Балықтардың аурулары

Презентация қосу

БАЛ АРАЛАРЫ МЕН
БАЛЫҚТАР АУРУЛАРЫ.
Америкалық шіріме
• (Американскйй гнилец) - немесе зілді шіріме, жабық өсін шірімесі - араның балапан құрттарының есейіп,
қуыршақалды сатысынан қуыршақ сатысына ауысатын кезінде элсіреп, жаппай қырылуымен сипат- талатын бал арасы
ұясының жұқпалы ауруы.
• Тарихи деректер. Америка ғалымы Г.Ф.Уайт (1902) шірімеден өлген бал арасының балапан құрттарынан спора түзетін
бактерияны бөліп алып, бұл микробты аурудың қоздырушысы деп тауып, оны Вас. larvae деп атады. Бұл ауру омарта
шаруашылығы дамыған барлық елдерде кездеседі. Солтүстік елдеріне қарағанда субтропикалық жэне тропикалық
аймақтарда кең тараған. Қазақстанның негізінен оңтүстік жэне оңтүстік шығыс өңірінде кездеседі. Аурудың алдын алу
жолға қойылмаған шаруашылықтарда америкалық шіріме тез етек алып, барлық ара ұяларын қамтиды. Әрбір ауырған
ара ұясы балды 20-80%-ға кем жинайды, уақыт өткен сайын әлсірей береді де, 2-3 жылда қырылып қалады.
• Қоздырушысы - Bacillus larvae - көлемі 3-5 х 0,5-0,8 мкм түзу таяқша. Ауруға шалдыққан балапан құрттан даярланған
жағындыда ұзын тізбек кү- йінде орналасады. Микроб қозғалмалы, грамоң, кэдімгі бояулармен оңай боя- лады.
Споралары сопақша. Арнайы қоректік орталарда ауасыбағалы жағдай- да, 35-38°С-та, pH 6,2-7,2 кезінде өседі. Жаңадан
даярланған ет пептон ага- рына 10% жылқы қан сарысуын жэне араның өлген балапан құрттарын қос- қанда жақсы
өседі. Микроб сыртқы ортада өге тезімді, омартаның тақтайында, балдың қал- дығы мен өлген балапан құрттардың
қабыршағында 6 сағатта 1:1 000 езілген алмас 5 күн өткенде өлтіреді. Балдағы споралар балды 40 минут қайнатқанда
өледі.
• Індеттік ерекшеліктері. Америкалық шірімемен жұмысшы жэне аналық аралардың жетілген балапан құрттары,
сирегірек еркек араның балапан құрт- тары ауырады. Ауру қоздырушысы әрене (жабайы ара, оса) үшін де зардапты,
адам мен жылы қанды жануарларға зияны жоқ. Балапан құрттарға әдетте қоздырушының споралары жүғады. Ал
миіфобтың вегетативтік түрі тек әлсіреген ара ұясына ғана ауру жұқтырады.
• Инфекция қоздырушысының бастауы - ауырған ара. ¥ я ішінде ауруды асы- раушы жэне тазалаушы аралар таратады.
Ауру бір ұядан екінші ұяға сұғанақ, яғни «ұры», аралар арқылы беріледі. Қоздырушыны механикалық жолмен араның
тоғышарлары да (кенелер, бал- ауыз қара күйесі) береді. Сонымен бірге ауру ұяның омартасының кәрез, көз- генектерін
сау ұяға ауыстырғанда, омарташы мен мамандардың санитариялық сақгық ережелерін бұзуынан, ауырған ұядан
алынған бал мен сау ұяны қо- ректендіргенде жұғады.
• Дерттенуі. Ауру қоздырушысының
споралары үш күндік балапан құрт-
• тарға олардың жемісіне асыраушы :ара бал
әкеліп қосқанда жұғады. Біраг
• балапан кұрттың денесінде қанттың
қүрамы мол болғандықтан (17%) және
• ішіндегі ортаның қышқылдығынан спора
өсіп-өнбейді. Балапаң құрт 5-7
• күндік болғанда қанттың қүрамы 3%-ға
дейін төмендеп, ортаның қышқыл
• дығы бейтараптанады. Бұл кезде балапан
құрт үлпалары гистолизге ұшырап,
• қуыршақ ұлпалары қалыптаса бастайды.
Осындай жағадайда споралар өніп,
• микроб көбейеді де, орталық ішек арқылы
гемолимфаға өтіп, септицемия
Балапан құрттардың америкалық шіріме
• тудырады. Нэтижесінде балацан құрттар
кезінде өзгеріске ұшырауы: 1-5 -
метаморфоздың эртүрлі сатысында, Ауырмаган балапан цұрттар. 6-12 - Өлген
• көбінесе, аяқталмай тұрып, кейде бапапан цүрттар. 13-17 -Кебе бастаган
қуыршаққа айналғанда өледі. балапан цүрттар. 18-20 - Кеуіп, цураган
балапан қүрттар.
• Өтуі мен симптомдары. Жасырын кезеңі 3-7 күн. Бастапқыда жеке бала- пан кұрттар
зақымданып, кейіннен олардың қатары молаяды. Ауру қуыршақ- тар эдетте жабық
ұяшалардың ішінде өліп қалады, нэтижесінде ұяшаның бет- кі балауыз қабығы
ойыстанып 2-3 жерден тесіледі. Бұндай құбылыс күннен күнге көбейіп, кэрез беті
ала-қүла түске енеді. Ауруға шалДыққан қуыршақ- тар сарғыштанып, кейін қоңырқай
түске еніп, қараяды. Сыртқы қабығы бү- лініп, қоймалжың шірікке айналады да, ағаш
желімінің иісіне үқсас күлімсі иіс шығарады. Шырпының талына іліп созғанда, жіп
сияқты созылады. Бір ай өткенде шіріген қуыршақтар тобарсып, қабыршақтанып,
ұяшаның түбіне жа- бысып, қатып қалады. Соның саидарынан аралар ұяшаларды
тазарта алмайды. Тек қана мықты ұяның аралары ұяшаларын тез арада мүқият
тазалап алады да, нэтижесінде аурудан сауығып кетуі мүмкін
• Балау. Жоғарыда келтірілген клиникалық белгілері, атап айтқанда жа- бық
үяшалардың беткі қабатының ала-құла болып, созапаңдаған шіріген мас- саның
болуы, шіріген бапапан құрттардың ағаш желіміне тэн жағымсыз иісі ауруға алдын
ала диагноз қоюға мүмкіндік береді. Түпкілікті тұжырым жасау үшін зертханалық
тексеруге кэрездің өлген ұрық бар телімдерін жібереді. Зертханада кәрезді жалынға
үстап, немесе дезинфекциялық ертіндімен сүртіп, үяшықтан материап алып, оны
микроскоппен тексеріп, қоректік ортаға егеді. Жағындыда Вас. larvae спорапар
болады. Оның антибиотиктік қасиетінің әсерінен басқа микробтар кездеспейді.
Қоздырушы вегетативтік сатыда бол- ғанда бүранда тэрізді ирелеңдеген денешіктер
(бактерия жіпшесінің қалдық- тары) көрінеді. Бүл микроб өзіне тэн қан сарысуымен
оң реакция береді. Ауруды европалық шірімеден ажырату қажет.
• Дауалау және күресу шаралары. Аурудың алдын алу үшін қай-қашанда омартада
санитариялық реттілікті қатаң сақтап, қүрап-саймандарды таза ұс- тап, зарарсыздандырып
түру керек. Омартаны жұқпалы аурулардан сау ара үяларымен ғана толықтыруға болады.
Ауру шыққан жағдайда омартаға, айналасы 5-7 км алқапты қоса, каран- тин қойылады.
Барлық ара ұяларын мүқият тексеріп, ауруға шалдыққан ұя- ларды жаңа немесе
зарарсыздандырылған үйшікке көшіреді. Көшірілген ара- ларға қантты 1:1 қатынасында
қайнап түрған суға ерітіп, суығаннан кейін 1л қант ерітіндісінде 100 мл төмендегі
мөлшердегі дэрі ерітінділерінің бірін қо- сады. Олар: 1-2 г норсульфазол, 2 г сульфантрол,
2 г сульцимид, 500 ӘБ био- мицин немесе стрептомицин, 400 ӨБ неомицин, тетрациклин,
эритромицин, мономицин немесе канамицин, 350 ӘБ метициклин. Алдын ала қоздырушы-
ның емдік препаратқа сезімталдығын анықтайды. Бір үяға кешқүрым шырын- ды 100-150
мл мөлшерінде 5-7 күн аралатып, аралар түгел жазылғанша береді. Ауру үяның
көзгенектерінен балды жеке алып, бөлек сақтайды. Онымен араларды қоректендіруге
болмайды, ал адамға зияны жоқ. Ауруға шалдыққан араның өсін ұрпақтры бар кәрездерді
ерітіп балауыз алады да техникалық мақсатта пайдаланады, немесе 127°С-та 2 сағат бойы
қыздырып, зарарсыздан- дырады. Омартаны, оның қүрама бөліктерін, көзгенектерді
тазалап, дэнекер- лейтін шамның жалынымен немесе дезинфектанттарымен
зарарсызандырады. Қолданылатын дезинфектанттар: 10% сутегінің қос тотығының
ертіндісіне 3% сірке немесё қүмырсқа қышқылын қосады (экспозициясы 3 сағат), 5% фор-
мальдегид жэне 5% күйдіргіш натрийдің жылы ертінділері (экспозитсиясы 6 сағат).
Көзгенек пен басқа ағаш жабдықтарды 2% күйдіргіш натрий немесе 4% сода-сақар
(каспос) ертінділерінде 15 минут қайнатады. Омарта түрған жердің топырағын 3 бөлігіне 1
бөлік хлорлы эк қосып, қашап, су қүяды. Карантинді келесі жылы, омартаны тексергенде
шіріме болмаса, алады.
Европалық шіріме

• (Европейский гнилец) немесе зілсіз шіріме, ашық өсін шірімесі - 4-7 күндік балапан
құрттардың жаппай қырылуымен сипатталатын бал арасы ұясының жұқпалы ауруы.
• Тарихи деректер. Ауру Европа елдерінде ертеден белгілі болғанымен, оның
қоздырушысы туралы тұжырым жасау қиындық тудырды. Қоздырушы ретінде аталған
микробтар. Вас. alvei (Чишайр жэне Чайн, 1885), Streptococcus apis (Бурри, 1906),
Actinomyces apis (Сербинов, 1910), Вас. pluton (Уайт, 1912), Вас. paraalvei (Фостер
жэне Бернсайд, 1933), Str. pluton (Бейли, 1956, 1967). Сонымен қатар, ауруды вирус
қоздырады деген де көзқарас бар. Европалық шіріме ара өсіру дамыған елдерде кең
тараған, солтүстік жэне орталық аймақтарда оңтүстікке қарағанда жиі кездеседі.
• Қоздырушысы - Streptococcus pluton. Басқа сипатталған микроорга- низмдер қосалқы
рөл атқарады. Str. pluton қандауыр (ланцет) пішінді коктарға ұқсайды, ұлпадан
алынған жағындыда жеке дара, қосқостан, тізбектеліп орналасады. Микробтың
қауашағы бар, грамоң боялады. Бейли жэне Черепов ортасында 33°С-та, pH 6,6, жақсы
өседі. 24-48 сағат өткенде дөңгелек ақ меруерт тэрізді диаметрі 1-1,6 мм шоғыр түзеді.
Бөлме температурасында стрептококтар 17 ай, ал кәрез бен ұядағы балда жылдан
артық сақталады. Күн сәулесінің эсерінен тез өледі, кептіргенде 21-31 сағат, суда 5-6
сағат, балда 3-4 сағат өткенде өледі. 2% формалиң ерітіндісі 3 сағат ішінде өлтіреді.
Бос кәрезді формалин буы 3 сағат, 2% хинозол ері- тіндісі 10 минутта
дезинфекциялайды.
• Індеттік ерекшеліктері. Ауру қоздырушысы бал арасы мен
жабайы ара үшін зардапты, адам мен жылы қанды жануарларға
зияны жоқ. Инфекция қоздырушысының бастауы - ауруға
шалдыққан ара үясы. Қоздырушының таралуына сумақы аралар,
адасқан аралар, ара үйірінің үшып кетуі мен орын ауыстыруы
себеп болады. Аурудың шығуына ара үясының суыққа үрынуы,
бал жинағандағы ұзақ үзіліс, жақын туыстық үрықтандыру ықпал
етеді. Ке- рісінше ауа райы қолайлы, бал жинау жағдайлы болса
араның балапан құрт- тарының ауруға шалдығуы азайып, кәрезді
ауру балапан қүрттардан тез таза- лап алатын күшті үялар
сауығып кетеді. Ауру көктемнің соңғы немесе жаз- дың басында
байқалып, ашық өсіні бар бүкіл маусымды қамтуы мүмкін.
• Дерттенуі. Ауру қоздырушысы 3 күндік балапан қүртқа, оның
азығына аралар бал мен гүл тозаңын қоса бастаған кезде енеді. 4-
6-шы күндері қоз- дырушы ортаңғы ішектің эпителиіне өтіп,
балапан қүрт шіри бастайды. Қоз- дырушымен қатар балапан
қүрттың денесіне қосалқы микробтар енеді.
• Өтуі мен симптомдары.
Жасырын кезеңі 1,5-3 күн. Ара
ұясының ауруға шалдығуы
жеңіл болғанда ұядағы барлық
балапан құрттарының 3-5%
зақымданады, ал ауру ауыр
өткенде бұл көрсеткіш 10-25%
-ға жетіп, жабық ұяшықтарда да
өлген балапан құрттар
кездеседі. Ауру шыққан ұяда
кәрезді тексергенде
зақымданған балапан
құрттардың түсі сарғыш келеді.
Олар үяшықтың түбінде,
қабырғасында немесе ауызында
жатуы мүмкін. Бара-бара өлген
Бал арасының өсіндерінің зақымдануы:
балапан құрттар қоңыр түсті 1. Америкалық шіріме (шеңбердің ішінде
шіріген немесе ашыған қоздырушысы). 2. Европалық шіріме (шеңбердің
ішінде қоздырушысы). 3. Қалталанган өсін.
созылмайтын массаға айналады.
• Балау. Европалық шірімеге тэн белгілер: өсін ала-қүла болады, ашық балапан құрттар өледі,
жаңадан зақымданған балапан құрттардың түсі сары, шіріген иісі шығады, жабысып
созылмайды, өлген балапан құрттардың денесі ұяшыққа жабыспай, эр түрлі жерінде (түбінде,
қабырғасында, бетінде) орна- ласады. Диагнозды анықтау үшін зертханаға зақымданған
кэрездің бір кесегін жібереді. Зертханада кэрездің бетін жалынмен шарпып, ішіндегі өлген
бала- пан қүртты алады. Стерильді төсеніш шыныға салып, ортаңғы ішегінен бакте-
риологиялық түзақпен материал алып, жағынды даярлайды жэне қоректік ортаға егеді.
Үяшықта шіріген масса болса, одан да жағынды даярлайды. Егер балапан қүрт кеуіп кеткен
болса, оны үяшықтың ішінде дезинфекциялайды да, стерильді физиологиялық ерітіндіге
салып, жағынды даярлап, егеді. Жағындыны микроскоппен тексергенде Str. pluton табылады,
сонымен қатар басқа да қосалқы микробтар кездеседі. Бактериологиялық тексеру диаг- нозды
түпкілікті анықтайды. Ауруды америкалық шірімеден жэне қосалқышірімеден (парагнилец)
ажырату қажет. Соңғы аурудың қоздырушысы - Вас. paraa.lvеі, грамоң, спора түзеді.
Споралары америкалық шіріменің спораларынан ірі.
• Дауалау және күресу шаралары. Сау омартаны ауру қоздырушысың экелуден қорғайды.
Араларды жақын туыстық үрықтандыруга, элсіз ұяны ұс- тауға, қорегінің жетімсіз болуына,
суыққа ұрынуына жол бермейді. Ескірген, қарайған кэрездерді балауызға ерітеді. Егер бір
ұядан ауру шықса омартадағы барлық ара ұяларын мұқыят тексереді. Ауырған ұяны
:оқшаулап, омартадан 3- 5 км алып кетіп, америкалық шіріме кезіндегідей емдіқ жэңе
сауықтьіру шара- ларын қолданады.
Қалталанған өсін

• (Мешотчатый расплод) бал арасынын жетілген бала- пан құртының денесі сұйыққа толы
капшыққа (қалтаға) ұк;сап өліп қалатын жүқпалы ауруы.
• Тарихи деректер. Аурудың , вирустық этиологиясын Г.Ф.Уайт (1913) дэлелдеді. Фуртала
мен Ли (1966) ересек аралардың ұзақ уақыт вирус алып жүретіндігін анықтады.
• Қоздырушысы - РНҚ геномды, систематикалық орны айқындалмаған вирус.
Вирионының мөлшері 30 нм. Тауық пен тышқанның фибробластарын- да өсіріледі. Балда
вирус бір ай шамасы, шірігенде 7-10 күн сақталады. 59°С- та қыздырғанда, күн сэулесінің
эсерінен тез өледі.
• Індеттік ерекшеліктері. Вирус 5-6 күндік араның балапак қүрттары үш- ін зардапты.
Ересек аралар жасьірын түрде ауырып, денесінде үзақ уақыт вирусты сақтайды.
Қоздырушы адам мен жылы қанды жануарлар үшін зиянсыз. Ұя ішінде вирус балапан
қүрттарға зарарланған бал және гүл тозаңымен қоректендіргенде беріледі. Омарта
ішіндегі аралар үяшықты тазалап, өлексе- лерді шығарған кезде денесінде вирусты
ілестіріп, балапан күрттарды қорек- тендіргенде оларға жүқтырады. Вирус алып жүретін
ересек аралар өзінің және бөтен омарталардағы ұяларға ауру таратады.
• Дерттенуі. Вирус балапан қүрттардың сырткы қабатындағы торшаларды зақымдайды.
Түлейтін сыртқы қабат пен өсіп келе жатқан ішкі қабаттың ұлпаларының арасында
кеңістік пайда болып, ол сүйыққа толады. Майлы ұлпа ыдырайды. Гемолимфаның
торшалары іріміктеніп, балапан қүрт өледі.
• Өтуі мен симптомдары. Өсіні бар кәрездің түрі шіріме ауруларынд- ағыдай ала-кұла
болады. Үяшықтардың қақпақшаларының кейбірі тесіліп. кейбірі мүлдем болмайды.
Негізінен ауызы жабық өсіндер өледі. Ауруға жұмысшы, еркек жэне аналық аралардың
балапан қүрттары шалдығады. Өзіне тән иісі болмайды. Зақымданған балапан қүрттын
түсі бозғылт, өлексесі үяшыктан оңай алынады. Өлексе сұйыққа толы қапшыққа
ұқсайды. Қабығын тескенде ірімігі бар сұйық ағады. Өлексе жиырылып, басы сорайып,
балапан қүрттың жалпы пішіні үшы кайкайған башмакқа үқсайды. Аралар өлексені
қапшығын бұлдірмей шығарып тастайтындығынан, ауру оншама тарамай, зілсіз өтеді.
• Ауру мамыр айының соңында, маусымда байқалып, шілдеде сирек кез- деседі. Бал жинау
молшылық жағдайда болғанда ауру тежеліп, немесе мүлдем тоқтап қалады. Ауа райы
қолайсыз, суық, жауынды, бал жинау жетімсіз болса, керісінше ауру кең етек алады.
Балау індеттанулық деректерге, клиникалық белгілеріне сүйеніп жүргізіледі.
Вирусологиялық зерттеу эдістері жолға қойылмаған. Ауруды эртүрлі шірімеден ажырату
қажет.
• Дауалау және күресу шаралары. Омартада мықты үяларды үстап, олар- ды жеткілікті
мөлшерде қорекпен қамтамасыз етіп, жақын туыстық үрықтануына жол бермей, барлық
санитариялық, тазалық ережелерін мүкият орындап, жүйелі түрде құрал жабдықты
дезинфекциялап тұру - аурудың алдын алудың негізгі шарттары. Ауырған араларды
емдейтін арнайы препараттар жоқ. Егер үя оншама зақымданбаса, зақымданған кәрезді
алып тастайды. Ауырған үяның анасын жас аналықпен ауыстырады. Үйір қосу жақсы
нэтиже береді. Нашар ұяларды бір-біріне қосады. Ұя күшті зақымданғанда оны
зарарсыздандырылған омар- таға көшіреді. Ауру жойылған соң бір жылдан кейін
карантин алынады.
Бал арасының салдануы
• (Паралич пчел) - ересек аралар жаппай қыры- латын вирустық ауру.
• Тарихи деректер. Араның жүйке жүйесі зақымдануынан қырылғаны туралы мэліметтер арнайы басылымдарда
эртүрлі елдерде шығып түрады. Со- лардың ішінде нақтылы деректерді жэне аурудың вирустық сипатын
Бернсайд (1933, 1945) хабарлады.
• Қоздырушысы - Maratovirus paralisis мөлшері 27-45 нм., РНҚ геномды 93°С-та қыздырғанда 30 мин өледі. 4°С-
та бірнеше күн, ал -20°С-та 6 айға дейін сақталады. Індеттік ерекшеліктері. Вирус жас жэне кэрі аралар үшін
зардапты. Тәжірибе жүзінде араларға вирусты бүркіп жүқтырғанда, олардың 25-100%-ы 8-14 күн ішінде, кейде
кейінірек, өледі. Қоздырушының таралу жолдары анықталмаған.
• Дерттенуі жеткілікті зерттелген жоқ. Қоздырушы вирус жүйке жүйесінде жэне аш ішектің эпителийінде
орналасады. Өтуі мен симптомдары. Ауру басталғанда аралар қозынып, өте белсенді болады да, кейіннен
сыртқы эсерге бейтараптанып, қорғаныс эрекетінен қалады, ауаға көтерілуі ауырлап, үшуы баяулайды. Ауырған
ара үзақ уакыт қозғалыссыз болып, тиіскен кезде қанатын зорға қозғалтады. Ауырған жэне өлген аралардың
сыртқы түті түсіп қалады, түсі жылтыр қара-қошкыл болады. Ауру жіті өтіп, ара тез арада құрыстанып, өліп
кетеді. Кейде ауру созылмалы етіп, 30-40 күнге созылуы мүмқін. Ондай жағдайда араңың ауруға шалдық-
қандығы байқалмай қалады. Аурудың таралуына ауа райының ыстық болуы қолайлы ықпал жасайды.
• Балау аурудың сыртқы белгілеріне негізделеді. Ауырған аралар қозынған немесе салданған күйде болады.
Салданған аралар омартаның ұшып шы- ғарында жиналып қалады. Аш ішектің эпителийін Романовский-Гимза
әдісімен бояп, микроскоппен қарағанда Моррисон денешіктері көрінеді. Сонымен қатар, ауруды
иммунофлуоресценция жэне диффузды преципитация әдістері- мен де балауға болады. Бэрінен де сау араларға
жүқтырып биосынама қою сенімді нэтиже береді. Ол үшін ауру жіті өткенде өлген араны үгітіп, езіп, Зейтц
сүзгісінен өткізіп, сүзіндіні қантқа қосып 100-200 сау араға береді. Тә- жірибе 20-30°С жағдайында жүргізіледі.
Ауруды токсикоздан, инвазиялық аурулардан ажырату.қажет.
• Дауалау және күресу шаралары. Сау омарталарды ауру әкелуден қор- ғап, араларды дүрыс күтіп, олардың
ыстыққа ұрынбауын қадағапау қажет. Ауру шыққан омартадағы араларға көктемде 500 мл қант шырынына 200
мың ӘБ биомицин қосып береді. ¥ядағы араларды 50 мг панкреатин рибонуклеа- засын 15 мл суға езіп бүрку
жақсы нәтиже береді.
Гафниоз
• Бал арасының гафниозы (гафниоз пчел) - немесе қылау (паратиф) - іші өтіп, қыстың соңы мен көктемде жаппай қырылуға соқтыратын
жұқпалы ауру.
• Қоздырушысы - Hafnia alvei (В. paratyphi alvei) үсақ, ұштары жүмыр келген полиморфты таяқшалар, мөлшері 1-2 х 0,3-0,5 мкм,
спора түзбейді, қозгапмапы (перитрах), барлық анелин бояуларымен жақсы боялады, грам- теріс. Микроб жартылай ауасыбағасыз,
барлық қарапайым қоректік орталарда, сәл сілтілеу жағдайда жақсы өседі. Агарда бір тәулік ішінде көгілдір тұнық шоғыр түзеді,
түзақпен оңай алынады. Келесі тэулікте шоғырлар бір-бірі- мен қосылып, бүлыңғыр, жабысқақ тартады. Шоғырдың ортасы
қоңырланып, бет жағы білеуленіп, дөңестенеді. Сорпада өскенде орта лайланады, индол түзіледі. Сорпаның бетінде кейде бозғылт
қабыршақ пайда болады. Микроб желатинді сұйылтпайды, сүт ұйымайды. Картофельдё бозғылт сары жүғынды түзіп, бозданған
жағымсыз иіс береді. Глюкозаны, мапьтозаны, арабинозаны, ксилозаны, раманозаны, маннитті, фруктозаны, гапактозаны жэне
глицеринді ыдыратады. Лактозаны, сахарозаны, дульцитті, адонитті, раффинозаны, декс- тринді ыдыратпайды.
• Hafnia alvei бактерияларын сапьмонелларлардан мынадай қасиеттері бойынша ажыратады: 20°С-та қозғапмалы, аммоний цитратын
ыдыратып,' газ түзеді, ал 37°С-та бүл қасиеттері байқапмайды. Сонымен қатар, бүл микроб- тар өздеріне тэн қан сарысуысмен
агглюинация береді. Гафния бактериялары суда қайнатқанда 1-2 минутта, 58-60°С-та 30 ми- нутта өледі.
• Індеттік ерекшеліктері. Ауру негізінен қыстың аяғында жэне көктемде, ап жазда күн суытып, жауынды болғанда байқалады. Оның
шығуына араның қоректік балының сапасыз сүйық болуы, орналасқан жерінің суық жэне ылғалдылығы ықпал ететді. Көбінесе
жұмысшы аралар ауырады. Қолдан жұқтырғанда қоздырушы бактерияны 5-10% қант шырынына қосып берсе аралар- дың өлімге
ұшырауы күрт көбейеді, ал микробты құрғақ ұнтақ қантпен бер- генде аралардың тіршілігі әдеттегіден өзгере қоймайды. Көктемде
ара ұяларын қысқы орынынан шығарғанда, кэрездерді ауыс- тырғанда, адасқан аралар арқылы, ортақ ыдыстан суарғанда ауру сау
ұяның араларына жұғады. Өлім көрсеткіші, ара орыны ылғалды болғанда, 50-60%-ға жетеді.
• Өтуі мен симптомдары. Жасырын кезеңі 3-14 күн. Гафниоздың өзгеше клиникалық белгілері болмайды. Ауырған ара ұша алмай
жорғалап жүреді. Құрсак бөлігі қампиып, іші өтеді. Тыныс ала алмай, кейде аяқтары салданады. Ауру жіті өткенде араның шығыны
мол болады. Көктемде ұша бастағанда аралар иісі жағымсыз, жабысқақ, сұйылған, шамадан тыс көп мөлшерде боз- ғылт-қоңыр түсті
нэжіс бөліп шығарады. Көктемгі ұшуы сылбыр болады. Омартаны тексергенде қорек қоры мол,бірақ барлық кәрездер қоңырқай
жабысқақ немесе сұйық экскременттермен былғанған. Ауырған араны сойып көргенде ішектері кеуіп, ластанған ақшыл немесе ақшыл
сұрғылт түсті бо- лады.
• Балау клиникалық жэне індеттанулық деректерге сүйене отырып, мін- детті түрде ауру қоздырушы микробты бөліп алып, оны
бактериологиялық жэне серологиялық айқындауға негізделеді. Таза өсін алу үшін әдетте өлген араның ішегі мен гемолимфасынан
немесе кеуде етінен Эндо ортасында егеді.
• Дауалау және күресу шаралары. Аралардың күтімін жақсарту әдетте ауруды тоқтатады. Аралардың шығыны көп болған жағдайда
оларға 3 рет арасына 1 апта аралатып 1 л 50% қант шырынына қосып төмендегі антибио- тиктердің бірін: левомецитин - 0,2
г,стрептомицитин 200 мың ӘБ, биомицин 100 мың ӘБ береді.
Аспергиллез
• Аспергиллез немесе өсіннің қатуы - балапан қүртты, қуыршақты, кейде ересек араны да зақымдайтын
жүқпалы ауру.
• Қоздырушысы. Негізгі қоздырушысы - Aspergillus flavus саңырауқұ- лағы. Ауруды сонымен қатар басқа да
аспергиллалар-Asp. mger, Asp.nidulans қоздырады. Қоздырушы улы келеді.
• Індеттік ерекшеліктері. Ауру көптеген елдерде кездеседі. Аспергиллалар өлі субстраттарда да, тірі
өсімдіктерде де, тіршілік етеді. Олар кейбір өсімдіктердің гүлінде кездеседі, одан араның денесіне жабысып,
споралар омартаға әкелінеді. Қолайлы жағдайда (температура 25-45°С, ылғалдылық 95- 100%) саңырауқүлақ
кэрезде, өлі жэне ауру аралардың денесінде өсіп-өнеді. Аурудың жүғуы жэне таралуы табиғи жағдайда
қоздырушының уыттылығы- на, оның өсіп-өнуіне жағдайдың қолайлығына жэне аралардың санына, олар-
дың ауруға төзімділігіне байланысты болады. Аспергиллезге аралар негізінен элсіз ұяларда омартаны дұрыс
жылыламаған кезде, араның қорегі нашар бол ғанда шапдығады. Ауру әдетте көктемде, кейде жазда немесе
күзде де бай- қалады.
• Өтуі мен симптомдары. Жасырын кезеңі 2-3 күн. Ішекте өсіп-өнген саңырауқұлақ оны тесіп өтіп,
мицелийлері алғашында жэндіктің басында пайда болып, кейін бүкіл денесін жауып кетеді. 10-12 күн ішінде
балапан құрт өледі. Өлген балапан құрттар күңгірттеніп, сарғая бастайды, тобарсып, қүрғап қаттылығы
тастай болады, сондықтан да ауру «өсіннің қатуы» деп аталады. Балапан кұрттың бас жағы арт жағына
қарағанда тез кебеді де, бастапқыда басы қайқайып, кейіннен қайта түзеледі. Дененің үстіңгі қабатында
саңырауқұлақ спора түзеді де, эртүрлі саңырауқүлақтың спораларының түсіне байланысты балапан қүрттың
да түсі күңгірт, сарғыш, қара, сұрғылт-жасыл немесе басқаша болады. Жабық балапан қүрттар да
зақымданады. Онда үяшық қақпағы бүлініп, оның пішіні мен түсі өзгереді. Балапан құртты суырып алғанда
ұяшықтың түбінде саңырауқұлақтың өскені білінеді. Мицелийлер басқан балапан құрт ұяшыққа жабысып
қалады. Ауруға шалдыққан ересек ара бастапқыда әлсірейді. Саңырауқүлақ жіпшелері ара денесінің
бунақаралық перделерін тесіп өтеді, басы мен құрсағында споралар түзеді, Ішек ішінде споралар өніп,
саңырауқұлақтар жедел жетіліп, одан бүкіл ішкі ағзаларға, бүлшық етке тарайды. Алдымен араның құрсағы,
содан кейін кеудесі қатаяды. Ересек аралар омартаның ішінде немесе маңайында өліп жатады.
• Балау. Аспергилезге күдік туғанда барлық ұяларды мүқият қарап, ауру- дың шығу
мүмкіндіктерін тексереді. Егер негізінен балапан құртгар зақымда- нып, олар үяшықта денесі
созылып, жасыл-сарғыш тартыгі, қатып қалса, онда асгіергиллезге күдіктенуге болады.
Диагнозды зертханалық зерттеумен тұжырымдайды. Ол үшін өлген балапан қүрттар мен
қуыршақтар бар кәрездің 10x15 см кесегін алып, ағаш жэшікпен зертханаға жібереді.
Зертханада өлген балапан қүртты Петри шыны тостағанына салып микроскоптың кіші
үлғайтуымен дененің үстінде болатын өзгеше тозаңды көру үшін қарайды. Содан соң Чапек
агарына егеді де, 25-30°С-та өсіреді.
• Дауалау және күресу шаралары. Араларды дұрыс күііц, қоректендіру оларды ауруға төзімді
етеді. Аспергиллезді жою үшін саңырауқұлаққа шал- дыққан, зақымданған балапан құрттар
бар кэрездерді ауыстыру қажет. Омарталарды қүрғақ жапқыштармен жауып, қымтайды.
Аралардың қорегін жақсартады. Аспергиллез адам үшін де қауіпті, сондықтан бұл ауру
Септицемия
шыққанда омартадағы жұмыскерлер бетіне ылғалды дэке орап, жеке бастың гигиеналық
талаптарын мүқият орындаулары керек.
Септицемия - бал арасының күтімі нашар болғанда өлімге соқтыратын жұқпалы ауру. Қоздырушысы
- Bacterium apisepticum полиморфты, кішкентай, 0,8- 2,0x0,7-0,8 мкм, грамтеріс, қозғалмалы, спора
түзбейтін микроорганизм. Жартылай ауасыбағалы, қарапайым орталарда жақсы өседі, лайықты өсу
темпера- турасы 20-37°С, pH 7,2-7,4. Спора микроб өскенде лайланып, бегінде қабыршақ пайда
болады. Агарда іші, шеті жақсы көрінетін, тегіс, ортасы күңгіртте- ніп келген, оңай шайылатын
шоғыр түзеді. Агарда тұтасып өскенде түсі бұлыңғыр жасыл болады. Жас өсіні қозғалмалы
штаммдары ара үшін уытты келеді, маңнит пен лактозаны ыдыратпайды, индол түзбейді, бірақ
глюкоза мең адонитті ыдыратады, оң Фогес-Проскауер реакциясын береді, көбінесе күкірт сутегін
түзеді, желатинді баяу ерітеді. Ауру қоздырушысы 73-74°С-ка кыздырғанда 30 мин, 100°С-та 3 мин
өледі. Күн сэулесі мен формалин буы 7 сағатта өлтіреді. Өлген араның дене- сіндегі микроб күн
көзінде 30 күнге дейін сақталады.
• Індеттік ерекшеліктері. Ауру қоздырушысы табиғатта кең дараған. Оны топырақта, суда,
араның сау үяларында кездестіруге болады. Араның денесіне эртүрлі жолмен түседі, оның
гемолимфасына енуіне, іштің өтуі, араның дене ұлпасының әртүрлі тоғышарлар(шыбын, кене,
зауза қоңыздарының балапан құрттары) эсерінен бүлінуі себеп болады.
• Өтуі мен симптомдары. Септицемияның өрбуіне жазғы жауын-шашын- ның, ара ұясына
жауын суынның өтуінің, омартаны батпақты сазды жерге орналастырудың әсерінен болатын
ауаның жоғары ылғылдылығы, қысқы қоректің сүйық, нэрсіз болуы ықпал етеді. Ауру айқын
өткенде ара ұясы әлсірейді де, жасырын өткенде бірен-саран ғана шығын байқалады. Ауырған
ара мазасызданып, кейіннен . қимылсыз қалады. Ауру жіті өтеді, ауырған араның гемолимфасы
ағарып, сүтке ұқсайды. Аурудың белгісі басталған,соң-ақ бірер сағатта ара өліп қалады. Өлген
араның денесі тез ыдырайды. Кеуде еті сұрғылт түске еніп, кейін қоңырқай тартып, қарайып
кетеді. Хитин қабығының қоспалары ыдырап, өлексені қоз- ғағанда денесі шашылып қалады.
Басы, мүрты, қанаттары бір-бірінен ажырагі, құрсағы сегменттерге, аяқтары мен мүрты
бунақтарға ыдырап, түктері кутикулдан ажырайды.
• Балау. Сыртқы белгілері бойынша септицемияға алдын ала диагноз қоя- ды. Зерттеу үшін
ағарған гемолимфаны алып, одан септицемияның қоздырушысын бөліп алады. Бактерияны суға
араластырып, сау араларға бүркіп .био- логиялық сынама қояды.
• Дауалау және күресу шаралары. Омартаны сазды жерден, су қоймасынан оңаша жерге,
топьфағы құрғақ, шамалы ылдиға орналастьфған жөн. Омартаның төбесі мен қабьфғалары
бүтін, су өткізбейтіндей болуы і керек. Ара ұясы жақсы қымталып, ондағы аралар қуатты болуы
тиіс. Септицемия байқалғанда араларды кұрғақ омартаға ауыстьфып, сүйық, ашылған балы бар
кэрездерді алып, ұяны құғақ материалмен жылылайды. Қыстаманы жақсылап желдетіп,
көктемде қүрғақ күншуақты жерге қояды. Араларды қою балмен немесе 67% қант шьфынымен
қоректендіреді. 1л шы- рынға 300 мың ӘБ тетрациклин немесе биомицин қосады.
Аскосфероз
• Аскосфероз немесе өсіннің әктенуі - жетілген балапан құрттардың өліп, кеуіп қалуымен ерекшеленетін
араньің жұқпалы ауруы. Кепкен балапан құрттар қатайып, түсі ағарып экке ұқсайды, содан ауру өсіннің
әктенуі деи аталады.
• Қоздырушысы - Ascosphera apis — аскомицеттер класына жатады. Саңырауқұлақтың мицелияларында
аскомицеттерге тэн септалары болады, Бояп қарағанда жыныстық диморфизм айқын'байқалады.
Аскосфералар жетілген кезде жекелеген қапшықтары жарыла бастайды. Жетілгең спороцисталары 45- 120
мкм. Споралар ара ұясында ондағаң жылдар бойы сақталады.
• Індеттік ерекшеліктері. Араның аскоферозы алғаш рет XX ғасырдың басында Германияда байқалды.
Кейіннен басқа|Европа еддерінде, АҚШ пен Канадада тірқелді. Ауру қоздырушысының бастауы ауырған
және өлген балапан құрттар, ал жұғу факторлары - қоректік азық пен механикалық тасымалдаушы ересеқ
аралар.
• Өтуі мен симптомдары. Әдетте әлсіз ұялар жиі ауырады. Ең алдымен кәрездің төменгі жағында
орналасқаң еркек аралардың балаиан ,құрттары зақымданады. Кейін жұмысщы аралардың балапан
құрггары да ауыраі бастайды. Мицелиялар кутикулаларды тесіп өтіп, балапан құрттын денесін ақ зең
басады. Әсіресе, оның мойын тұсыңда ақ жаға тэрізді орналасады. Өлген балапан құрттар кеуіп, сұрғылт
ақ түске еніп .ұяларынан оңай алынады. Жабық өсіндер зақымданғанда қақпақшылардың астынан зеңнің
ағарғаң дақтары көрінеді.
• Балау клиникалық белгілеріне сүйене жүргізіледі де, микроскопиялық жэне микологиялық тексерудің
нэтижесінде нақтыланады. Микроскоппен қарау үшін өлген балапан қүрттьі 10% сілтіге салып,
ұнтақтайды. Аздаған езіндіні төсеніш шыныға салып, жапқыш шынымен жуып микроскоппен 8x40
ұлғайтып қарайды. Микроскопияның нэтижесін сусло агарда немесе кар- тофельді агарда, Сабуро
агарында зеңнің таза өсінін алу арқылы нақтылайды.
• Дауалау және күресу шаралары. Омартада күшті ара үясын қалдырып, үйшікті жақсылап жылылайды,
араларды сапалы қорекпен қамтамасыз егеді. Аскосфероз байқалғанда, зақымданған өсінді алып тасгап,
үяны тығыздайды, омартаны тазалап, жақсылап жылылайды. Әлсіз үяларды бір-біріне қосып, біріктіреді.
Араларға әдеттегі жеміне натрий гіропионатын және сорбин қышқылын қосып илеп, шелпек жасагі
береді, кейіннен бүл препараттарды 50% қант шырынына қосады.
Балықтардың аурулары. Аэромоноз
• Аэромоноз (қызамық, геморрогиялық септицемия, шемен) - балықтың терісі мен ішкі мүшелерінің қанталап
қабынуымен, қабыршақтарының сыды- рылып, құрсақ қуысына сұйықіық Жйнальш, козі шарасынан шығып,
кейде денесінде ойық жарақаттар пайда болумен сипатталатын жүқпалы ауру.
• Тарихи деректер. М.Белен (1904) тұқы балықтың зілсіз қызамығының қоздырушысы ретінде Bacterium
cyprinicida микробын сипаттаса, В.Шепер- клаус (1930) Achroniobacter punctatum (Aeromonas punctata)
бактериясын тұқы балықіъщ «жүқпалы шеменінің» қоздырушысы деп дэлелдеді. Қазіргі уақытта қызамық
(краснуха) үш дербес аурудың жиынтық атауы деп қабьиі- данады. Бұл ауруларға аэромоноз, көктемгі вирус
ауруы, сепсистік псевдо- моноз жатады. Олар бір-біріне қабаттасып аралас инфекция ретінде де өтеді. Бұл
аурулар тұқы балықты тоған суда қолдан өсіретін Европа, Азия, Оңтүстік Америка елдерінде тараған.
• Қоздырушысы - Aeromonas punctata (Aeromonas hydrophila) бактерия- сы. Ол қысқаша келген (1,2-1,8x0,5-
0,6 мкм), грамтеріс, қозғалмалы, шеткері орналасқан жіпшелері бар таяқша. Жартылай ауасыбағалы, спора
мен қауашақ түзбейді. Қарапайым кәдімгі қоректік орталарда 20-30°С-та өседі.
• Індеттік ерекшеліктері. Аэромонозбен тұқы балық, сазан жэне олардың будандары ауырады. Сонымен
қатар, табан балық, қара балық жэне басқалары шалдығады, әсіресе, 2-3 жасар тұқы жиі ауырып, жаппай
шалдығады да, зор шығынға ұшырайды. Аурудың байқалуы судың температурасына байланыс- ты болады.
Жылы аймақта 1-2 жасар балық ауырса, орталық және солтүстік өлкелерде 2 жастан жоғары балықгар
ауырады.
• Ауру қоздырушысының бастауы - ауырған жэне микроб алып жүретін балықтар. Олар қоздырушыны
экскременттері арқылы бөліп шығарады. Су қоймаларында бактериялар ұзақ уақыт сақталады. Бір су
қоймасынан екін- шісіне микроб балықты бақылаусыз тасығанда, сумен зақымданған балықтар өздері жүзіп
келгенде, балықпен қоректенетін құстар арқылы, балық аулай- тын жабдықтармен беріледі. Қоздырушы
балық денесіне зақымданған тері, ауыз жэне желбезек арқылы енеді. Сонымен қатар, тоғыштар шаяндар,
сүлік арқылы берілуі де мүмкін. Аурудың таралуына балықтың тығыз орналасты- рылуы, жарақттану,
жайсыз гидрохимиялық жағдайлар (оттегінің жетімсіз- дігі, төменгі pH) эсер етеді. Аэромоноз эдетте көктем
мен жазда байқалады. Кейде жаздың соңында да, әсіресе, бір жастағы балықтардың арасында кезде- седі.
Аурудан балықтардың шығыны 25-30% мөлшерінде болады.
• Өтуі мен симптомдары. Жасырын кезеңі 3-30 күн. Ауру бір мезгілде эртүрлі балықтарда жіті,
жітіден төмен жэне созылмалы етеді. Жіті өткенде жүзу қанатының, денесінің кей жері немесе
түтастай терісі қабынып, ошақтанып қанталайды; қүрсағында жэне бүкіл денесінде сүйық
іркіліп, көзі шарасынан шығып, қабыршақтары түсе бастайды. Қабыршықтарының астында
мөлдір немесе қан аралас сұйыққа толған қолдырауықтар кездеседі. Артқы тесігі томпайып, ішін
басқанда одан созылып қоймалжың сүйық ағады. Жітіден төмен өткенде экссудаттық процестер
бэсең болады. Денесінің әр жерінде терісі өліеттеніп, эртүрлі ойылымдар пайда болып, олар
астында- ғы бұлшық етті зақымдап, сүйекке, тіпті ішкі ағзаларға дейін, тесілуге экеп соғады.
Кейде ойылған жарақатты зең саңырауқұлағының жіпше желілері ба- сып кетеді. Ойылымның
шеті бастапқыда қызыл түсті, кейін ақшыл белдеу- мен көмкеріледі. Көбінесе жүзу қанатының
жарғағы өліеттеніп, ортасындағы қылтанақтары жалаңаштанады. Аурудың аталған екі түрінде де
балық көп қозғалмай, таза су ағынына келіп, судың бетінде қалқып, сыртқы әсерді қабылдамай,
денесін толық игере алмай, өліп қалады. Аурудың созылмалы өтуі эдетте жаздың соңы мен күзде
байқалып, ауыр- ған балық көбінесе жазылып кетеді. Балықтың денесінде ойылымдар байқалып,
олар дәнекер үлпамен тыртықтанып, бітіп, орны көк теңбілденіп, уақыт өте келе білінбей кетеді.
Жарасы жазылған соң, егер ол ауқымды болса, омыртқасы, көбінесе артқы жағы қисайып бітеді.

Аэромоноз кезіндегі балықтың
денесіндегі ойылымдар.
• Патологоанатомиялық өзгерістер. Ауру жіті өткенде тұкы балықтың терісінде серозды-қанталаған қабыну
болады. Бүлшық еттері домбығып, кес- кенде суланып түрады. Қүрсақ қуысы мөлдір немесе қанды сүйыққа толы,
кейде қоймалжың масса болады, іш пердесі мен ішкі ағзалары қанға керне- леді. Бауыр болбырап, сарғыш немесе
сұрғылт, кейдё жасыл түсті, кей жері өліеттенеді. Өт қабы өтке кернелген. Көк бауыр үлғайып қара қошқыл түсті
болады. Жүректе ноқатты қанталаулар кездеседі. Жүзу жарғағының қан та- мырлары қанға толы. Бүйректері
ісініп, үлғаяды. Ішек катарлы немесе қанта- лап қабынады. Аэромоноз жітіден төмен өткенде аталған өзгерістер
оншама көзге түспейді. Ауру созылмалы өткенде ішкі ағзалар өзгеріске ұшырамайды, тек балықтың денесінде
ойылымдар байқалады.
• Балау бактерологиялық зерттеулердің нэтижелері бойынша індеттанулық деректерді, клиникалық белгілері мен
патологоанатомиялық өзгерістерін ескере отырып жүргізіледі. Бөлініп алынған A. punctata өсінінің уыттылығын
массасы 150-250 г тұқы балықтарға жэне ақ тышқандарға жұқтырып тексере- ді. Зардапты аэромонадаларды
агглютиация реакциясы арқылы айқындауға болады.
• Емі. Емдік жэне дауалық мақсатта эртүрлі дәрі-дәрмектер қолданылады. Жемге қосып биомицин, левомицетин,
синтомицин, фуразолидон, жемдік антибиотиктер мен метилен көгін береді. Әдетте балыққа 3 күн емдік азық,
содан кейін 3 күн жай азық беріп, осылайша алмастырып отырады. Бұндай 10- 15 күндік емдік курсты
вегетациялық маусымда 2-3 рет қайталайды. Антими- кробтық препараттарды тағайындар алдында оларға ауру
қоздырушысының сезімталдығын анықтау қажет. Балықты пайдаланудан 30 күн бұрын антибио- тиктерді беруді
тоқтатады. Аталық жэне өсірілетін балықтарға құрсақ қуысына инъекция арқылы 1 кг массасына 20-30 мг
левомицитинді 3 рет: көктемде қыстамадан кейін жэне санақ кезінде, күзде қыстама алдында береді.
Дибиомицинді 25мг/кг дозада экмолинмен қосып, 1 рет уылдырық шашардан 3 апта бұрын береді. Дауалық
мақсатпен ваннада тоғыту үшін левомицетинді ЗООмг/л, экспо- зициясы 24 сағат, синтомицинді 600-1 000 мг/л,
экспозициясы 16 сағат, пайдаланады.
• Дауалау және күресу шаралары. Аэромонозбен ауырып жазылған бапықтарда қалып

Ұқсас жұмыстар

Балықтың вирустық аурулары

Балықтардың жарақатты аурулары

БАЛЫҚТАРДЫҢ ЖҰҚПАЛЫ АУРУЛАРЫМЕН КҮРЕСУ

Балық өнімдерін балықтардың бактериалдық ауруларына байланысты сараптау және санитариялық бағалау

Балық өнімдерін балықтың протозойлық ауруларымен байланысты ветеринариялық санитариялық сараптау мен санитариялық бағалау, қарсы күресу және алдын алу шаралары

БАЛЫҚ ОМЫРТҚАСЫНЫҢ САНЫ

Ихтиология ғылымының салалары балықтар физиологиясы

Жануарлардың жануар тектес улы заттардан улануы

Балықтардың түсі оның себептері

Сүйекті балықтардың отрядтары

Пәндер