Балқаш көлі туралы

Презентация қосу

БАЛҚАШ
КӨЛІ

Балқаш көлі туралы
Балқаш — Қазақстанның
оңтүстік-шығысындағы
тұйық көл. Аумағы
жөнінен Каспий, Арал
теңіздерінен кейінгі
үшінші орында. Алматы,
Жамбыл, Қарағанды
облыстарының шегінде,
Балқаш-Алакөл ойысында,
теңіз деңгейінен 340 м
биіктікте жатыр. Ауданы
құбылмалы: 17 – 22 мың
км², ұзындығы 600 км-ден
астам, ені шығыс бөлігінде
9 – 19 км, батыс бөлігінде
74 км-ге жетеді.
Суының көлемі шамамен 100 – 110 км3. Су
жиналатын алабы 500 мың км²-ге жуық. Орташа
тереңдігі 6 м, ең терең жері 26 м. Балқаштың
батыс бөлігіне Іле (жер бетімен келетін судың
78,2%-ын береді), шығыс бөлігіне Қаратал
(15,1%), Лепсі (5,4%), Ақсу (0,43%) өзендері
құяды. Солтүстіктен ағатын Аягөз, Бақанас,
Тоқырауын, Жәмші, Мойынты, т.б. өзендер
әдетте көлге жетпей сарқылады. Көлдің
солтүстік жағалауы Сарыарқаның ұсақ шоқылы
тау сілемдерімен ұштасып жатқандықтан, биік
жарқабақ болып келеді және көптеген жыра-
жылғамен тілімденген, ал оңтүстік жағалауы –
суы біртіндеп тартылған кезде жиналған
шөгінділерден пайда болған құмды ойпат.

*Көлдің көптеген
шығанақ, қойнаулары
бар, аралдары аз,
үлкендері: Басарал,
Тасарал. Балқаш туралы
алғашқы жазба
деректер 13 ғасырдан
белгілі. Көлді тиянақты
зерттеу 17 ғасырда
басталды. Орыс
картографы және
тарихшысы Семен
Ремезов 1695 жылы
«Бүкіл Сібір жері мен
қалаларының
сызбалары» («Чертежи
всех сибирских городов
и земель») атты
* 18 ғасырдың басында көлде геодезиялық
өлшеу жұмыстары жүргізілді. Балқаш 19
ғасырда Клапроттың (1836) және швед
картографы Иоганн Ренаттың (Жоңғарияның
картасын жасаған) карталарында бейнеленді.
Пауль Рихтгофен (1877) мен Александр
Гумбольдтың (1844) еңбектерінде Балқаш
туралы деректер бар. Балқашты зерттеуге
Ресей ғалымдары да (Иван Мушкетов, Лев
Берг, т.б.) ат салысты. Қазақтың ұлы ғалымы
Шоқан Уәлихановта Балқаш алабын зерттеп,
сипаттаған. 1920 жылдан бастап Балқаш көлін
кешенді зерттеу басталды, көптеген
экспедициялар ұйымдастырылды.

* Көлдің экологиялық жағдайын, суының
химиялық құрамын, өсімдік, жануарлар дүниесін,
алабының физикалық-географиялық сипатын
зерттеумен 1970 – 90 жылдары ххҚазақстан
Ғылым академиясының институттары, Қазақ
балық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты,
Қазақ ххгидрометеорологияъъ ғылыми-зерттеу
институты, бірнеше жобалау институттары, т.б.
айналысты. Бұл жұмыстардың нәтижесінде
көлдің табиғи орнықтылығын сақтап қалуға
бағытталған нақты шаралар белгіленді, олардың
біразы жүзеге асырылып, көл деңгейінің
құлдырауы тоқтады. Көл шөл және шөлейт
климаттық белдеуде орналасқан. Қаңтардағы
орташа температура –15 – 170С, шілденің орташа
температурасы 240С.

Жауын-шашынның көп жылдық орташа мөлшері 120 мм.
Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 55 – 66%, желдің
жылдық орташа жылдамдығы 4,5 – 4,8 м/с. Жел көлдің
батыс бөлігінде көбінесе, солтүстіктен, шығысында –
солтүстік-шығыстан соғады. Осы себепті көлде үнемі
күшті толқын болады. Жаздағы булану ауа райына
байланысты 950 мм-ден 1200 мм-ге дейін ауытқиды. Көл
беті көбіне қарашаның аяғында қатып, сәуірдің
ортасында мұзы ериді.

География
Балқаш көлі алабындағы табиғи
ресурстарды (әсіресе, су
қорларын) тиімсіз
пайдаланудың нәтижесінде
Қазақстанның оңт.-шығыс
аймағында 20 ғ-дың аяғында
қалыптасқан табиғи, әлеуметтік
және экономикалық жағдай.
Оны негізгі 2 себеп тудырды.
Ішкі себеп — Қапшағай су
электр стансасының салынуына
байланысты (1970) Іле өз.
арнасының бөгелуі. Оған дейін
Балқаш к-нің экол. тепе-
теңдігін көлге құятын өзендер
суы мен көл айдынынан
буланған ылғал мөлшерінің
тұрақтылығы қамтамасыз
ететін.
*Жыл сайын көл алабындағы 15,0 км3 су
қорының 11,9 км3-і (80%) Іле өз-мен келсе,
қалған 3,0 км3 су көлдің батыс бөлігінен шығыс
бөлігіне ығысатын. 1970 — 85 жылдардағы
Балқаш к-не құятын өзендер суының жалпы
ағыны 14,9 км3-ден 11,8 км3-ге кеміді, яғни, көл
жылына шамамен 3,0 км3 су жоғалтып отырды.
Көл алабынан алынатын су мөлш. жылына 7,0—
8,0 км3-ке дейін өсті (1-сурет), оның 6,5 км3 суы
егін суаруға, Қапшағай және басқа да бөгендерді
толтыруға жұмсалды. Булануға кететін шығыны
жылына 2,0 км3-ге жетті. Осы себептерден 1970
жылдан су деңгейі күрт төмендеді. 1986 жылдың
аяғында көл деңгейінің абс. биікт. 340,54 м
болды

* Көл деңгейінің құлдырау жылд. жылына 15,6 см-
ге жетті, бұл көрсеткіш 1908 — 46 жылдардағы
төмендеу жылдамдығынан (9,2 см/жыл) біршама
жоғары. Іле өз. атырауындағы батпақты-сулы
алаптардың 2/3 бөлігі қысқарды. Қапшағай СЭС-і
іске қосылған соң, тасқын су шығыны 1600 —
1800 м3/с-тен 700—800 м3/с-ке дейін төмендеді.
Электр стансасы қажетіне байланысты су ағыны
жылдам өзгеретін (0—1000 м3/с) болды. СЭС-тен
төмен қарай өзен тасындылары (судағы қатты
заттар) тоқтап, олар толығымен Қапшағай
бөгенінде шөгетін болды. 1986 жылдың аяғында
Балқаш к-не құятын Іле өз-нің тармақтарынан
Шұбарқұнан, Иір, Базарбай және Қалған Іле ғана
қалды.

*Су шығынының 90%-і тек Иір тармағымен
қосылған Қоғалы тармағына жинақталып, бір
арнаға айналды. Кезінде суы арнасына симай
жататын Жиделі тармағы шөгіндіге тола
бастады. Көлдің оңт. жағалауындағы
балықтардың уылдырық шашу аймағы түгелдей
жойылып, атыраудағы 15 көл жүйелерінен тек 4
—5-і ғана қалды. Осының салдарынан жыл сайын
ауланатын балық мөлш. 17—18 мың т-дан 10 —
11 мың т-ға дейін төмендеп, балық сапасы да
нашарлады. Мыс., бұрын негізінен сазан
ауланатын болса, кейін ауланатын балықтың
90%-ін табан, жайын, көксерке, т.б. құрады
(1997). Ал, аты әйгілі көкбас, Балқаш қарабалығы
1970 жылдан бері кездеспейтін болды

*1980 жылдан бастап көлдегі балықтар
судағы пестицидтер мөлшерінің көбеюінен
жаппай фибриалды саркома (қатерлі ісік
жаралары) кеселімен ауыра бастады. Көл
суының минералд. күрт өсті. Балқаш
металлургия кәсіпорындарының өндіріс
қалдықтарының әсерінен суда ауыр
металдар (мыс, мырыш, қорғасын, кадмий,
т.б.) мен күкірт оксидтерінің мөлшері
көбейді. Балқаш алабынан атмосфераға
түсетін әр түрлі газдардың көлемі жылына
250 мың т-ға жетті. Бұл газдар көл бетінен
буланған ылғалмен қосылып, жерге
қайтадан қышқыл жаңбыр болып жауады.

Жауын-шашынның минералд. 3 еседен
Назарларыңызға
рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Жанартаулық көлдер

Балқаш көлінің қазіргі экологиялық жағдайы

Экологиялық аймақтар

Балқаш манындағы туризм саласынның дамуы

Балқаш

Балқаш көлі

Каспий көлінің көріністері

Менің кіші

Атлант мұхиты

Ақтөбе қаласынан

Пәндер