жасалуы
(Образование производных наречий)
Жұрнақтар Мысалдар
-ША, -ШЕ Жаңа+ша (по-новому),
неміс+ше (по-немецки)

Дауысты,з,м,р,н,й-дай,дей Гүл+дей(как цветок)
т,ш,с - тай,тей Құс+тай(как птица)
(иногда-лай,лей) Осы+лай (так)

-СЫН, - СІН Кеш+кі+сін (вечером)
Ертең+гі+сін(утром)

Дауысты,үнді,З,Ж - да,де Жаз+да (летом),түн+де(ночью)
Қатаң,Б,В,Г,Д - та,те Қыс+та(зимой),

Дауысты,үнді,З,Ж – ға, ге Жоғары(верх)+ҒА – на верх
Қатаң,Б,В,Г,Д - қа, ке Арт(зад)+ҚА - назад
Шылаулар
Шылаулар (союзы и частицы)-тілімізде толық лексикалық
мағынасы жоқ, бірақ сөз бен сөзді, сөйлем мен
сөйлемді байланыстырып немесе сөзге қосымша мән
үстеп тұратын көмекші сөздер.

Шылаулар сөздер 3 бөлінеді:
1)Септеулік шылау
2)Жалғаулық шылау
3)Демеулік шылау

Союзы и частицы могут быть разделены на следующие
группы:
1)Септеуліктер(послелоги)
2)Көмекші есімдер(служебные слова)
3)Жалғаулықтар(союзы)
4)Демеуліктер(частицы)
5)Модаль сөздер(модальные слова)
Септеуліктер(послелоги)
соответствуют русским предлогам.
Септеуліктер Предлоги Мысалдар

Дейін до Мектепке дейін (до школы)
(шейін)
Бойына В течение, Жыл бойына(в течение года)
бойынша вдоль Айтуы бойынша(по его рассказам)

Соң, кейін после Сабақтан соң, сенен кейін(после тебя)

Арқылы, Через,о,об,д Көпір арқылы(через мост),жұмыс
Туралы, ля, туралы(о работе),сен үшін(ради тебя),
үшін Ради, чтобы Оқу үшін(для учебы);

Бері, басқа, С, кроме, Былтырдан бері(с прошлого года),
Бұрын, әрі раньше, менен басқа(кроме меня),сенен бұрын
дальше (раньше тебя), әрі отыр(сядь дальше);
Көмекші есімдер(служебные слова)
соответствуют русским предлогам:
за,под,на,перед,у,внутри,возле,между,напротив.
Көмекші есімдер Предлоги Мысалдар

Үсті Над Үстелдің үстіне қой- поставь на стол

Асты Под,низ Үстелдің астын сыпыр
подмети под столом
Алды Перед, перед-няя Үйдің алды тамаша
часть Перед домом красиво

Арты За, задняя часть Менің артымнан тұр
Встань за мной
Жаны,қасы Возле,около Біздің үйдің жанында возле дома

Іші В,внутрь Дүкен ішінде - в магазине
Сырты За,вне Үйдің сыртында за домом
Арасы Между Үйлердің арасында между домами

Түбі У Ағаштың түбінде - у дерева
Қарама-қарсы Напротив Үйдің қарама-қарсысында
Напротив дома
Жалғаулықтар(союзы) соответствуют союзам русского языка.
Жалғаулықтар союзы Мысалдар

1) Ыңғайластық И, ДА Мен және сен (Ты и я)
(соединительные) Жаңбыр жауды да, жер көгерді. Дождь
Және,мен,бен,пен, пошел, и земля зезеленела.
да,де,та,те

2) Қарсылықты А, Киноға барар едім, бірақ дала суық. (Пошел
(противительные) НО, бы в кино, но на улице холодно).
Бірақ,бірақ та, дегенмен, алайда, ДА
әйтсе де, сөйтсе де

3) Талғаулықты Или, либо Не мен барамын, не сен бар
(разделительные) то..,то (Либо я пойду, либо ты иди)
Не,немесе,я,әлде,біресе, Біресе жаңбыр, біресе күн шығады(То
әйтпесе,болмаса,ал дождь,то солнце)

4) Себепті(причинные) Так как, Ол жақсы оқиды, себебі жақсы маман
өйткені, себебі потому что болғысы келеді.(Он хорошо учится,т.к.хочет
быть хорошим специалистом.)

5) Салдарлық (следственные) поэтому Мен ұйықтап қалдым,сол себептен сабаққа
Сондықтан,сол себептен,сол кешіктім.
үшін Я проспал, поэтому опоздал на занятия.

6) Шарттық (условные) Если, тогда, Маған келмесең, онда мен саған барамын.
Егер, онда, егер ...онда если...то
Демеуліктер(частицы)
вносят дополнительные смысловые,
эмоциональные оттенки в значения отдельных слов.

Демеуліктер частицы Мысалдар

1) Күшейткіш- Только,особенно,же Мынау дәптер ғой!
шектік(усилительно- Это же тетрадь!
ограничительные) Ол мені ғана алды.
ғана(қана),ғой(қой), Он взял только меня.
әсіресе,-ақ,-ау

2) Сұраулық ли, а, Ол бара ма?
(вопросительные) (Пойдет ли?)
ма,ме,ба,бе,па,пе,ше Сен ше? (А ты?)
Модаль сөздер (модальные слова) –
для выражения точки зрения говорящего на отношение высказываемой
мысли к действительности.

Модаль сөздер Перевод Мысалдар

Керек Необходимо, нужно Маған сол кісі керек еді
Мне нужен был тот человек.

Сияқты Как,как будто, кажется Ол мені жек көретін сияқты.
Мне кажется, что он меня ненавидит.

Екен Оказывается Онда кітап көп екен. Оказывается, там
много книг.

Мүмкін, Возможно, Олар қалада болар.
Шығар, Может быть Может быть они в городе.
Болар

Рас Правда, верно Рас, сен менің досымсың. Верно, ты мой
друг.

Шамасы Вероятно Шамасы, олар үйде жоқ
Вероятно, их нет дома.

Әрине Конечно Әрине, сен оны білесің.
Конечно, ты его знаешь.
Одағай (Междометия)-
сөйлеушінің шындыққа, болмысқа қатысын,
көңіл-күй,сезім арқылы білдіретін сөздер.

Түрлері (типы) Одағай

Мағынасына Көңіл-күй Бәрекелді! Браво!
қарай (Эмоциональные)
(по значению) Алақай! Ура!
Аһа! Ага!
Әттеген ай! Қап! Надо же!

Ойбай! Ой!
Құдай – ай! Боже мой!
Жекіру Ал! (Ну!) Мә! (На!)Әй! (Эй)
(императивные)
Жә! Полно! Хватит!
Сыпайгершілік Кешіріңіз! Извините!
(формы вежливости)
Рақмет! Спасибо!
Кеш жарық! Добрый вечер!
Еліктеу сөздер (подражательные слова)-
слова, которые передают различные звуки живой и неживой
природы:
человека, животных и предметов.

Еліктеу сөздер (подражательные слова)
Еліктеуіш сөздер Сыбдыр-сыбдыр Шуршание камыша
Звукоподражательные Сылдыр-сылдыр Журчание ручья
слова Сықыр-сықыр Скрип-скрип
Қарқ-қарқ Кар-кар
Тарс-тарс Стук-стук
Тық-тық Тук-тук
Сақ-сақ Подражание смеху

Бейнелеуіш сөздер Қаз-қаз Неуклюжая походка
Образоподражательные Бүрсең-бүрсең Съежившись от холода
слова Шошаң-шошаң Быть вертлявым
Жалт-жұлт Выражающее блеск
Ағараң-ағараң О белеющем вдали предмете
Қараң-қараң О мелькании силуэта в
темноте
Етістік (глагол) – заттың қимылын, ісін, күй-жайын білдіретін сөз табы.
Сұрақтары: Не істеді? Не қылды? Не істелінді? Қайтті?
Түрлері (типы) Мысалдар
Тұлғасына қарай 1) негізгі (непроизводные) Оқы, жаз,бар,кел,бер
(по способу образования
2) туынды (производные) Тұз+да,гүл+де,ой+на,
ой+ла, кеш+ік
Мағынасына 1) негізгі (основные) Ал,қал,көр,сөйле,әкел
қарай
(по значению) 2) көмекші Бол(быстрей),шық
(вспомогательные) (выйди),әкет(унеси)
Объектіге қатысына қарай(по Сабақты(переходные,которые Асқарды шақыр
отношению к объекту) сочетаются со словами в Табыс (позови Аскара)
септік-кімді? кого? нені? что)

Салт(непереходные) Үйге кел
сочетаются со словами в (приходи домой)
остальных падежах
Іс-әрекеттің орындалуына Болымды (положительные) Бар (иди), жаз (пиши)
қарай
(по отношению к результату Болымсыз (отрицательные) Бар+ма (не иди),
действия) Дауысты,Р,Л,Й,У-ма, ме Күт+пе (не жди)
Қатаң - -па, пе Жаз+ба (не пиши)
Ұяң, М,Н,Ң - ба, бе

Құрамына қарай Дара (простые) Оқы, гүлде, ойна
(по составу)
Күрделі (сложные) Барып кел, кіріп шық, алып
бар
Туынды етістіктің жасалуы
(Образование производных глаголов)
Жұрнақтар (Суффиксы) Мысалдар

Дауысты,Й, Р - ла,ле Шеге (гвоздь)+ле+у – забить
Қатаң – - та,те Құшақ(объятие)+та+у- обнять
л,м, н,ң - да,де Қабыл(принятие)+да+у-принять

Дауысты,Й, Р- лас,лес Бір(один)+ лес+у (объединиться)
Қатаң – - тас,тес Көмек(помошь)+тес+у(помочь)
л,м, н,ң - дас,дес Ақыл(ум)+дас+у(советоваться)

Дауысты – а/е Бос(свободно)+а+у-освободиться
Дауыссыз- ай, ей Түн(ночь)+е+у-ночевать
Қартаю – қартай+у (стареть)
Кобею – көбей+у (увеличиваться)

Дауыссыз- ар/ер Ақ(белый) – ағ+ар+у белеть
Көк (синий)- көг+ер + у синеть,зеленеть

Қатаң – қар, кер Бас(голова) + қар+у – возглавить
Ұяң, дауысты- ғар, гер Ес(разум) + кер+у - учесть
Кө+гер +у цвести
Етіс (Залог)
Қазақ тілінде 4 түрі бар.
Түрлері (типы) Жұрнақтар Мысалдар
Өздік (возвратный) н, ын, ін Тара+н расчешись
Действие направлено к Жу+ын мойся
субъекту Ки+ін одевайся

Ырықсыз Дауысты,т,з,р- л,ыл,іл Хат ауылға жібер+іл+ді.
(страдательный) Письмо отправлено в
Объект испытывает Л - н,ын,іл ауыл.
действие со стороны Төсек сал+ын+ды.
субъекта Постель постелено.

Ортақ с, ыс, іс Олар хат жас+ыс+ты.
(совместный) Они переписывались.
Общее действие

Өзгелік Ғыз/гіз- з,ж,р, Жаз+ғыз+дым
принудительный) Қыз/кіз- т,с,ш Заставил писать
действие под влиянием Дыр/дір- л,н Айт+қыз+дық
кого-нибудь Тыр/тір- Заставили говорить
Дауысты+ т+ қыз/ кіз Ал+дыр+дым
Заставила взять
Биле+т+тік
Тұйық етістік
(неопределенная форма глагола) – шақпен,
жақпен байланысы болмай, қимылдың атауын
ғана білдіретін етістіктің түрі.

Тұйық етістік етістіктің түбіріне –У жұрнағын
қосу арқылы жасалады
(путем прибавления к глагольной основе
суффикса -У).
Оқ+у – читать
Жаз+у – писать
Ойла+у - думать
Есімше (причастие)-
бірде есім сөздердің, бірде етістіктің қызметін атқаратын етістіктің
түрі.
Есімшенің 4 түрі бар.
Сөздің соңғы дыбысы Жұрнақтар Мысалдар
Түрлері (типы) конечный звук

Өткен шақ Дауысты,ұяң,үнді ған, ген Оқы+ған
(прошедшее)
Қатаң қан, кен Айт+қан

Келер шақ Дауысты р Тыңда+р
(Будущее)
Дауыссыз ар, ер Айт+ар,
Кел+ер
Ауыспалы осы шақ Дауысты - йтын Қара+йтын
(переходное) - йтін Сөйлн+йтін

Дауыссыз - атын Айт+атын+ым
- етін Күл+етін

Осы шақтық есімше Тұйық етістік + Кел+у+ші – пришедший
(причастие настоящего ШЫ, ШІ Тыңда+у+шы- слушающий
времени)
Көсемше (Деепричастие)-
бірде үстеудің, бірде етістіктің қызметін атқаратын етістіктің түрі.

Конечный звук после Жұрнақтар Мысалдар
глагола

Дауысты -п Сұра+п - спросив

Дауыссыз - ып, іп Ал+ып - взяв

Дауысты -й Сөйле+й-говоря

Дауыссыз - а, - е Кел+е - придя

Қатаң - қалы, келі Айт+қалы собирался сказать

Дауысты, ұяң, үнді - ғалы, гелі Біл+гелі хотел узнать
Етістіктің шақтары (Время глагола):
осы шақ(настоящее), келер(будущее), өткен(прошедшее).

Осы шақ – настоящее время
1)Нақ осы шақ (Собственно-настоящее время-простая форма)
а) жалаң нақ осы шақ (простая форма)образуется от 4-х глаголов:
отыр(сидит), тұр(стоит),жатыр(лежит), жүр(ходит),
к которым присоединяются личные окончания.
Жақ (лицо) Жіктік жалғау Мысалдар

Жекеше (единственное число)
1. Мен (я) - мын, - мін Отыр+мын сижу
2. Сен (ты) - сың, - сің Отыр+сың сидишь
2. Сіз (вы) – уваж.ф. - сыз, - сіз Отыр+сыз сидите
3. Ол (он, она) - Отыр сидит

Жақ (лицо) Жіктік жалғау Мысалдар
Көпше ( множественное число)
1. Біз (мы) - мыз, - міз Отыр+мыз сидим
2. Сендер (вы) - сыңдар, - сіңдер Отыр+сыңдар сидите
2. Сіздер (вы) – ув.ф. - сыздар, - сіздер Отыр+сыздар сидите
3. Олар (они) - Отыр сидят
ә) Күрделі нақ осы шақ (сложная форма) образуется
путем сочетания основного глагола и одного из
вспомогательных глаголов:

отыр(сидит), тұр(стоит),жатыр(лежит), жүр(ходит).

Основной глагол принимает суффиксы
деепричастий – п,-ып,-іп.

Глаголы БАР,КЕЛ,АПАР,ӘКЕЛ принимают суффиксы
–а/-е и сочетаются только с глаголом ЖАТЫР.
Вспомогательные глаголы принимают личные
окончания.
Жақ (лицо) Жіктік жалғау Мысалдар
Жекеше (единственное число)
1. Мен (я) Сөйле+п отыр+мын - разговариваю
Бар+а жатыр+мын - иду
2. Сен (ты) Сөйле+п отыр+сың - разговариваешь
Бар+а жатыр+сың - идешь
2. Сіз (вы) – уваж.ф. Сөйле+п отыр+сыз - разговариваете
Бар+а жатыр+сыз - идете
3. Ол (он, она) Сөйле+п отыр - разговаривает

Жақ (лицо) Жіктік жалғау Мысалдар
Көпше ( множественное число)
1. Біз (мы) Сөйле+п отыр+мыз - разговариваем
Бар+а жатыр+мыз - идем
2. Сендер (вы) Сөйле+п отыр+сыңдар- разговариваете
Бар+а жатыр+сыңдар - идете
2. Сіздер (вы) – ув.ф. Сөйле+п отыр+сыздар - разговариваете
Бар+а жатыр+сыздар - идете
3. Олар (они) Сөйле+п отыр - разговаривает
Бар+а жатыр - идет
2) Ауыспалы осы шақ (настоящее переходное время)
обозначает непрерывное действие.

Жұрнақтар Жіктік жалғау Мысалдар
Жақ (лицо)
Жекеше (единственное число)
1. Мен (я) -а, -е, -й - мын, мін Күнде бар+а+мын
2. Сен (ты) -а, -е, -й - сың, - сің Күнде бар+а+сың
2. Сіз (вы) ув.ф. -а, -е, -й - сыз, - сіз Күнде бар+а+сыз
3. Ол (он, она) -а, -е, -й - Күнде бар+а+ды

Жақ (лицо) Жұрнақтар Жіктік Мысалдар
жалғау
Көпше (множественное число)
1. Біз (мы) -а, -е, -й - мыз, міз Күнде бар+а+мыз
2. Сендер (вы) -а, -е, -й - сыңдар, Күнде бар+асыңдар
- сіңдер
2. Сіздер (вы) – ув.ф. -а, -е, -й - сыздар, - Күнде бар+а+сыздар
сіздер
3. Олар (они) -а, -е, -й - Күнде бар+а+ды
Келер шақ – будущее время:

1) болжалды келер шақ
(будущее предположительное
время)

2) мақсатты келер шақ
( неопределенное время)

3) Ауыспалы келер шақ (переходное
будущее время)
1) Болжалды келер шақ (будущее предположительное
время)
имеет оттенок «возможно, может быть»
Жақ (лицо) Жұрнақтар Жіктік жалғау Мысалдар
Жекеше (единственное число)
1. Мен (я) -ар, -ер, -р - мын, - мін Бар+ар+мын
Возможно пойду
2. Сен (ты) -ар, -ер, -р - сың, - сің Бар+ ар +сың
Возможно пойдешь

2. Сіз (вы) ув.ф. -ар, -ер, -р - сыз, - сіз Бар+ ар +сыз
Возможно пойдете
3. Ол (он, она) -ар, -ер, -р - Бар+ ар
Возможно пойдут

Жақ (лицо) Жұрнақтар Жіктік жалғау Мысалдар
Көпше (множественное число)
1. Біз (мы) -ар, -ер, -р - мыз, - міз Бар+ ар +мыз
Возможно пойдем
2. Сендер (вы) -ар, -ер, -р - сыңдар, Бар+ ар+ сыңдар
- сіңдер Возможно пойдете
2. Сіздер (вы) – ув.ф. -ар, -ер, -р - сыздар, - сіздер Бар+ ар +сыздар
Возможно пойдете
3. Олар (они) -ар, -ер, -р - Бар+ ар
Возможно пойдут
2) Мақсатты келер шақ ( неопределенное время)
имеет оттенок намерения.
Жекеше (единственное число)
Соңғы дыбыс Жұрнақтар Жіктік Мысалдар
Жақ (лицо) жалғау
1. Мен (я) Дауысты, - мек,- мақ пын,пін Кел+мек+пін
Р,Л,Й,У Намерен пойти
Ұяң, М,Н,Ң - бақ, - бек пын,пін Жаз+бақ+пын
Намерен написать
Қатаң - пеқ, - пек пын,пін Айт+пақ+пын
Намерен сказать
2. Сен (ты) Дауысты, - мек,- мақ сың,сыз Кел+мек+сің
Сіз (вы) ув.ф Р,Л,Й,У сің,сіз Намерен пойти
Ұяң, М,Н,Ң - бақ, - бек сың,сыз Жаз+бақ+сыз
сің,сіз Намерены написать
Қатаң - пеқ, - пек сың,сыз Айт+пақ+сың
сің,сіз Намерен сказать
3. Ол Дауысты, - мек,- мақ - Кел+мек
(он, она) Р,Л,Й,У Намерен пойти
Ұяң, М,Н,Ң - бақ, - бек - Жаз+бақ
Намерен написать
Қатаң - пеқ, - пек - Айт+пақ
Намерен сказать
Көпше (множественное число)
Соңғы Жұрнақтар Жіктік жалғау Мысалдар
Жақ дыбыс
(лицо)
1. Біз Дауысты, - мек,- мақ пыз,піз Кел+мек+піз
(мы) Р,Л,Й,У
Ұяң, М,Н,Ң - бақ, - бек пыз,піз Жаз+бақ+ пыз
Қатаң - пеқ, - пек пыз,піз Айт+пақ+ пыз
2.Сенде Дауысты, - мек,- мақ сыңдар,сыздар Кел+мек+сіңдер
р (вы) Р,Л,Й,У сіңдер,сіздер
Сіздер
(вы) – Ұяң, М,Н,Ң - бақ, - бек сыңдар,сыздар Жаз+бақ+сыздар
ув.ф. сіңдер,сіздер
Қатаң - пеқ, - пек сыңдар,сыздар Айт+пақ+сыңдар
сіңдер,сіздер
3. Олар Дауысты, - мек,- мақ - Кел+мек
( они) Р,Л,Й,У
Ұяң, М,Н,Ң - бақ, - бек - Жаз+бақ
Қатаң - пеқ, - пек - Айт+пақ
3) Ауыспалы келер шақ (переходное будущее время)

Жақ (лицо) Жұрнақтар Жіктік Мысалдар
жалғау
Жекеше (единственное число)
1. Мен (я) -а, -е, -й - мын, мін Ертең бар+а+мын
2. Сен (ты) -а, -е, -й - сың, - сің Ертең бар+а+сың
2. Сіз (вы) ув.ф. -а, -е, -й - сыз, - сіз Ертең бар+а+сыз
3. Ол (он, она) -а, -е, -й - Ертең бар+а+ды

Жақ (лицо) Жұрнақтар Жіктік Мысалдар
жалғау
Көпше (множественное число)
1. Біз (мы) -а, -е, -й - мыз, міз Ертең бар+а+мыз
2. Сендер (вы) -а, -е, -й - сыңдар, Ертең бар+асыңдар
- сіңдер
2. Сіздер (вы) – -а, -е, -й - сыздар, - Ертең бар+а+сыздар
ув.ф. сіздер
3. Олар (они) -а, -е, -й - Ертең бар+а+ды
Өткен шақ – прошедшее время:

1) жедел өткен шақ (недавно
прошедшее время)

2) бұрыңғы өткен шақ (давно
прошедшее время)

3) ауыспалы өткен шақ (переходное
прошедшее время)
1) жедел өткен шақ (недавно прошедшее время)
Жекеше (единственное число)
Жақ (лицо) Соңғы дыбыс Жұрнақтар Жіктік жалғау Мысалдар
1. Мен (я) Қатаң -ты, - ті -м Айт+ты+м
Дауысты, - ды, - ді -м Жаз+ды+м
Ұяң,үнді писал

2. Сен (ты) Қатаң -ты, - ті -ң,ңыз,ңіз Айт+ты+ң
Сіз (вы) ув.ф
Дауысты, - ды, - ді -ң,ңыз,ңіз Жаз+ды+ң
Ұяң,үнді писал

3. Ол Қатаң -ты, - ті - Айт+ты
(он, она)
Дауысты, - ды, - ді - Жаз+ды
Ұяң,үнді писал

Көпше (множественное число)
Жақ (лицо) Соңғы дыбыс Жұрнақтар Жіктік жалғау Мысалдар
1. Біз (мы) Қатаң -ты, - ті -қ,-к Айт+ты+қ
2. Сендер (вы) Кет+ті+к

Дауысты, - ды, - ді -қ,-к Жаз+ды+қ
Ұяң,үнді писали

2. Сіздер (вы) – ув.ф. Қатаң -ты, - ті ңдар,ңдер Айт+ты+ңдар
ңыздар,ңіздер

Дауысты, - ды, - ді ңдар,ңдер Жаз+ды+ңдар
Ұяң,үнді ңыздар,ңіздер писали

3. Олар (они) Қатаң -ты, - ті - Айт+ты
Дауысты, - ды, - ді - Жаз+ды
Ұяң,үнді писал
2) бұрыңғы өткен шақ (давно прошедшее время)
а) Жекеше (единственное число)

Жақ (лицо) Соңғы дыбыс Жұрнақтар Жіктік жалғау Мысалдар
1. Мен (я) Қатаң -қан, -кен - мын, мін Айт+қан+мын

Дауысты, -ған, -ген - мын, мін Жаз+ған+мын
Ұяң,үнді писал

2. Сен (ты) Қатаң -қан, -кен - сың, - сің Айт+ қан +сың
Сіз (вы) ув.ф - сыз, - сіз

Дауысты, ған, -ген - сың, - сің Жаз+ ған +сың
Ұяң,үнді - сыз, - сіз писал

3. Ол Қатаң -қан, -кен - Айт+ қан
(он, она)
Дауысты, ған, -ген - Жаз+ ған
Ұяң,үнді писал

Көпше (множественное число)
Жақ (лицо) Соңғы дыбыс Жұрнақтар Жіктік жалғау Мысалдар

1. Біз (мы) Қатаң -қан, -кен -быз,-біз Айт+ қан +быз
Кет+кен+біз

Дауысты, -қан, -кен -быз,-біз Жаз+ ған +быз
Ұяң,үнді писали

2. Сендер (вы) Қатаң -қан, -кен сыңдар,сіңдер Айт+ қан +сыздар
Сіздер (вы) – сыздар,сіздер
ув.ф.
Дауысты, -қан, -кен сыңдар,сіңдер Жаз+ ған +сыздар
Ұяң,үнді сыздар,сіздер писали

3. Олар (они) Қатаң -қан, -кен - Айт+ қан

Дауысты, -қан, -кен - Жаз+ ған
Ұяң,үнді писал
ә) бұрыңғы өткен шақ (давно прошедшее время)
Жекеше (единственное число)
Жақ (лицо) Соңғы дыбыс Жұрнақтар Жіктік жалғау Мысалдар
1. Мен (я) Дауыссыз - ып, - іп - пын, пін Айт+ып+пын
Дауысты - ып, - іп - пын, пін Оқы+п+пын
читал
2. Сен (ты) Дауыссыз - ып, - іп - сың, - сің Айт+ ып +сың
Сіз (вы) ув.ф - сыз, - сіз
Дауысты - ып, - іп - сың, - сің Оқы+п+сың
- сыз, - сіз
3. Ол Дауыссыз - ып, - іп - ты, - ті Айт+ ып+ ты
(он, она)
Дауысты - ып, - іп - ты, - ті Оқы+п+ты

Көпше (множественное число)
Жақ (лицо) Соңғы дыбыс Жұрнақтар Жіктік жалғау Мысалдар
1. Біз (мы) Дауыссыз - ып, - іп -пыз,-піз Айт+ ып +пыз
Дауысты - ып, - іп -пыз,-піз Оқы+п+пыз
2. Сендер Дауыссыз - ып, - іп сыңдар,сіңдер Айт+ ып +сыздар
(вы) Сіздер сыздар,сіздер
(вы) – ув.ф.
Дауысты - ып, - іп сыңдар,сіңдер Оқы+п+сыңдар
сыздар,сіздер
3. Олар (они) Дауыссыз - ып, - іп - ты, - ті Айт+ ып+ты
Дауысты - ып, - іп - ты, - ті Оқы+п+ты
3) ауыспалы өткен шақ (переходное прошедшее время)
Жекеше (единственное число)
Жақ(лицо) Соңғы дыбыс Жұрнақтар Жіктік Мысалдар
жалғау
1. Мен (я) Дауыссыз -атын, -етін - мын, мін Айт+атын+мын
/Всегда/ говорил
Дауысты йтын,-йтін - мын, мін Ойна+ йтын+мын
/Всегда/ игрался
2. Сен (ты) Дауыссыз -атын, -етін - сың, - сің Айт+атын+сың
Сіз (вы) ув.ф - сыз, - сіз
Дауысты -йтын,-йтін - сың, - сің Ойна+ йтын+сың
- сыз, - сіз
3. Ол Дауыссыз -атын, -етін - Айт+атын
(он, она)
Дауысты -йтын,-йтін - Ойна+ йтын
Көпше (множественное число)
Жақ (лицо) Соңғы дыбыс Жұрнақтар Жіктік жалғау Мысалдар
1. Біз (мы) Дауыссыз -атын, -етін -быз,-біз Айт+атын+быз
Дауысты йтын,-йтін -быз,-біз Ойна+ йтын+быз
2. Сендер Дауыссыз -атын, -етін сыңдар,сіңдер Айт+атын+
(вы) Сіздер сыздар,сіздер сыңдар
(вы) – ув.ф.
Дауысты -йтын,-йтін сыңдар,сіңдер Ойна+ йтын+
сыздар,сіздер сыңдар
3. Олар Дауыссыз -атын, -етін - Айт+атын
(они)
Дауысты -йтын,-йтін - Ойна+ йтын
Етістіктің райлары
(наклонение глагола).
1)бұйрық рай
(повелительное наклонение)
2)қалау рай
(желательное наклонение)
3)ашық рай
(изъявительное наклонение)
4)шартты рай
(условное наклонение)
Жекеше (единственное число)
Жақ (лицо) Соңғы дыбыс Жұрнақтар Мысалдар
1. Мен (я) Дауыссыз -айын, -ейін Айт+айын
Давай скажу

Дауысты йын,-йін Ойна+ йын
Давай поиграю

2. Сен (ты) Дауыссыз - Айт Скажи
Дауысты - Ойна Играй
Сіз (вы) ув.ф Дауыссыз - ыңыз, іңіз Айт+ ыңыз
Дауысты - ңыз,-ңіз Ойна+ ңыз
3. Ол Дауыссыз - сын, - сін Айт+сын
(он, она) пусть скажет

Дауысты - сын, - сін Ойна+ сын
пусть поиграет

Көпше (множественное число)
Жақ (лицо) Соңғы дыб. Жұрнақтар Мысалдар
1. Біз (мы) Дауыссыз -айық,ейік Айт+айық
Давай скажем

Дауысты -йық,йік Ойна+йық
Сендер (вы) Дауыссыз ыңдар,іңдер Айт+ ыңдар
Дауысты ңдар,ңдер Ойна+ңдар
Сіздер (вы) – ув.ф. Дауыссыз ыңыздар,іңіздер Айт+ ыңыздар
Дауысты ңыздар,ңіздер Ойна+ңыздар
3. Олар (они) Дауыссыз - сын, - сін Айт+сын
Дауысты - сын, - сін Ойна+ сын
пусть поиграют
2)Қалау рай (желательное наклонение) выражает желание.
Жекеше (единственное число)

Соңғы Жұрнақ Жіктік Көмекші етістік Мысалдар
Жақ дыбыс жалғау
Менің Дауысты, ғы, гі м Келеді захочется Менің барғым ...
Ұяң,үнді Келді хотелось Менің көргім ...
Келіп тұр хочется
Қатаң қы, кі м Келеді захочется Менің айтқым ...
Келді хотелось М

Ұқсас жұмыстар

Абай ҚұнанбайұлыЕтіс.Етіс түрлері

Сөз бен қосымша, сөз бен

Бітеу буын қазақ сөздерінде

Дауысты Жуан Жіңішке Ашық Қысаң Еріндік Езулік дыбыстар

Фонетиканың зерттелу тарихы

Тәуелдік жалғауларын анықтау

Миссионерлік бағыттағы қазақ фонетикасының зерттелуі

Қазақ тіліне тән дауысты дыбыстар

ДАУЫССЫЗ ДЫБЫСТАР

Сөйлеу - бір-бірімен түсінісу үшін қажет

Пәндер