Шұғаның хаты

Презентация қосу

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі – оқушыларды қазақ әдебиетінің ірі тұлғасы Бейімбет
Майлиннің шығармаларымен таныстыра отырып, білімдерін кеңейту,
шығарманың мазмұнын толық білу, идеясын ашу:
Дамытушылығы – жазушының жанр шеберлігінде жеткен
жетістіктерін таныту, шығарманы оқыта отырып іздендіру:
Тәрбиелігі – адамгершілікке, сыйластыққа, мейірімділікке тәрбиелеу.
-Әрбір адам?
Туысым, досым, жұрағат
Әрбір сабақ?
Үйрену, ұғу, ұлағат
Әрбір ісім?
Тірлік, тірек, адамдық
Әрбір сөзім?
Шындық, бірлік, адамдық
(1894-1938)
Болашақ қаламгер 1894 жылы бұрынғы Торғай облысы, Қостанай уезі, Дамбар
болысындағы Ақтөбе деген жерде (қазіргі Қостанай облысы, Тобыл ауданы, Майлин
кеңшары) туған. Екі жасында әкесі қайтыс болып, күн көріс үшін шешесі бір байға
сауыншылыққа жалданады. Жетілерге келгенде Бейімбеттің өзі де әлгі байдың қозы-
лағын бағьп, соңынан ат-арбасына делбеші болады. Сөйтіп, ол жоқшылық зардабын
өзі де әбден біліп-танып, кәрі әжесі мен анасының зарлы кейістіктерінен, құдайға
шағынуларынан тітіркене тұшынып өседі. Алуан түрлі аңыздар мен ел іші әңгімесін
мол білетін, өмір тауқыметін әсерлі етіп өлеңге айналдыратын әжесі немересінің
жасынан қисынды, қызық сөзге, әдебиетке зауықты больш өсуіне әсер етсе керек.
Жиырмасыншы
Бейімбет Майлинғасырдағы(1896 ж. Қостанай қазақ әдебиетінің
обл. , Таран іргелі
ауд., - 1937
жанрларын
ж.) - жазушы, қалыптастыруға
қазақ әдебиетінің айтарлықтай үлес қосып, бірі.
негізін салушылардың
биік белеске
Әкесі Жармағамбет шығарысқан те, атасы аса Майлы
көрнекті дасуреткер
кедей адамдар
жазушы,
Бейімбет
болған. ақын
– он беске әріжетім
драматург
тарта повесть,
Жастай бұғанқалған Бейімбет
қоса «Азамат Азаматович»
Бейімбет Майлин
атты роман
шешесі —жазған
өндіре
Құлғизарқаламгер.мен
Оның
жазып,«Шұғаның
«Қызылсөз
әжесі
жалау», белгісі»
«Қоңсылар»
өнерінің
Бойдастың хикаятында
атты
алтын романдары
қорына
тәрбиесінде оқиғалық
аяқталмай
жататын
өседі. Әжесі өрілімдер,
қалған. Мұның сыртында ол –
туындылар
Бойдас кезі
ірілі-ұсақты 25 пьеса, либретто, сценарийлердің авторы. Майлин аз өмірінде аса өнімді еңбек
кейіпкерлердің
берген
келгенде бірегейөлең мінездемелері,
дарын.
деОның Замандастары:
шығарып диалогтер,
жіберетін сезім,
"Маңдайына
сөзге көңіл
ділмартұрмыс- жан
етіп, елуге тарта кітабын шығарды. шығармаларында қазақ кедейінің мінез-құлқы,
күйлері
түскен
болған.
тіршілігі, Қасым
шашын
Бұл үйде
арман-мүддесі деген
сұқ
бұрынақындар,
болмағанадамның
саусағына жыршылар
деңгейде әңгімесі
орай ширата
жан!жақты дажиіболып
тереңқонақ беріледі.
отырып,
суреттеліп,болып,
қміршең ұзақ
Мұндай
типтік
таңғабейнелерәңгімелеу
жазудан бас алмайтын
жасалды.
небір мәнері
Майлиннің
дастандар еді",
ақындықхалық
жырланып, —
қызметіпрозасының
деседі.
1912ж. Сондықтан
суырып қалыпты
жазылған «Мұсылмандық
салма да
айтыстар
белгісінен
баяндау басталады». Төңкеріске
тәсіліне жақын. дейін жазған
Бірақ көп өлеңдерінде
қаһармандар («Мұқтаждық»,
мінезі «Мал»,
мен
кемелболып,
«Байлыққа»)
қаламгердің
өлеңдер
ауылдың
қыршын
айтылып
ауыр тұрмысы,
жаста
тұрған.
әлеуметтік
—жырланады.
қырықтың
теңсіздікОның үстіне төртіне
1916ж. шығыстың
ұлт-азаттық
әлеуметтік
жетер-жетпесте
қиссаларын
қозғалысы жағдайды
— дүние
жақсы
Майлин шығармашылығындағы талдау
көретін салғанына шығарманың
әжесі
халықтық қарамай,
кейіннен
сыйпатты реалистік
атағы
күшейтеБейімбет
түсті. даауыл
Осы кезден
жазба
жазылған зор,
молдасынан әдебиет
артына
«Қанды тұман»хат дәстүрінде
қалдырған
өлеңінде
танығанқараңғыға соңжасалғанын
әдеби
қамалған
оған мұрасы
қалың
ұзақелдің,көрсетеді.
да аса
аянышты
таңға бай.
халі Шұға-
суреттеледі.
жыр-дастандар
айтқан
Ақынның сертіне
Бейімбеттің
оқытып, тыңдайтын берік,
шығармашылығында
көлемді сезімі
ұлт-азаттық, мөлдір,
ағартушылық,
де, көркем
болған. Осының пәк
тұңғыш махаббатты
демократтық
барлығы қастер
сарындар түпкілікті
туындысы,
жас Бейімбеттің
қалыптасып, жаңа биіктергк бет алды. «Кедей», «Жауыз кім?», «Кедейге», «Құтты болсын»,
тұтатын
қазақсөз прозасының
«Мейрамың», өнерін жан. Әбдірахман
сүйіп,
«Бүгін», «Гүлденсе тартымды
әдебиет
ауыл
бейнесі
үлгілерінің
жолына
- гүлденеміз
де ескі
түсуінебірі-қазақы
бәріміз», «Коллективтің «Шұғаның
ықпал
жырын айт»
ауыл
жасады.
сияқты
арасынан
белгісі».
Әуеліжаңа
өлеңдерінде ауылшыққан
Повесте
заман молдасынанкөзі
әкелген ескі
ауылдағыашық,
қазақ сауат көңілі
қоғамындағы
өзгерістерді,ашқан сәулелі
Бейімбет
ондағы елдін жастардың
ең өткір кейіннен
тұрмыс-тіршілігін зор
келбетін
мәселе-
Арғынбай танытады.
шабытпен жырғаәйел қосты. Майлин
теңсіздігі
қажының «Шұғаның
поэзиясындағы
сөз болған.
медресесінде белгісі»-
Мырқымбай жастардың
Шығармада
екі жылдай теңдік-
бейнесі - жиырмасыншы
бірін-
дәріс алады.
жылдардағы
еркіндікті қазақ кедейінің
аңсаған, типік әлеуметтік
бейнесін жасау жолындағы үлкен табысы. Мырқымбай
әділетсіздіктерге қарсы - тұтас
үн
бірі сүйген екі жастың- Шұға мен Әбдірахманның
бір қтпелі дәуірдегі ауыл кедейінің қмірінде болған қзгерістерді оның сана-сезімі, мінез-құлқы,соң
1913 ж. Троицкідегі «Уазифа» мектебінде, оны бітірген
көтере
арманына
Уфадағы
іс-әрекеті, бастағанын
жете
«Ғалия»
тұрмыс-тіршілігі алмаған шынайы
трагедиялық
арқалымедресесінде
шынайы бейнелеген
суреттелген типтікжай
оқиды. бейне. шығарма.
айтылады.
Медреседе
Мырқымбай оқып
сияқты
Шұғаның
типтік дәрежеге
жүргенде әкесі қызын
көтерілген
татардың кедей
бейне қазақ жігітікүні
әдебиетінде
Ғалымжан Әбдірахманға
бүгінге дейін жасалына
Ибрагимов, Мәжит бергісі
жоқ. Ол
Ғафури
ақынның
келмей,жиырматүрлі
шақты өлеңінде,
жаламен екі поэмасында бірде басты, бірде
Әбдірахманды жер қосымша кейіпкер ретінде
аудартады.
сияқты белгілі жазушылармен танысады. Осында
көрінеді. Майлиннің біраз өлеңдері әйел теңдігі тақырыбына арналған. «Қыздың сәлемі», шығып
Осындай
тұрған
«Қашқын «Садақ»
келіншек», зорлыққаатты
«Ақсуаттың душар
қолжазба
жанында» болған
сияқты Шұға
журналға
өлеңдерінде қайғыдан,
белсене
ескі салтқа араласып,
негізделген қазақ
күйіктен
өзінің
қыздарының қайтыс
алғашқы
аянышты болады.
тағдырларыпрозалық Жазушының
суреттеледі. туындысы,
«Азат негізгі Шалмақсаты-
«Шұғаның
әйел», «Ғазиза», мен қыз»,белгісі»
«Ажар»
сияқты өлеңдерінде жаңа
жастардың бас заманда теңдікке жетіп, бақытты
бостандығына ерік өмір сүре бастаған
бермей, жастарды жырға
қасіретке
әңгімесін жариялайды. Өлеңдері
қосты.
«Айқап» журналында басқа
ұшыратқан да ескі дәстүрлерді сынау.
басылымдарда шыға Жастардың
бастайды. бас
азаттығын көксеу, бұған кедергі келтіретін әдеттерді
Үй тапсырмасын бекіту

Бейімбет Майлин әңгімелерінде терең
шыншылдық бар, адам бейнесі, қарым-
қатынастары әрдайым нанымды болып
шығады. Және бұл шығармалардың
түр үлгісінде дөңгелек келген тұтастық
айқын аңғарылады.

М. Әуезов
“Шұғамыз”- театрдың үлкен бір ойыны.
Бұл – драма күйінде үлкен шығарманың
бірі. Бұл – бір дәуірдегі бай мен
бұқараның тұғасын көрсетеді.

І. Жансүгіров
Уфадағы “Ғалия” медресесі

Тарандағы Б. Майлин
атындағы мектеп
... Не мұңдық, бұл дүниеде қыздар мұңдық,
Атадан болып мұңдық неге тудық.
Атадан мұңдық болып тумас едік,
Бұрынғы ата-баба жолын қудық...

Шұғаның әнінен
Жаңа сабақ

1. Проза дегеніміз не?
2. Хикаят дегеніміз не?
3. Шығарма кімнің атынан баяндалған?
Тақырыпты аша білу:
“Шұғаның белгісі” хикаятының әр бөліміне ат қою,
негізгі оқиғаларға түсінік беру.

1. Қос жолаушы.
2. Сұлу қыз Шұға.
3. Кездесу.
4. Учитель Әбдірахман.
5. Ғашық жүректер.
6. Хат.
7. Жабылған жала.
8. Қоштасу.
9. Айықпас дерт.
10. Соңғы хат.
11. Шұғаның белгісі.
Топтық жұмыс

Шығарма мазмұнын білгеннен
кейін сюжеттік композициялық
жоспар құру.
Шұғаның хаты

... Әуре боп неге біткен ажар-көрік,
Ішіңе от түсірдің қалқам көріп.
Гүлдену жас өмірде мақсұт боп ед,
Серттесіп, қол алысып, уәде беріп.
Жолыңа құрбан қып ем жан мен тәнді,
Дариға, айтылған серт болмай қалды.
Көре алмай ақтық минут дидарыңды,
Арманда жан тапсырған мен бір зарлы!
Хаты деп ақтық жазған ғашық жардың,
Есіңе ал дұғаңа мен ынтызармын.
Қош сау бол ойнап-күліп жолығармыз,
Астында ақ туының пайғамбардың.
Көрініс
Көріністен оқиғаның өрбуіне тірек
болған сөзді тап.
Жап-жас жігіт екен ғой, - деп бірер
қарайды да, Шұға отауға кіріп кетеді.
Жұптық жұмыс
Сөздік жұмыстар жүргізу төмендегі сөздердің
мағынасын ашу: Тастан, топырақтан үйіп
Обашық жасалған белгі

Өлген адамдардың сүйегі
Қорым қойылған қалың бейіт

Бозбалалар мен бойжеткендерді
Қызойнақ Бас қосып өкізетін ойын-сауық кеш

Кеудеге киетін астарлы жеңіл
Бешпет сырт киім

Желпен Жеңіл бас киім

Белес

Сықырлауық Киіз үйдің есігі
Әдебиет теориясы
Шығарма мәтінінен троптың
түрлерін, тұрақты тіркестерді,
мақал-мәтелдерді, көнерген
сөздерді, одағайларды тауып,
дәптерге жазу
Кім жылдам?
Жүрегім тас төбеме шықты
Төбесі көкке тигендей
Көпке топырақ шашу
Тілім байланды
Олжамнан қақты
Шаңымды аспанға шығарды
Бағын байлады
Ат жетер жер
Серт байласқан
Тілін алар
Көңіл қостым
Аузына қарады
Аузынан тастамайды
Айызы қанған
Инедей қиянаты жоқ
Әбдірахман Шұға Айнабай

Оқыға Бұзы Арандатуш Өнер
Кедей Жалақор
н қ ы лі
Нәзік Ақылды
Сұлу Қызыл көзді бәле Ақын
Ел
Паң Айлакер
Кіршіксіз адал қамқоры
махаббаттың
иесі
Аққұба
Үріп ауызға
салғандай
Талдырмаш

Жасы он
алтылар
Көзі қап-қара шамасында

Жеңілдік не
Сөйлеген екенін
сөзі, білген бала
жүрген емес
жүрісі
біртүрлі
Ажары қандай
паң еді-ау,
болса, ақылы
шіркін
да сондай
Түнімен ұйықы
көрмеді

Қуанышты

Күлдірумен болды

Ән салды

Елге асықты
Әбдірахманның хаты Онегиннің хаты

Сіз бір айсыз нұрландырған Он сегіз мың ғаламның,
аспанды,
бар тынысы күнде тұр,
Буландырған, уландырған жас
Мен сықылды сорлының
жанды.
ықтияры сенде тұр.
Біз бір ғаріп паналаған саяңда,
Жас жүректе мықты жара басталды.

Бір көргенде сиқырланып ақыл- Жанып, сөніп суынып қалған
ой, көңілім,
Бал сөзіңе қалды ынтам бір Қобалжиды хатыңды көрген сайын.
қанбай.
Проблемалық сұрақтар
Сабақты бекіту
Тақырыпқа байланысты мақал
– мәтелдер айту.
Қорыту

Азаттық Еркіндік

Тәуелсіздік Сөз бостандығы
Бостандық

Теңдік Ар-ождан бостандығы
Үй тапсырмасы

“Арманда кеткен асыл-ай” эссе жазу
Бағалау

Ұқсас жұмыстар

Б. Майлин «Шұғаның белгісі»

СЮЖЕТТІК ЭЛЕМЕНТТЕР

Бейімбет Майлин “Шұғаның белгісі”

Шұғаның белгісі

Үш бәйтерек: тағдыр мен тағылым

Айт күндері әңгімесі

ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ ШАРУАШЫЛЫҒЫ

Ілияс Жансүгіровтің туған жылы

Шерхан Мұртаза Бесеудің хаты

Бесеудің хаты

Пәндер