Гуморальді теориялар

Презентация қосу

ӘЛ-ФАРАБИ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ
АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ
ҰЛТТЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ
УНИВЕРСИТЕТІ
География
География және
және табиғатты
табиғатты пайдалану
пайдалану факультеті
факультеті
Тұрақты
Тұрақты даму
даму жөніндегі
жөніндегі ЮНЕСКО
ЮНЕСКО кафедрасы
кафедрасы

Моөж-4
Темперамент теориялары

Орындаған: «6М060800 - Экология»
мамандығының 1 курс магистранттары
Хабиева А.М.
Тексерген: Болтаева Ә.М.
Темперамент тұлғаның мәнді қасиеттерінің бірі.
Берілген мәселеге деген қызығушылық ерте кезде
туындап, қазіргі кезге дейін психологияның зерттейтін
маңызды бөлігі болып табылады.
Темперамент адамның табиғи сипатының,
психологиялық іс-әрекетінің динамикалық
ерекшеліктері, яғни психикалық процестер мен
жағдайлардың әрекеттерінің ырғағы, қарқыны,
жылдамдығы жатады.
* Темперамент келесі құбылыстарда
көрінеді:

Қозғалу
Адамның ерекшелігі
Эмоционалды
жалпы және сөздік
процестер
белсенділігін қозғалу
ерекшелігіне
ен; ерекшелігіне
н
н;
Ерте кезден осы көріністердің барлығы ғалымдардың назарын аударды.
Темпераменттің туа біткен, адамның табиғи сипаты, яғни ағзаның
физиологиясымен байланысты екеніне ешкім күмәнданбайды. Ғылым
тарихында темперамент жайлы көптеген теориялар бар.
Темперамент жайлы теорияларды үлкен үш топқа бөлуге болады:

Гуморальді теориялар;

Конституционалды теориялар;

Жоғары жүйке жүйесі
ерекшеліктеріне
байланысты темпераментті
түсіндіруші теориялар.
«Гумор»
«Гумор» сөзі
сөзі сұйықтық
сұйықтық дегенді
дегенді Гиппократ
Гиппократ теориясы
теориясы бойынша,
бойынша, адам
адам
білдіреді.
білдіреді. Ағза
Ағза сұйықтықтары
сұйықтықтары ағзасында
ағзасында төрт
төрт негізгі
негізгі сұйықтық
сұйықтық бар:
бар:
қозғалымпаз,
қозғалымпаз, оның
оның қан,
қан, қара
қара өт,
өт, сары
сары өт,
өт, сөл.
сөл. Гиппократ
Гиппократ
динамикалық бөлігі. Сондықтан пікірінше,
пікірінше, адам
адам ағзасында
ағзасында қайқай
мінез-құлық
мінез-құлық ерекшеліктерін
ерекшеліктерін сұйықтық
сұйықтық басым
басым болса,
болса, соған
соған
ағзадағы
ағзадағы байланысты
байланысты 44 темперамент
темперамент типінің
типінің
сұйықтықтар қозғалысының бірі
бірі сай
сай келеді:
келеді: қан
қан басым
басым болса
болса --
ерекшеліктерімен
ерекшеліктерімен байланыстырады.
байланыстырады. сангвиник
сангвиник типі,
типі, сөл
сөл басым
басым болса
болса --
Осы
Осы бағытты
бағытты ұстанған
ұстанған авторлардың
авторлардың флегматик
флегматик типі,
типі, сары
сары өтөт басым
басым болса
болса --
теориялары
теориялары еңең алғаш
алғаш пайда
пайда болған.
болған. холерик,
холерик, қара
қара өт
өт басым
басым болса
болса --
Ежелгі
Ежелгі және
және ең
ең белгілі
белгілі гуморальды
гуморальды меланхолик
меланхолик типі.
типі. Гиппократтың
Гиппократтың
теория
теория антикалық
антикалық Грецияда
Грецияда пайда
пайда ойынша,
ойынша, адам
адам ағзасындағы
ағзасындағы
болған,
болған, дәрігер
дәрігер және
және философ
философ сұйықтықтың
сұйықтықтың біреуінің
біреуінің басым
басым болуы
болуы
Гиппократтың
Гиппократтың теориясы.
теориясы. климат
климат жағдайына
жағдайына және
және адамның
адамның
айналысатын
айналысатын іс-әрекетіне
іс-әрекетіне байланысты.
байланысты.
И.
И. Кант
Кант темпераменттің
темпераменттің Темпераменттің
Темпераменттің гуморальд
гуморальд
көріну
көріну аймағын тарылтып
аймағын тарылтып іі теориялары қатарына
теориялары қатарына
көрсетті.
көрсетті. Төрт
Төрт П.Ф.
П.Ф. Лесгафтың
Лесгафтың
темперамент
темперамент типін Кант
типін Кант көзқарасын
көзқарасын жатқызуға
жатқызуға Темпераментті
Темпераментті дене
дене
екі топқа бөлді: әрекет
екі топқа бөлді: әрекет болады. Ол психикалық
болады. Ол психикалық бітімімен
бітімімен
темпераментіне
темпераментіне жылдам
жылдам әрекеттің
әрекеттің динамикалық
динамикалық түсіндіруші
түсіндіруші конституцион
конституцион
қимылдайтын
қимылдайтын холерик
холерик пен
пен ерекшелік
ерекшелік сипатын жүрек
сипатын жүрек алды
алды теориялар қатарына
теориялар қатарына
баяу қимылдайтын
баяу қимылдайтын тамыр
тамыр жүйесіндегі әр
жүйесіндегі әр Э.
Э. Кречмер және У.
Кречмер және У.
флегматикті
флегматикті жатқызды,
жатқызды, түрлі
түрлі ұсақ
ұсақ тамырлардан
тамырлардан Шелдонның
Шелдонның еңбектері
еңбектері
әсершіл
әсершіл топқа
топқа оңоң күре
күре тамырға дейінгі
тамырға дейінгі қан
қан жатады.
жатады.
эмоциялары басым
эмоциялары басым қозғалыс
қозғалыс
сангвиник
сангвиник пен
пен теріс
теріс ерекшеліктерімен
ерекшеліктерімен
эмоциясы
эмоциясы басым
басым байланыстырды.
байланыстырды.
меланхоликті жатқызды.
меланхоликті жатқызды.
* 1921 жылы Э. Кречмердің әйгілі «Дене бітімі және мінез» атты еңбегі жарық көрді. Оның негізгі
идеясы белгілі типті адамдар белгілі психологиялық ерекшеліктерге ие. Адамдарды дене бітіміне
байланысты Кречмер төрт конституционалды типке бөлді:

1. Лептосоматик
Лептосоматик –– нәзік
нәзік денелі,
денелі, ұзын
ұзын бойлы,
бойлы, кеуде
кеуде қуысы
қуысы қушық,
қушық, иығы
иығы тар,
тар,
ұзын және арық аяқ-қолды.
ұзын және арық аяқ-қолды.

2. Пикник
Пикник –– май
май қабаты
қабаты анық
анық көрінеді,
көрінеді, орта
орта және
және аласа
аласа
бойлы,
бойлы, жайылған денелі, домалақ басты, мойыны қысқа
жайылған денелі, домалақ басты, мойыны қысқа адамдар.
адамдар.

3. Атлет
Атлет –– бұлшық
бұлшық еттері
еттері күшті
күшті дамыған,
дамыған, дене
дене бітімі
бітімі мығым,
мығым, ұзын
ұзын және
және
орта бойлы, кең иықты, жамбасы тар.
орта бойлы, кең иықты, жамбасы тар.

4. Диспластик
Диспластик –– формасыз
формасыз адам,
адам, дене
дене бітімі
бітімі дұрыс
дұрыс емес.
емес.
Бұл типтегі индивидтер әр түрлі дене бітімінің деформациясымен
Бұл типтегі индивидтер әр түрлі дене бітімінің деформациясымен
сипатталады.
сипатталады.
Аталған типтерге байланысты үш темперамент типтерін
бөліп көрсетеді:
шизотимик,
иксотимик,
циклотимик.
Шизотимикке астеникалық дене бітімі тән, тұйық, көңіл-күйі
ауысып отырады, бірбеткей, бағдарлары мен көзқарастарын
өзгертпейді, қоршағандарға күшпен бейімделеді.
Иксотимикке атлет дене бітімі тән, салмақты, жесттері мен
мимикасы ұстамды, ойлау майыспалығы төмен, ұсақ-түйекке
көңіл аударушы.
Циклотимик пикник дене бітіміне ие, эмоциясы қуаныш пен
қайғы арасында алмасып келіп отырады, адамдармен жылдам
араласады, көзқарастары шындыққа жақын.
АҚШ-та 1940 жылдары У. Шелдон темперамент теориясы кең
танымалдыққа ие болды. Темпераменттің негізін
эмбриологиялық тұрғыда түсіндіруге тырысты.
Үш типті бөліп көрсетті:

1)
1) эндоморфты
эндоморфты 3)
3) эктоморфты
эктоморфты –– тері
тері мен
мен
2)
2) мезодерма
мезодерма -- бұлшық
бұлшық
–– эндодермадан
эндодермадан ішкі
ішкі жүйке
жүйке талшықтары
талшықтары
еттер
еттер жақсы
жақсы дамиды;
дамиды;
мүшелер
мүшелер жақсы
жақсы дамиды;
дамиды; жақсы
жақсы дамиды.
дамиды.

У. Шелдон бойынша, аталған дене типтеріне дененің белгілі
функцияларына тәуелді белгілі темперамент типтері сай келеді:
висцеротония (ішкі мүшелер), соматотония (дене) және
церебротония (ми).
Темперамент
Темперамент теорияларының
теорияларының үшінші
үшінші тобын
тобын құрайтын
құрайтын жоғары
жоғары жүйке
жүйке жүйесі
жүйесі
ерекшеліктеріне
ерекшеліктеріне байланысты
байланысты теориялар
теориялар қатарына
қатарына И.П.
И.П. Павлов
Павлов еңбегі
еңбегі жатады.
жатады.
Павлов
Павлов зерттеулері
зерттеулері темперамент
темперамент тұлғаның
тұлғаның тума
тума сипатталатын
сипатталатын қасиеттері
қасиеттері
екендігі
екендігі жайлы
жайлы көзқарастың
көзқарастың қалыптасуының
қалыптасуының негізі
негізі болды.
болды.
Кеңестік
Кеңестік психологияда
психологияда темперамент
темперамент теорияларының
теорияларының дамуына
дамуына үлкен
үлкен үлес
үлес қосқан
қосқан
Б.М.
Б.М. Теплов
Теплов еңбектері
еңбектері болып
болып табылады.
табылады. Теплов
Теплов темпераменттерінің
темпераменттерінің
қасиеттеріне
қасиеттеріне психикалық
психикалық іс-әрекет
іс-әрекет динамикасын
динамикасын сипаттайтын
сипаттайтын тұрақты
тұрақты
психикалық
психикалық қасиеттерді
қасиеттерді жатқызды.
жатқызды. Темпераменттің
Темпераменттің индивидуалды
индивидуалды ерекшелігін
ерекшелігін
темпераменттің
темпераменттің қандайда
қандайда бір
бір қасиеттерінің
қасиеттерінің даму
даму деңгейімен
деңгейімен түсіндірді.
түсіндірді.
Темпераменттің мәнді қасиеттеріне келесілерді жатқызды:

1. Эмоционалды қозу;

2. Зейіннің қозуы;

3. Эмоцияның күші;

4. Мазасыздық;

5. Ырықсыз қозғалыстардың реактивтілігі;
6. Ерікті мақсатқа бағытталған іс-
әрекеттің белсенділігі;
7. Майыспалылық – регидтілік;

8. Резистенттілік;

9. Субъективтілік.
Темпераменттің физиологиялық негіздері.
Темпераменттің
Темпераменттің физиологиялық
физиологиялық негізі
негізі –– жүйке
жүйке жүйесінің
жүйесінің жалпы
жалпы типі
типі болып
болып
табылады.
табылады. И.П.
И.П. Павловтың
Павловтың пікірінше,
пікірінше, темпераменттің
темпераменттің физиологиялық
физиологиялық негізінде
негізінде
қозу
қозу мен
мен тежелу
тежелу процестерінің
процестерінің қасиеттері:
қасиеттері: қозу,
қозу, мен
мен тежелу
тежелу күші,
күші, олардың
олардың тепе
тепе --
теңдігі
теңдігі және
және қозғалымпаздығы
қозғалымпаздығы жатыр.
жатыр. И.П.
И.П. Павлов
Павлов қозу
қозу күші
күші мен
мен тежелу
тежелу күшін
күшін
жоғары
жоғары жүйке
жүйке жүйесінің
жүйесінің бір-бірінен
бір-бірінен тәуелсіз
тәуелсіз қасиеттері
қасиеттері ретінде
ретінде бөліп
бөліп қарастырды.
қарастырды.
Қозу
Қозу күші жүйке талшықтарының жұмысқа қабілеттілігін бейнелейді. Тежелу
күші жүйке талшықтарының жұмысқа қабілеттілігін бейнелейді. Тежелу
күші
күші тежеуді
тежеуді жүзеге
жүзеге асыратын
асыратын жүйке
жүйке жүйесінің
жүйесінің қызметі.
қызметі.

Жүйке
Жүйке процестерінің
процестерінің тепе-теңдігі
тепе-теңдігі қасиетін
қасиетін қарастыра
қарастыра отырып,
отырып, И.П.
И.П. Павлов
Павлов қозу
қозу
және
және тежелу
тежелу процестерінің
процестерінің тепе-теңдігін
тепе-теңдігін көрсетті.
көрсетті. Егер
Егер қозу
қозу немесе
немесе тежелу
тежелу
процестерінің
процестерінің бірі
бірі басым
басым болса,
болса, адам
адам ұстамсыз
ұстамсыз болады.
болады. Жүйке
Жүйке жүйесінің
жүйесінің келесі
келесі
қасиеті
қасиеті –– жүйке
жүйке процестерінің
процестерінің қозғалымпаздығы
қозғалымпаздығы –– бір
бір жүйке
жүйке процесінің
процесінің
екіншісімен
екіншісімен алмасу
алмасу жылдамдығы.
жылдамдығы.

Павлов
Павлов жіктеген
жіктеген жүйке
жүйке процестері
процестері жүйке
жүйке жүйесі
жүйесі деп
деп аталатын
аталатын белгілі
белгілі
комбинацияларды
комбинацияларды қалыптастырады.
қалыптастырады. Бұл
Бұл тип
тип индивидке
индивидке тән
тән негізгі
негізгі жүйке
жүйке жүйесі
жүйесі
қасиеттерінің
қасиеттерінің жиынтығынан
жиынтығынан құралады
құралады –– күштер,
күштер, тепе-
тепе-
теңдігі
теңдігі мен
мен қозғалымпаздығы,
қозғалымпаздығы, қозу
қозу және
және тежелу
тежелу процестерінің
процестерінің сәйкестігі.
сәйкестігі.
* И.П.Павлов пікірінше, жүйке жүйесінің Гиппократ бөліп көрсеткен темперамент
типтеріне жақын негізгі төрт типі бар. Жүйке процестерінің күшінің көрінуіне
байланысты күшті және әлсіз типтерге жіктеледі. Олар өз кезегінде салмақты
және ұстамсыз болып бөлінеді. Ұстамсыз тип қозудың тежелуден
басымдылығымен сипатталады. Күшті ұстамды тип қозғалымпаз және инертті
немесе енжар болып бөлінеді.

Сангвиник Флегматик
– күшті, – күшті,
тепе-тең, тепе-тең,
қозғалғыш инертті
тип; тип;

Меланхоли
Холерик –
к – қозу
күшті,
күші де ,
қозуы
тежелу
тежелуінен
күші де
басым тип.
әлсіз тип.

Ұқсас жұмыстар

Конституционалды теориялар

Индивидуалды акселерация

Темперамент теориялары

ЖҮРЕК - ҚАН ТАМЫРЛАР

Заттар алмасуының гормональді реттелуі. Гормональді реттелудің бұзылыстары

Тұлғаның психологиялық қасиеттері

Эмоцияның ішкі белгілері

Второй навык Третий навык

Оргагизмнің арнайы және арнайы емес қорғаныш реакциялары 2.Кан топтарының түрлері және оның сипаттамасы

Энтеробактериалар-ішкі инфекциялардың қоздырғыштары (эшерихиялар, сальмонеллалар, шигеллалар)

Пәндер