Мемлекет пен құқық осы жеке меншіктің нәтижесі

Презентация қосу

ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ ҚАЗАҚСТАН
ТАРИХЫ ЖӘНЕ САЯСИ -ӘЛЕУМЕТТІК ПӘНДЕР КАФЕДРАСЫ

ТАҚЫРЫП; ЖАҢА ЗАМАНДАҒЫ САЯСИ ОЙ

Орындаған;Кодиркулов Шоймахон
Қабылдаған;Алиева Г.Г

Қарағанды 2015
ЖОСПАР
1. КІРІСПЕ
2.САЯСИ ОЙ
3.КӨРНЕКТЫ ӨКІЛДЕРЫ
4.ОЙЛАРЫ
5. ҚОРЫТЫНДЫ
6. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
“
САЯСИ ОЙ - АДАМЗАТТЫҢ РУХАНИ МӘДЕНИЕТІНІҢ
МАҢЫЗДЫ ҚҰРАМДАС БӨЛІГІНІҢ БІРІ, МЕМЛЕКЕТ,
МЕМЛЕКЕТТІҢ ШЫҒУ ТЕГІ, БИЛІК, САЯСИ БИЛІК,
БОСТАНДЫҚ, САЯСАТ МӘСЕЛЕЛЕРІН ЗЕРТТЕУДЕГІ НЕГІЗГІ
БАҒЫТТАРЫ МЕН КӨЗҚАРАСТАРДЫҢ ДАМУ ДӘУІРЛЕРІ
ЖӘНЕ ҚОРЫТЫНДЫЛАРЫНЫҢ ЖИЫНТЫҒЫ. АДАМДАР
ЖАРҚЫН БОЛАШАҚҚА ҚОЛ ЖЕТКІЗУ ҮШІН ӘРКЕЗДЕ
ӨТКЕНГЕ ҚАЙТА-ҚАЙТА ОРАЛЫП ОТЫРҒАН. БІРНЕШЕ
ҒАСЫРЛАР БҰРЫН ҚОЙЫЛҒАН СҰРАҚТАРҒА ЖАУАП ІЗДЕУ
”
АРҚЫЛЫ ӘР ҰРПАҚ ӨТКЕН МЕН БҮГІННІҢ ОРТАСЫНДАҒЫ
ӨЗ ОРНЫН ТАБУҒА ТЫРЫСАДЫ. ОСЫ ТҰРҒЫДАН
ҚАРАСТЫРҒАНДА САЯСИ ОЙ ЭВОЛЮЦИЯСЫНЫҢ МӘНІ
ЗОР. САЯСИ ОЙ ӘРТҮРЛІ КӨЗҚАРАСТАР МЕН
ҰСТАНЫМДАРДЫҢ ӨЗАРА КҮРЕСІНІҢ АРҚАСЫНДА
МЕМЛЕКЕТ, САЯСАТ,БОСТАНДЫҚ, Т.Б. МӘСЕЛЕЛЕРІН
ТАНУ, ОЛАР ТУРАЛЫ ТҮСІНІКТЕР МЕН ТҰЖЫРЫМДАРДЫ
ТЕРЕҢДЕУ ҮРДІСІ ЖҮРДІ.
Гоббс Томас (1588-1679) - ағылшын философы және саяси ойшылы. Гоббс
мемлекетті «жасанды дене», құдайдың орнатуы емес, адамзаттың іс-
әрекетінің нәтижесі деп анықтаған. Философтың ойынша мемлекет адамдар
бытыраңкы өмір сүрген және «барлығының барлығына қарсы соғысы»
жағдайында болған «табиғи» күйден қоғамдық келісімге келу негізінде пайда
болды. Қоғамдық келісім нәтижесінде өз еркіндігін ерікті түрде шектеген жеке
азаматтардың құқығы бейбітшілікті сақтау және азаматтарды қорғау
функциясы берілген мемлекет басшысына немесе мемлекеттік органдарға
беріледі. Гоббстын ойынша, қоғамдық келісім бір уақытта мемлекеттің және
қоғамның пайда болуына әкеп соғады.[1]
Гоббс Томастың негізгі еңбектері "Азамат туралы ілімнің философиялық
бастауы", "Левиафан, әлде материя, шіркеулік және азаматтық мемлекеттік
билік, оның түрлері".
Гоббс Томас өзінің ілімінің негізіне жеке адамның жаратылысы туралы белгілі
бір кәзқарастарды алды. Туа бітті, жаратылысында адамдардың ойлау
қабілеті де, шынығуы да бірдей деп есептейді. Сондықтан барлығы "бәріне
құқылы". Бір жағынан, адам өте өзімшіл, оған қорқыныш, іштарлық сияқты
қасиеттер де тән. Адамды тек қызғаншақтар, жаулар қоршайды. "Адам
адамға қасқыр" принципін негіздеді. Осыдан келіп қоғамда соғыстар
туындайды. Бірақ мүндай соғыстар кезінде "бәріне құқылы болу" деген -
ешнәрсеге ешқандай құқы жоқ деген сөз. Мінеки, осы жағдайды Гоббс Томас
"адамдардың жаратылысы немесе табиғи жағдайы" деп анықтаған.
Адамдарға күшпен қатар, өлім қатері мен өзінөзі қорғау қасиеттері де
берілген.
“Оның ойынша, мемлекет қоғамдық
келісімнің негізінде жалпыға бірдей
бейбіт өмір мен қауіпсіздікті сақтау үшін
пайда болды. Қоғамдық келісім бойынша ”
патшаға (не мемлекет ұйымдарына) жеке
адамдардың құқы тапсырылады. Адамдар
өз тілектері мен еріктерін шектеп, барлық
билікті мемлекетке берді. Ол
монархиялық мемлекетті ұнатты.
Руссо Жан Жак (фр. Jean-Jacques Rousseau; 1717-1778) - "Қоғамдық келісім туралы" еңбектің авторы.
Негізгі идеясы - халық егемендігі. Қоғамдық келісім негізінде ортақ ерік жатыр. Мінеки, осы ортақ ерікпен бағытталатын билікті ол
егемендік деп атаған. Мемлекеттегі егеменді биліктің бөлінуін қолдамады. Руссо пікірінше, заң шығарушы билік тікелей егеменді
халықтың өзімен іске асырылады. Ал атқарушы билік егемендіктің шешімі бойынша қол астындағылармен байланыс үшін
құрылады. Атқарушы билік кімге тапсырылды соған байланысты биліктің түрлерін бөлген: демократия, аристократия, монархия.
Географиялық фактор рөлін көрсеткен: демократиялық басқару кішігірім мемлекетте; аристократиялық басқару орта, монархиялық
басқару үлкен мемлекетке тән. Табиғи жағдайда барлық адамдар тең және еркін, тек бір теңсіздік - адамдардың денсаулығы мен
жасына байланысты. Қоғамдық теңсіздік жеке меншіктің пайда болуымен байланысты. Мемлекет пен құқық осы жеке меншіктің
нәтижесі.
Руссоның демократия теориясы көбінесе қатысу теориясы болып табылады. Өзінің "қоғамдық келісімінде" ол саяси шешімдерді
қабылдау процесіне эр жеке адамның қатысуына ерекше назар аударады. Оның тұжырымдамасы жеке адамдарға қатысудың
психологиялық әсер етуіне (яғни, әлеуметтік мінез-құлықтың психологиялық құрылымы мен сәйкес әлеуметтік институттардың
құрылымы арасындағы өзара байланысына) деген қызығушылықты білдіреді.
Руссо байқаған идеалды партиципаторлық жүйе белгілі бір шарттарды орындаған кезде ғана мүмкін болады. Біріншіден,
әлеуметтік-экономикалық тепе-теңдіктің белгілі деңгейін орнату басты шарт болып табылады. Мұндағы сөз болып отырған
абсолюттік тепе-теңдік емес, экономикалық тәуелсіздік пен әр жеке адамның қауіпсіздігі қамтамасыз етілген қоғамның мүліктік
біртектілігі. Екіншіден, осы реттегі тәуелсіздік барысында азаматтардың бір-біріне деген жалпы әлеуметтік тәуелділік жағдайы болу
қажет. Әр адамның жеке басы белгілі бір маңызды қоғамдық мәселені шешуге бейімсіз болып, ол үшін оның басқа жеке
адамдармен қарым-қатынасқа түсуге мәжбүр болуы керек. Жеке тұлға тұтастай ағза ретіндегі қауымдастықтың іс-әрекеттеріне
тәуелді екендігін сезінуі қажет.
Осы екі шарт қатысу жағдаятын толыққанды әділ әрі тең құқықты етеді. Тәуелсіз сайлаушылар пайда мен міндеттемелер
ауыртпалығы тең бәлінген саясатты қалыптастырады. Ӏстің мұндай мәнісі саяси тепе-теңдіктің негіздемесі болады, өйткені ол бұл
қауымдастық мүшелерінің барлық құқықтары мен мүдделерінің қорғалуын қамтамасыз етеді. Сондай-ақ мұнда қоғамдық мүдденің
алға басуына ықпал етеді.
Руссоның айтуы бойынша, қатысу жағдаяты үшін өздерінің жеке еріктерін бірегей қоғамдық мүддеге қайшы орнататын
азаматтардың түрлі ұйымдасқан топтарының болмағаны қолайлы. Сайлаушылардың ұйымдасқан топтарының пайда болуынан
құтыла алмаған жағдайда олардың санының айтарлықтай көлемді, ал саяси ықпалдың барынша бірыңғай болғаны дұрыс. Ондай
кезде жеке қатысуға тән партиципаторлы жағдаяттың қайталануы мүмкін.
Руссоның пайымдауынша, қатысудың тұтастай құрылымының анықтамасы оның демократия теориясының негізгі мотивін жасап
шығарудың, нақтырақ айтқанда, жеке тұлғалардың әлеуметтік-саяси мінез-құлықтарының сипаты мен мазмұнына деген
демократиялық қатысудың ықпалы жайындағы мәселенің алғышарты ғана болып табылады. Руссо теориясының шеңберінде
қатысудың өзіне тән әлеуметтік-саяси педагогикалық сипаты бар. Ол азаматтардың шын мәнісінде жауапты әлеуметтік-саяси
әрекеттерін қалыптастыруға бағытталған. Қатысу әр жеке тұлғаның бірегей қоғамдық мүддеге қатыстылық сезімін, өзінің жеке
өмірінің тар шеңберінен шығып, басқа да жеке тұлғалардың қоғамдық ағзаға қатыстылық сезімдерімен ортақтану икемділігін, оған
тәуелділік сезімдерін тәрбиелеу қажет. Қатысу жағдаятында жеке тұлға жеке және қоғамдық мүдделердің біріккендігін түсінуді
үйренеді. Педагогиканың мұндай әлеуметтік-саяси процесі әлеуметтік даулардың әлеуетін төмендетуге мүмкіндік береді, өйткені
азаматтар өздерінің жеке ниеттері мен қауымдастықтың талаптарын қатаң түрде ажырата білуді үйренеді. Руссо пікірі бойынша,
демократия - мемлекеттік тетік қана емес, сонымен қатар адамдарды жетілдіру, олардың мүмкіндіктерін дамыту. Руссоның
теориясы кішігірім меншігі бар ұсақ шаруалардан құралған квазидәстүрлі қоғамның идеалды жобасына бағытталған. [1]
“
ФРАНЦИЯНЫҢ ОЙШЫЛ – АҒАРТУШЫСЫ ЖАН ЖАК РУССО (1712 –
1778) ҰСАҚ БУРЖУАЗИЯНЫҢ, ШАРУАЛАРДЫҢ МҮДДЕСІН
ҚОРҒАДЫ. ОЛ ЕРКІНДІК ПЕН ТЕҢДІКТІ ЕҢ ЖОҒАРҒЫ ИГІЛІК ДЕП
САНАДЫ. ЕРКІНДІКТІҢ КЕПІЛІ ТЕҢДІК, АЛ ТЕҢДІК САЯСАТТА ҒАНА

”
ЕМЕС, МҮЛІКТЕ ДЕ БОЛУҒА ТИІС. МЕМЛЕКЕТ ШЕКТЕН ТЫС БАЙЛЫҚ
ПЕН КЕДЕЙЛІККЕ ЖІБЕРМЕЙ, АДАМДАР АРАСЫНДА ТЕҢДІКТІ
САҚТАУЫ КЕРЕК.
РУССО ТІКЕЛЕЙ ХАЛЫҚ БИЛІГІН ҰСЫНДЫ. ЕГЕР ЕЛДІҢ ЖЕРІ ҮЛКЕН
БОЛСА, ХАЛЫҚТЫҢ ӨКІЛДІГІН ҚОЛДАНУҒА БОЛАДЫ. БІРАҚ БҰЛ
РЕТТЕ ДЕПУТАТ ХАЛЫҚ ҚЫЗМЕТШІСІ БОЛУҒА ТИІС. РУССО ОҚТЫН
– ОҚТЫН ХАЛЫҚ ЖИНАЛЫСЫН ӨТКІЗІП, ОНДА ҮКІМЕТ ЕСЕП БЕРУІН
ТАЛАП ЕТТІ.
ЖАҢА ЗАМАНДЫ СӨЗ ЕТКЕНДЕ ЕҢ АЛДЫМЕН АМЕРИКА ҚҰРАМА
ШТАТТАРЫНДАҒЫ ТӘУЕЛСІЗДІК ҮШІН КҮРЕС КЕЗІНДЕГІ САЯСИ
ІЛІМНІҢ АЛАТЫН ОРНЫ ЗОР.
Томас Джефферсон (1743-1826) - американдық ағартушы және
мемлекеттік қайраткер, АҚШ Тәуелсіздігі Декларациясыжобасының
авторы[1] , АҚШ-тың 3-президенті. Мамандығы - адвокат.[2]
•1769-1774 жылдары Вирджиния заң шығару жиналысының депутаты
болған.
•1775 жылы Солтүстік Америка отарларының Ұлыбританиядан бөлініп
шығуы туралы шешім қабылдаған Құрлықаралық конгресс мүшелігіне
сайланған.
•1779-1781 жылдары Вирджиния губернаторы,
•1785-1789 жылдары АҚШ-тың Франциядағы елшісі,
•1790-1793 жылдары Джордж Уошингтонның Ӏ-үкіметінде мемлекеттік
хатшы,
•1796 жылы вице-президент, 1800-1808 жылдары АҚШ президенті болды.
Ол "Тәуелсіздік декларациясының" жобасын жасау барысында "жоғарғы
билік құдайдың билігімен дариды" деген көзқарасқа қарсы шығып, табиғи
құқықтар ілімін ұсынды.
Отар аймақтар мен метрополия тұрғындарының теңдігін, халықтық
төңкеріс жасау құқын жақтады. Монархиялық билікті табиғиқұқық және
қоғамды келісім тұрғысынан сынап, халық билігін негіздеді. Адамның
табиғи құқықтарын мемлекет белгілеген заңдардан жоғары қойды. Үкімет
тарапынан жеке адам құқықтарын бұзуға жол бермеу мақсатында
мемлекеттік биліктің міндеттерін шектеуді талап етті. Ұсақ
әндірушілердің мүддесін қорғап, фермерлердің демократиялық
республикасын құруды аңсады. Джефферсон басқа саяси
қайраткерлермен бірге АҚШ Конституциясын жазуға қатысып, адам
құқықтары мен бостандықтарына қатысты 10 толықтыру ("Билль о
правах") енгізді. Президент міндетін атқару
барысында Джефферсонәртүрлі әлеуметтік топтар арасында келісім
саясатын орнықтырып, реакциялық сипаттағы заңдардың күшін жойды;
армияны,флотты, мемлекеттік аппаратты едәуір қысқартып, Луизиана
штатын АҚШ-қа қосты.
•1809 жылы президенттік мерзімі аяқталған соң саясатқа араласудан бас
тартты.
•1819 жылдан өмірінің соңына дейін өзі құрған Вирджиния университетін
басқарды
Америка халқының демократия жолында азаттық күресі Томас
Джефферсонның (1743 – 1826) атына байланысты. Ол сол
кездегі ұлы революциялық құжат – Америка Құрама
Штаттарының “Тәуелсіздік Декларациясын” жазды.
Мемлекеттік өкіметті құрап, оны бақылау құқынан еш адамды
шеттетуге болмайды. Егер өкімет халық құқын қорласа, ондай
үкіметті ауыстырып, өзінің қалауына сай өзгертуіне болады.
Мұнда Джефферсон рақымсыз билеушіге қарсы халықтың
көтеріліс жасауға құқы барлығын дәлелдеп, халық егемендігі
жақтады. Бұл дүниежүзілік прогрестің рөлі АҚШ – тың
Тәуелсіздік декларациясында одан әрі дамытылды. Онда
теңдік, бостандық, көтеріліс құқы деп есептелді. Адамдардың
табиғи құқы мемлекет белгілеген заңдардан жоғары тұруы
керек. Декларацияда жаратушы барлық адамдардың тең етіп
жаратты және олардың өмірге. Бостандыққа, бақытқа
тырысуына құқы бар делінген.
Джефферсон үкімет тарапынын жеке адамның құқын бұзу
қаупі тумауы үшін мемлекеттік биліктің міндеттерін шектеуді
талап етті. Ол ұсақ өндірушілердің мақсатын көздпе,
фермерлердің демократиялық республикасын аңсады.
Тәуелсіздік үшін күрес кезінде өзінің батыл идеяларымен
Томас Пейн (1737 – 1809) көзге түсті. Ол Америка халқын
азаттық күреске, отаршылдардан бөлініп шығуға шақырды.
Адамның табиғи құқына еркіндікті, теңдікті, сөз, баспасөз,
дінге сену бостандығын, рақатқа, бақытқа жету, т.б.
жатқызды.
Пейн бірінші болып қоғам мен мемлекетті ажыратты.
Мемлекетті қоғам тудырады. Үкіметтің мақсаты –
қауіпсіздік пен бостандықты қамтамасыз ету. Оның саяси
мұраты – жалпыға бірдей сайлау құқы, тең өкілдігі бар
демократиялық республика.
Пейн соғысқа қарсы болды, бейбітшілікке шақырды.
Бейцбітшілікті сақтамайтын үкімет құлатылуы керек. Бірақ
ол әділетті соғысты, азаттық үшін соғысты қолдады.
Т.Джефферсон мен Т.Пейннің қажырлы еңбегінің арқасында
жазылып, 1776 жылы 4 шілдеде бекітілген Америка Құрама
Штаттарының Тәуелсіздік Декларациясының негізгі
қағидалары мынадай: барлық адамдардың жаратылысынан
өмір сүруге, бостандыққа, меншікке, бақытқа және
қауіпсіздікке құқы бар; халық - өкіметтің қайнар көзі және
егемендік соған тән, үкімет – халықтың қызметшісі; барлық
мемлекеттік билік халықтың пайдасына жұмыс істеу керек,
егер олай болмаса халық өзіне ұнамыз үкіметті жоюға еркі
бар; билік заң шығаратын, атқарушы және сот үкіметі болу
керек және т.б.
ҚОРЫТЫНДЫ
XVIII ғ. аяғы – XIX ғ. бірінші жартысында Батыс Еуропада капиталистік
мәдениет заманалық екі қозғаушы күштің әсерімен дамыды. Оның біріншісі –
капиталистік қатынастарға жол ашқан Ұлы Француз революциясы. Екіншісі –
алдымен Англияда, сосын Франция және басқа Батыс Еуропа елдеріндегі
күрделі өнеркәсіп өзгерістері (ірі машиналы индустрияның мануфактуралық
өндірісті алмастыруы) капитализмді одан әрі нығайтты. Бұған орай жаңа
қоғамдық құрылыс пайда болды. Өсіп келе жатқан буржуазия еркіндікке,
жылдам алға дамуға, заңдылыққа тырысты. Сондықтан бұл кездегі
буржуазиялық саяси идеалогияның бас бағыты либерализм (ерікті, азат
деген латын сөзінен шыққан) болды. Сонымен қатар капиталистер мен
пролетариаттың арасындағы таптық күрестің үдеуіне байланысты
кертартпалық пікірлер де туа бастады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Д.Жамбылов. Саясаттану.Оқу
құралы.Алматы,1996
Д. Жамбылов Саясаттану. Алматы – 2003
Борисов П. «Политология», Алматы 1997
Назарларыңызға рахмет! !

Ұқсас жұмыстар

Мемлекет пен құқықтың дамуы

Мемлекет пен құқықтың пайда болуы, оның объективтік заңдылықтары

Құқықтың пайда болуы және қалыптасу жолдары туралы

Мемлекет және құқық

ЖЕР ПАЙДАЛАНУ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Меншік және экономикалық жүйелер

Меншіктің субъектілері

Құқықтың түсінігі, мәні мен құндылығы

Мемлекет және құқық теориясының пайда болуы

МЕМЛЕКЕТТІҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ

Пәндер