Құрамында жүрек гликозидтері бар өсімдіктерге жататын дәрілік өсімдіктер тізімі

Презентация қосу

Әл-фараби атындығы Қазақ Ұлттық университеті
Биология және биотехнология факультеті

Пәні: Дәрілік өсімдіктер

9 дәріс:Құрамында гликозидтер бар
дәрілік өсімдіктер және шикізат.

Орындаған:Кисимова Г.О
Тексерген:б.ғ.к.,Тыныбеков Б.М
Жоспары:
1. Гликозидтер туралы жалпы түсінік.
2. Жүрек гликозидтерінің құрылысы және классификациясы
3. Жүрек гликозидтерінің өсімдіктер шикізатынан бөліп алу және олардың құрамын
анықтаудың принциптері
4. Құрамында жүрек гликозидтері бар дәрілік өсімдік шикізатын биологиялық және
химиялық стандартизацилау әдісі
5. Құрамында жүрек гликозидтері бар өсімдіктер және олардың морфологиялық
ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты, пайдаланылуы
6.Құрамында сапониндері бар өсімдіктер және олардың морфологиялық
ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты, пайдаланылуы
7.Құрамында ащы гликозидтері бар өсімдіктер және олардың морфологиялық
ерекшеліктері, химиялық құрамы, дәрілік шикізаты, пайдаланылуы
Гликозидтер-бірқатар моно
немесе полигосахаридтердің спирттермен, аминдермен, фенолдармен, меркаптандарме
н қосындысынан туатын зат. Түзілуі гликозилтрансферазалардың, ал ыдырауы
— гликозидазалар әсерімен өтеді.Гликозидтердің бір түрі — нуклеозидтер. Олар
гетероциклді азот негізі бар рибозалар мен дезоксирибозалардан тұрады.
Гликозидтер - көптеген табиғи заттардың кең тараған формаларының күйі. Бұл
қосылыстардың молекулалары екі компоненттерден тұрады.:
1) қанттар- гликон
2) қантсыз компонент -гликон немесе генин деп аталады.

Қант компонентінің табиғатына қарай былайша ажыратады:
- Пентозидтер (арабинозидтер, ксилозидтер және т.б.)
- Гексозидтер (глюкозидтер, фруктозидтер және т.б.)
- Биозидтер (мальтозидтер, лактозидтер және т.б.)
Гликозидтер ішінде агликон терпеноидтары барларының ішіндегі дәрілік
қасиеті барларының ішіндегі ең маңыздылары мыналар:

жүрек гликозидтері, олардың
агликондары 1,2-
Сапониндер
циклопентанопергидрофенантрен
туындылары.

Ащы гликозидтер, олардың
агликондары монотерпен
қосылыстары болып табылады.
Жүрек гликозидтерінің құрылысы және классификациясы

Жүрек гликозидтері - медицинадағы өте кең пайдаланылатын өте маңызды
табиғи гликозидтер тобы. Ол қорытынды бойынша - өсімдіктен жеке бөлініп
алынған гликозидтер өсімдік шикізатынан дайындалған әртүрлі препараттармен
(қайнатпа, тұнба, ұнтақтар) салыстырғанда шипалық қасиеті анағұрлым
жоғары екендігін көрсетті. Жүрек гликозидтері өсімдіктер әлемінің барлық
тіршілік формаларында жинақталады - бұталарда, лиандарда, шөптесін
өсімдіктерде.
Құрамында жүрек гликозидтері бар 45 өсімдіктер туыстары бар. Олардың 20
түрге жуығы ТМД елдерінде кездеседі. Жүрек гликозидтерінің
молекулаларында қанттардың циклді формаларының қалдықтары молекуланың
фармакологиялық белсенді бөлігімен (агликон деп аталатын) оттегі атомы
арқылы байланысқан (О-Гликозидтер). Жүрек гликозидтері қанттарының көбісі
оттегі арқылы біріккен және дезоксиқанттар және олардың метил эфирлері
формалары түрінде кездеседі.
Жүрекке ерекше, өзіне тән әсеріне генин себепші, бірақ та қанттар олардың
әсерін күшейтеді. Өйткені қанттар гликозидтерінің еруіне және оларды жүрек
бұлшық еттерінің сіңіріп фиксация жасауына әсер етеді.
Жүрек гликозидтері С-17 жанама тізбегінің сипатына қарай:

Буфадиенолидтер - гликозидтер,
С-17-дегі агликондарының
қанықпаған 6-мүшелі лактон
сақинасы болады.

Карденолидтер - гликозидтер, С-17-
дегі агликондарының қышқылдығын
5-мүшелі лактон сақинасы болады.
ЖҮРЕК ГЛИКОЗИДТЕРІН ӨСІМДІКТЕР ШИКІЗАТЫНАН БӨЛІП АЛУ
ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚҰРАМЫН АНЫҚТАУДЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ.

Өсімдіктерде жүрек гликозидтерінің пайда болуына және жинақталуына:
вегетация фазалары ,климат жағдайлары әсер етеді.
•Құрғақ,күн шығып тұрған жағдайда жинау керек.
•Кептіру 60-700С температурада болу керек.
Кептірілген шикізатты құрғақ жайда ылғалдан сақтау қажет. Температураның
жоғарылауы жүрек гликозидтерінің ыдырауына алып келеді.
Гликозидтерді алатын әдістерді таңдағанда ескеру керек.
Бірінші жағдайда, гликозидтерді өзгеріссіз күйінде алуды мақсат етеді, яғни
ферменттердің әсерінсіз алады.
Екінші жағдайда, гликозидтердің ферменттік бөлшектенуіне жағдай жасалады.
Жүрек гликозидтерін алудың жолдары:
Оларды өсімдік
шикізатынан
экстракциялау (жұлу,
сылу, суыру).
Сокслет
Құрамында
аппаратында
гликозидтер жиынтығы
хлороформның
бар мөлдір ерітінді
эталонмен
алынады.
қоспалары (9:1)
арқылы жүргізеді.

Тұнбаны натрий
сульфаты ерітіндісінің
көмегімен фильтраттап Хлороформды вакуммен
бөлгеннен кейін айырады.
қорғасынның артығын
аулақтатады.
Құрғақ қалдығын этанолда
ерітеді, ерітіндіні еріп жүрген
заттарды тұнбаға түсіру үшін
сумен және қорғасынның
негізгі ацетатының судағы
ерітіндісімен сұйылтады.
Құрамында жүрек гликозидтері бар дәрілік өсімдік шикізатын
биологиялық және химиялық стандартизациялау әдістері.

Биологиялық әдістер. Химиялық әдістер.
Биологиялық стандартизация әдісінің Құрамында жүрек гликозидтері бар
принципі жүрек гликозидтерінің улы шикізатты және препараттарды сынаудағы
мөлшерінің жануарлар жүрегін тоқтатуға биологиялық әдістердің қатал жағдайды
қабілеті барлығына байланысты. Дәрілік талап етуі, ұзақтығы және көп еңбек сіңіруді
шикізаттың белсенділігін және олардан қажет ететіндігі мамандарды химиялық
алынатын препараттардың белсенділігін әдістерді іздеуге мәжбүр етті.
көлбақаларда, мысықтарда, кептерлерде Мысалы, наперстянка (Dіgіtalіs) өсімдігі
анықтайды және оларды әсер ету жапырақтарынан лактозид препаратын
мөлшерімен белгілейді. Бұл жағдайда өндіргенде биологиялық белсенділігін
жануарлардың жүрек гликозидтеріне анықтайды, ал целанид препаратын алғанда
сезімталдығы стандартты затпен химиялық әдіспен дигланид (лактозид)
салыстырылады. "Биологиялық стандарт" мөлшерін анықтайды.
деген осыған байланысты. Стандарттарды
дайындаумен арнайы ғылыми-зерттеу
институттары айналысады.
Құрамында жүрек гликозидтері бар өсімдіктерге жататын дәрілік
өсімдіктер тізімі:

1. Ірәгүлді оймақгүл (Напертянка крупноцветная) –Digitalis grandiflora L.
2. Алқызыл оймақгүл (Наперстянка пурпуровая) – Digitalis purpurea L.
3. Түкті оймақгүл (Наперстянка шерстистая) – Digitalis lanata Ehrh.
4. Сарғылт наперстянка -Наперстянка ржавая - Digitalis ferruginea L.
5. -Наперстянка ресничная - Digitalis ciliata Trantr
6. Строфан привлекательный- Franch (Apocynaceae)- Strophanthus gratus
7. АдонисГорицвет (адонис)- Adonіs vernalіs (Ranunculaceae)
8. Мамыр қынжыгүлі- Ландыш майский -Convallarіa majales
9. Ландыш Кейске- Convallarіa keіskeі
11. Шашыңқы сарбасшөп -Желтушник раскидистый- Erysіmum dіffusum
Тұқымдас: Лалагүлділер - Лилиецветные Lіlіaceae
Туыс: Ландыш- Ландыш-Convallarіa
Түрі: Мамыр қынжыгүлі- Ландыш майский
-Convallarіa majalіs L.

Биологиялық сипаттамасы:
Қынжыгүл - көпжылдық шөптесін өсімдік,
биіктігі 15-20см. Тамырсабағы көлденең, төселе
өсуші. Тамырларында екі жапырағы дамиды және
ал екі жапырақтың арасынан біржақты шашақ
гүлдері бар гүл атпасы болады. Жапырақтары
доға тәрізді жүйкеленген, ұзарған-эллипс тәрізді,
ұштары үшкірленген, қынапты, ұзындығы 10-
20см ені 4-8см, айқын-жасылкөк. Гүл шашағы
тығыз емес, гүл серіктері қарапайым, күлте
тәрізді, біріккен, ақ, шар тәрізді қоңырауға
ұқсайды алты артқа қайырылған тісшелері бар.
Жемісі - қызыл-қоңыр шар тәрізді
жидек. Көкек-маусым айларында гүлдейді.
Таралуы :Батыс Қазақстанда емен-қараағаш
ормандарында, бұталардың арасында кездеседі.
Екпе өсімдік ретінде Қазақстанның барлық
региондарында парктерде, бауларда кездеседі.

Мамыр қынжыгүлі
Химиялық құрамы.
Мамыр қынжыгүлінде 20-ға жуық гликозидтер болады. Олардың негізі
агликон К-строфантидин. гликозидтері конваллотоксин және
конваллозиді,конваллотоксол, локундвозид, глюкококонваллозид,
дезглюкохейротоксин болады.
қынжыгүл гүлдерінен фарнезол және ликопин деген заттар бөлініп алынған.
флавоноидтар және кумариндер бар екендігі анықталған.

Дәрілік шикізаты.
Шикізат ретінде өсімдіктің бүкіл жер үсті бөліктері жиналады - жапырақтары,
гүлшоғыры, гүлдері.

Пайдалануы.
Қынжыгүлден жасалған препараттар жүректі емдейтін дәрі-дәрмек ретінде кеңінен
пайдаланылуға ұсыныс жасаймын.. Фармацевтикалық өндірісте құрамында қынжыгүл
қосылған бар мынадай препараттар шығарылып жатыр.
1.Қан айналысының тез (острый) және созылмалы (хронологический)
жеткіліксіздігінде, жүректің компенсациялық жағдайы бұзылғанда және тағы басқа
ауруларға қолданылуда пайдаланылады.
2. Қынжыгүлдің тұнбасы (Tіnctura Convallarіae) 70% этанолда (1:10) дайындалады.
1 мл 10-13 ЛЕД болады. Жүрек қызметі бұзылғанда, жүрек неврозы болғанда
пайдаланылады.
Тұқымдас: Крестгүлділер-Brassіcaceae-
Браассиковые
Туыс: Сарбасшөп- -Желтушник-Erysіmum
Түрі: Шашыңқы сарбасшөп.- Желтушник
раскидистый-Erysіmum dіffusum Ehrh

Биологиялық сипаттамасы:
Шашыңқы сарбасшөп екі жылдық
шөптесін өсімдік, биіктігі 30-80см.
Сабақтары бірнешеу, кейде олар жалғыз,
бұтақтанған. Жапырақтары кезектесіп
орналасқан, ланцет тәрізді, сабақтың
бойымен жоғарлаған сайын мөлшері
кішірейеді, сызғыш-ланцет немесе сызғыш
тәрізді. Гүлдері соңғы, өте ұзарған
шашақтарда. Жемістері - төрт қырлы
бұршаққын.
Мамыр-маусым айларында гүлдейді.
Шашыңқы сарбасшөп құрғақшылыққа өте
төзімді.
Таралуы:Қазақстанның жазықтығында
дала және шөлдерінде, таулардың тасты Шашыңқы
және ұсақ тасты беткейлерінде кездеседі. сарбасшөп.
Химиялық құрамы.
Erysіmum dіffusum өсімдігін алғаш фармакологиялық зерттеген Томск
медициналық институтының профессорлары Н.В.Вершинн және М.П.Варлаков
(1940). Бұл өсімдікте жүрек гликозидтері болатындығы анықталды. Гүлдерінде және
тұқымдарында - 6%-ға дейін, жапырақтарында -1,1%, сабақтарында - 0,5-0,7 %.
Өркенінен және тұқымынан гликозид эризимин бөлініп алынған. Ол зат агликон
страфантидинге және дигитоксозға гидролизденеді.

Дәрілік шикізаты.
Өсімдіктің жер үстіндегі бөлігін гүлдеу кезінде жинайды. Жинауды егін оратын
машинамен жүргізеді. Орып алынған шикізатты құрғайтын, жылы кептіргіштерде
кептіреді. Шикізаттың 1г 500 ЛЕД-тей болуы керек.

Пайдаланылуы.
Erysіmum dіffusum өсімдігі гликозидтерінің фармакологиялық әсері строфантинге
жақын. Эризимин гликозиді орталық нерв жүйесіне тыныштандырғыш әсер етеді,
адам организмінде жинақталмайды, кең терапевтикалық әсері бар.
Фармацевтикалық өндірісте комплексті препарат "Кардиовален" (Cardіovalenum)
шығарылады. Ол препараттың құрамында шашыңқы сарбасшөптің жаңа шырыны,
адонизид, валериана тамырсабағының тұнбасы, долана (боярышник) жемісінің
сығындысы, камфара және бромид натрий болады.
Тұқымдас:Сарғалдақтар-Лютиковые-
Ranunculaceae
Туыс: Адонис- -Адонис-Adonіs
Түрі: Көктемгі адонис- Адонис весенний-
Adonіs vernalіs

Биологиялық сипаттамасы:
Көпжылдық шөптесін өсімдік, қысқа
тамырсабағымен. Сабақтары тік, қарапайым
немесе бұтақтанған, жапырақтары тығыз
орналасқан. Жапырақтары жалпақ
жұмыртқа тәрізді. Гүлдері өркендер ұшында
жеке-жеке орналасқан. Күлтелері 10-20,
айқын-сары. Жемісі - көп жаңғақша.
Adonіs vernalіs - көктемгі өсімдіктердің
алғашқыларының бірі. Көкек-мамыр
айларында жапырақтар пайда болғанымен
қатар гүлдейді.
Таралуы:ТМД-нің Европалық бөлігінде
орманды-дала және дала аймақтарында
өседі. Қазақстанда Солтүстік және
Солтүстік-шығыста көбірек кездеседі.
Көктемгі
адонис
Химиялық құрамы.
Adonіs vernalіs өсімдігінің карденолидтары болып адопитоксин және цимарин
саналады. Адопитоксин адопитоксигенин және L-рампозға гидролизденеді, ал
цимарин - строфантидин және цимарозға.Бұл өсімдікте аз мөлшерде басқа да жүрек
гликозидтер және сапониндер болады. Сонымен қатар бұл өсімдікте флавон гликозиді
адонивернит болатындығы анықталды.
Дәрілік шикізаты.
Өсімдіктің жер үсті бөліктері. Шикізат ретінде толық гүлдегеннен бастап,
жемістерінің пісіп жетілгеніне дейін жинайды. Өсімдікті пышақпен немесе орақпен
кесіп алады. Өсімдікті жұлып алуға болмайды. Өйткені оның келесі жылы көктемде
өсетін сабағының түбінде орналасқан бүршіктеріне зиян келеді. Жиналған шикізатты
тез арада көлеңкеде немесе термостаттарда, кептіргіштерде 50-60оС температурада
кептіреді.
Шикізаттың сапалығын анықтау үшін оның биологиялық белсенділігін анықтайды. 1
грамм өсімдікте 50-60 ЛЕД болуы керек.
Пайдаланылуы.
Adonіs vernalіs өсімдік негізінен жүрек қызметінің тұрақты жеткіліксіздігі және
жүрек неврозы болғанда пайдаланылады. Сонымен қатар Adonіs броммен бірге
жүйке тозғанда, ұйқы қашқанда және эпилепсияға қарсы ішеді.
Тұқымдас: Кендірлер- Кутровые-Apocynaceae
Туыс: Кендір-Кутра-Apocynum
Түр: Қызыл кендір- Кендырь синеватый- Apocynum
venetum subsp. Lancifolium

Биологиялық сипаттамасы:
Биіктігі 120 см, сабағы тік, түксіз, қызыл
қоңыр. Бұтақтары қарама-қарсы орналасқан. Жапырағы
таспа тәрізді, ұзындығы 2-6 см, ені 5-20 мм. Гүлі сабақ,
бұтақ басына шоғырланған. Гүл шоғы сыпыртқыға
топтанған. Тостағаншасының ұзындығы 2 мм, көк
түсті. Күлтесі алқызыл, ұзындығы 6-8 мм. Тұқымы уақ,
сопақша, желайдары бар.
Өсу аймағы мен таралуы
Қызыл кендір өзен аңғарында, көл жиегінде, сирек те Си
болса сортаң жерде өседі. Орта Азияда, Батыс Сібір
мен Шығыс Сібірде, Моңғолияда, Қытайда таралған.
Қазақстанда биік тау бөктерінен басқа барлық
аймақта кездеседі.

Қызыл
кендір
Химиялық құрамы
Тамыры және тамырсабақтарында жүрекгликозадтері, илік заттар
,көксағыз,трипенді қосылыстар болады.

Пайдаланылуы
Қызыл кендір талшықтары тоқыма
өндірісінде қолданылады, жіп, арқан есіледі. Шырынында, жапырақ
паренхимасында 2-7% каучук болады.
Өсімдік препараттары жүрек ақаулары,жүрек тамырларын емдеуге
пайдаланылады.Гликозидцимарин жүрек еттерін қалпына келтіреді,несеп бөлу
мүмкіншілігін арттырады.Солтүстік Тәжікстанда қызылкендір тамырлары
қайнатындысы жүрек ауруларын емдеуге пайдаланылады.
Тұқымдас:Жиренше тұқымдасы- Кирказоновые
Arіstolochіaceae
Туыс: Құсықшөп- Копытень-Аsarum
Түр: Европалық құсықшөп- Копытень
европейский -Аsarum europaеum-
Ботаникалық сипаттамасы
Тамыр сабағы жатаған, тармақталған. Оның бір
жылдық жатаған бұтақтары сопақ қабыршақты,
ұзындығы 10-25 см.
Жапырағының ұзындығы 3-8 см, ені 4-10 см, бүйрек
тәрізді, қысқа тығыз түк басқан.
Түсі қою жасыл, кейіннен қоңыр түске еніп, келесі
көктемге дейін қар астында сақталады да, жазда түсіп
қалады. Ұзын түкті астау тәрізді сағағы бар.
Гүлдері ұзындығы 1-2 см болатын төмен қарай иілген
гүл сағағына біріккен. Гүлсерігі қошқыл қоңыр, түкті,
сопақша. 12 аталығы аналық мойынының айналасына
шоғырланған, қысқа жіпшелері, ұшында ұзын біз
тәрізді өзегі бар тозаңдығы болады. Аналық мойны
алты қырлы, бас жағы кеңейеді де, онда аналық аузы
орналасады.
Тұқымы аздап қабысқан, жұмыртқа тәрізді, ұзындығы
3-3,5 мм, қатпарлы келген. Сәуір-мамыр айларында, қар
ерігеннен кейін гүлдейді, бірақ оның күңгірт түсті Европалық құсықшөп
гүлдері жапырақтарының астында болатындықтан
көбіне байқалмай қалады.
Өсетін орны мен таралуы
Ресейдің еуропалық бөлігінде, Батыс Сібірде, Қазақстанда Жалпы
Сырт, Көкшетау қыраттарында, Алтай тауларында, көбінде орманда өседі. Халық
медицинасында дәрілік мақсатта қолданылады. Өсімдік улы, одан дайындалған дәріні
шамадан тыс пайдаланса, уланып қалуға соқтырады.

Химиялық құрамы
Европа құсық шөбі құрамында эфир майлары азаронме-камфор және оның
альдегидімен,қант,крахмал,эфир,шырыш,сапониндер,жүрек
гликозидтері,витаминдер,органикалық қышқылдар.

Пайдаланылуы
Европа құсық шөбі жапырағының қайнатпасы және тұнбасы асқазан,бауыр,жүрек
ауруларын емдеуге маскүнемдіктеі,улы саңырауқұлақтармен уланғанда,жүйке
тозғанда,зәр айдағыш ретінде,сары ауруды емдеу үшін
малярияда,экземада,радикулитте,неврологияда,бас ауырғанда эпилепсияда,ревматизм
және т.б.ауруларды емдеуде қолданады.Тамырларының қайнатпасы құстыратын дәрі
ретінде маскүнемдікті емдеуге,бронхитті,гастритті жоғарғы тыныс алу жолдарын
емдеуге қолданылады.Көптеген елдердің ресми медицинасында Европа құсық шөбін
фармокопеяда пайдаланылады.
Құрамында жүрек гликозидтері бар
басқа да өсімдіктердің суреттері
Ірәгүлді оймақгүл (Напертянка крупноцветная) –Digitalis grandiflora L.
Түкті оймақгүл (Наперстянка шерстистая) – Digitalis lanata Ehrh.
Сарғылт наперстянка -Наперстянка ржавая - Digitalis ferruginea L.
Наперстянка ресничная - Digitalis ciliata Trantr
Сапониндер (лат. saponis—сабын) - өсімдік гликозидтері тобына жататын
азотсыз күрделі органикалық қосылыстар. Сапониндер ерітінділері шайқағанда
тұрақты көбік береді. Табиғатта кең таралған: көп өсімдіктердің
жапырақтарында, сабақтарында, тамырларында, гүлдерінде, жемістерінде
кездеседі. Углеводты және углеводсыз агликоннан (сапогенин) құралады.
Сапониндер жүрек гликозидтерінің еритін қасиетіне әсер етеді. Соның
нәтижесінде коллоидты ерітінділер пайда болып, олардың бөлінуіне қиындық
туғызады.
PH мөлшерінің өзгеруіне сезімтал
• өте жоғары сілтілі (щелочной) ортада жүрек гликозидтері физиологиялық
инертті (неактивный) изоқосылыстарға айналады.
•Ал қышқыл ортада гликозидтер оңай гидролизденеді. Көптеген агликондар
ауадағы оттегімен тотығады.
Физикалық қасиеттері Химиялық қасиеттері
Сапониндер - түссіз немесе сарғылт -СООН карбоксилды топтың және урон
оптикалық белсенділігі бар аморфты қышқылының бар болыуна байланысты:
зат. Суда және спирттарда ериді, нейтралды Сапониндер (стероидты және
органикалық еріткіштерде ерімейді. 4 тетрациклды үш терпеноидті)
моносахариді бар сапонин кристалдық қышқыл Сапониндер (пентациклды үш
түрінде алынған. Не ғұрлым терпеноидті)
моносахаридтер саны көбейсе - сол Қышқыл Сапониндер бірвалентті
ғұрлым суда және басқа полярды металдармен еритін, екі немесе одан көп
еріткіштерде еру қасиеті жақсарады. 1- валентті металдармен ерімейтін тұздарды
4 моносахаридті қалдығы бар түзейді.
сапониндер суда нашар ериді. Гидроксид тобы сірке, пропион, ангелик,
Сапониндердің өзгеше қасиеті - судың т.б. қышқылдарымен ацилдануы мүмкін.
сыртқы керілісін азайтатындығы және Қышқыл реагенттермен (SbCl3, SbCl5,
шайқағанда тұрақты көбікті FеСl3, конц. H2SO4) әрекеттескенде бояулы
түзейтіндігі. өнім түзейді.
Сапониндердің көбісі ақуыздармен,
липидтермен, стеариндармен, таниндармен
молекулалық комплекс түзейді.
Құрамында сапониндері бар өсімдіктер:
1. Астрагал шерстистоцветковый –Astragalus dasyantus
2. Хвощ полевой – Equisetum arvense
3. Якорцы стелющиеся – Tribulus terrestris
4. Почечный чай –Ortosyphon stamineus
5. Кашатан конский – Аеsculus hyppocastanum
6. Диоскорея ниппонская – Dioscorea nipponica
7. Синюха голубая – Polemonium coeruleum
8. Заманиха высокая –Echynopanax elatum
9. Солодка голая и уральская - Glycyrrhiza glabra, G. uralensis
10. Женьшень – Рапах ginseng
11. Аралия маньчжурская - Ага11iа mandshurica
12. Үш түсті фиалка- Viola tricolor-
13. Жалаң мия-G.glabra
14. Егістік қарамықшасы- Agrostеmma githаgo
Тұқымдас:Шегіргүлдер тұқымдасы-
Фиалковые-Violaceae Juss
Туыс: Фиалка-Фиалка- Viola L
Түр: Үш түсті фиалка- Фиалка трёхцветная-
Viola tricolor
Ботаникалық сипаты
Биіктігі 10 — 15(25) см.
Сабағы тік, аласа.
Жапырақтарының пішіні әр түрлі: төменгі
жапырақтары жалпақ, жұмыртқа пішінді, ал
жоғарғылары — жіңішке, қандауыр тәрізді,
шеті иректеліп келеді.
Гүлдері ірі, қос жынысты, ұзын
гүлсағағында (ұзындығы 3 — 12 см)
орналасады. Аналық мойны шар тәрізді.
Жоғары күлтесі қанық көк, қошқыл, екі
жағындағылары — ашық көк, төменгілері —
сары түсті болады. Сәуір айында гүлдеп,
шілде — тамызда жеміс салады. Үш түсті фиалка
Жемісі — үш ұялы қауашық, піскен кезде
өздігінен жарылып кетеді.
Таралуы
Жер шарында негізінен қоңыржай аймақтарда кездесетін 500-ге жуық түрі
белгілі. Қазақстанның барлық аймақтарындағы шалғынды жерлерде, тауаралық
шалғынды алқаптарда, өзен жағаларында, орман арасында, жыраларда өсетін 31 түрі
бар.

Химиялық құрамы
Үш түсті шегіргүл — дәрілік өсімдік, оның құрамында
глюкозидтер, сапониндер, қышқылдар,
флаволоидтар, алкалоидтар, каротин және дәрумендер (С, Е, Р) бар.

Емдік қасиеті
Халық медицинасында өсімдіктің қайнатпасы мен тұнбасын ішіп немесе теріге
жағып, сары ауруды, ұшықты, қышыма қотырды, т.б. тері ауруларын емдеуге, сондай-
ақ несеп жүргізіп, тер шығаруға, қан тазартуға кеңінен қолданады.

Пайдаланылуы
Шегіргүлден алынған препараттар бронх бездерінің қызметін күшейтеді.
“Тривиолин” препараты жөтелге ем.
Шегіргүлді ежелден әсемдік, сондай-ақ эфир майын алу үшін өсіреді
Тұқымдас: Бұршақ тұқымдастар- Бобовые-
Fabaceae
Туыс: Мия-Лакрица-Glycyrrhіza L
Түр:Жалаң мия-Лакрица- G.glabra
Биологиялық сипаттамасы:
Мия туысына жататын, биіктігі 50-120 см-ге
дейін жететін, көп жылдық шөптектес өсімдік.
Тамырлары өте тереңге кетеді. Негізгі тамырдан
таралған жанама тамырлары жапыраққа көлбей
де, тікте таралады. Тік кеткен тамырлары 30-50
см тереңдікке бойласа, өзен аңғарларындағылары
2-4 м-ге кетеді. Көлбей жатқан тамырлары
жалғынды-аллювиальды топырақтарда 15-30
метр тереңдікке бойлайды. Сабағы жүмыр,
қызыл-қоңыр түсті, сыртын қысқа, жабысқақ
безді түктер қаптаған. Жапырағы тек қауырсын
тәріздес, күрделі, үзындығы 8-20 см, әр
жапырағында 7-ден 17-ге дейін қысқа сағақты
қаңдауыр немесе эллипс тәрізді жапырақшалары
бар. Жапырақшаларының астыңғы жағы
жабысқақ, шайырлы. Гүлдері шашақ шоғырын
құрайды. Жеке бір гүлінде кіріккен 5 тостаганша
жапрақша, ақшыл-күлгінін түсті 5 күтері, 10
аталық, 1 аналық болады. Жемісі сәл иіліп келген,
сыртында жабысқан тікенектері бар, үзынша Жалаң мия
бүршаққап. Тұқымының саны 2-ден 7-ге дейін,
домалақ пішінді.
Таралуы: Қазақстанда Балқаш көліне жақын жерлерде, Сырдария, Жайық, Шу,
Іле тауларыңда, Тобыл, Есіл, Ертісте, Семей орманында, Торгай, Қаратауда
кездеседі. Жалпы еліміздің европалық бөлігінде, Кавказ, Қырым, Орта Азия,
Солтүстік Волга өзенінің бойында, Украинада таралған. Дайындалуы. Дәрі жасау
үшін тамырын /Raidicis Hycyrrhizal/ тамыз айынан қазанға дейінгі уақыт ішінде
дайындайды. Жер астындағы мүшесін қазып алып, топырақтан тазартпай кептіреді.
Әбден кепкен тамыр бірден морт сынады. Жинау кезінде тамырының 50-75%-ін
жинайды да, 25-50%-ін ары қарай даму, өсімдік жойылып кетпеу үшін қалдырады.

Химиялық құрамы:Тамырының құрамында үштерпенді сапониндер/глициризин
(8,4-22,1 5)/, глицеритин қышқылдары, флавоноид қосылыстары бар. Бұдан басқа
стероидты, эфир майы, ащы заттар, сапониндер, кумариндер, фенолкарбон
қышқылдары /ферул, синап/, С витамині кездеседі.
Пайдаланылуы:
Мия геморройга қарсы, тыңыс жолдары қабынғанда пайдаланады. Өсімдіктен сан
алуан алергиялық ауруларды емдейтін дәрілер дайындайды. Ол өсіресе тыныс жолы
демі өкпесіне, теміреткеге қарсы қолданады. Бүл есімдіктің өндірістік маңызы зор,
әсіресе ветеринария, парфюмерия, конфет дайындауда, сыра, лимонад, квасс, басқа
сусынның тәттілігін арттыруға араластырады. Гуталин, акварель бояуларын жасағанда
қосады. Мия гүлінен бал жинайды. Дәрі-дәрмектер. Флакарбин, халкорин, ликвиртон,
сұйық, құргак, кою экстрактар, түңба, қайнатпа. Қақырықтүсіретін, асқазан
қоспаларының, май дәрілерінің, линмент, эмульсия қүрамықда енеді. Сақталу мерзімі
10 жыл.
Глициризин қышқылы тұз және су алмасуын көрсетеді. Қызыл миядан жасалған
дәрілер қақырық түсіретін, қабынуға қарсы әсер ететін, іш жүргізетін, несеп
айдайтын, қан тамырларын нығайтып, кеңейтетін қасиеттері бар. Жалаң миямен өкпе
ауруларын, асқазан мен үлтабарда пайда болған жараларды емдейді.
Тұқымдас:Лалагүл тұқымдасы- Лилиецветные -Liliaceae
Туыс: Лилия- -Лилия-Lilium
Түр: Егістік қарамықшасы-Куколь обыкновенный-
Agrostеmma githаgo

Ботаникалық сипаты
Биіктігі 30-80 см-дей.
Өсімдікті түгелдей жұмсақ ұзын түк
басқан.
Сабағы тік немесе бұтақтанған.
Жапырақтары қандауыр тәрізді (ұзындығы
3-10 см, ені 0,3-0,7 см), қарама-қарсы
орналасқан, дара гүлдері сабағының
ұшында жетіледі.
Күлтелері тостағанша жапырақшасынан
қысқа, аталықтары - 10, аналықтары - бесеу.
Ірі гүлдері күлгін
түсті. Мамырдан қыркүйекке дейін гүлдеп,
жемістенеді.
Жемісі - бір ұялы қауашақ, жарылып
ашылады.
Қара түсті ірі дәндері болады. Егістік қарамықшасы
Өсетін орны мен таралуы
Еуропа мен Азияның қоңыржай климаттарында қарамықшаның 3 түрі
кездеседі. Қазақстанда Тобыл-Есіл, Ертіс өзендерінің бойында, Каспий маңы
ойпатында, Балқаш-Алакөл ойысында, Алтайда, Жетісу (Жоңғар), Іле
Алатауларында және Қаратау жотасында егістік қарамықшасы өседі.

Химиялық құрамы
Дәндерінің құрамында агростем қышқылынан тұратын гитагин сапонині бар,
соған байланысты өсімдік - аса улы.

Пайдаланылуы
Емдік мақсатқа өсімдіктің сабағын, тамыры мен дәнін пайдаланады.
Қарамықшаның дәндерінің несеп жүргізетін, қақырық түсіретін, қан тоқтататын
және ішек құрттарын түсіретін қасиеті бар.
Тұқымдас: Қалампыр- Гвоздичные
-Caryophyllaceae Juss
Туыс: Аллохруза-Аллохруза- Allochrusa
Түр:Шашақты аллохруза- Аллохруза
метельчатая -Allochrusa paniculata(Regel)

Ботаникалық сипаттамасы
Биіктігі 25-100см болатын көпжылдық
шөптесін өсімдік.Ұзындығымен топыраққа 1м
тереңдікке дейін енетінкіндік тамыры
бар.Сабақтары жіңішке,күшті
тармақталған,биіктігі 100см дейін
жетеді.Жапырақтары ланцет
тәрізді.тікенексіз,ұзындығы 3см,гүлдері
майда,ақ немесе қызғылт,бос сыпыртқы
тәрізді гүлшоғына жиналған .Жемісі бір ұялы
теріс жұмыртқа формалы қорапша,тұқымдары
майда,бүйрек тәрізді қара түсті болады.
Шашақты
аллохруза
Таралуы:
Оңтүстік Қазақстан,Орта Азияда эндем өсімдік.Өзбекстан,Түркістан.

Химиялық құрамы
Жеткіліксіз зерттелген.Тамырларында 30 % дейін сапонинболатыны
анықталған.Оның ішінде папикулозид бар.

Пайдаланылуы
Кептірілген тамырларын Орта Азия халықтары адам организмінің
энергиясын,қуатын арттыру үшін ,организмді сергітіп,өабілеттілігін арттыру үшін
пайдаланады.Орта Азияда жылына 1 рет көктемде ұлттық тәтті Нишолда
дайындалады.Оны дайындау үшін шашақты аллозруза тамыры 100г,4жұмыртқа
белогы,1кг қант,ванилин немес лимон қышқылы керек. Медицинада тамырлары
қолданылады.Шикізатты жинау Аққабақ түсті аллохрузаға ұқсас.Тамырларының
түнбасынқақырық түсіруші жәнетыныс алу жолдарының әртүрлі ауруларын емдеуге
және іш жүргізуші ретінде қолданады.Шашақты аллохруза тамырларынан
тазасапонин алынады.Ол сапониндерден трипенді сапонин бөліпалынған.
Тұқымдас: Крестгүлділер- Браассиковые-
Вгаssicaceae
Туыс: Жұмыршақ- пастушья сумка
обыкновенная-Capsella Medic
Түр: Кәдімгі жұмыршақ- Пастушья сумка
обыкновенная-Capsella bursa pastoris-

Биологиялық сипаттамасы:
Capsella bursa-pastoris – биіктігі 50
сантиметрге жуық. Сабақтары жалаң немесе
бұтақты болады. Гүлдері ұсақ ақ түсті, ұзын,
шашақ тәрізді жиналып тұрады. Жемісі
үшбұрышты бұршақ. Сәуір айынан бастап,
күзге дейін гүлдейді.
Тамыр мойнындағы жапырақтары қауырсын
тәрізді үш бұрышты,ұзындығы 5-
15см,жиектері пісте сияқты қалақтарымен.
Көбеюі тұқыммен.Сабақ жапырақтары
майдалау,сопақ,ланцет тәрізді немесе таспа
тәрізді.
Кәдімгі жұмыршақ
Таралуы
Кәдімгі жұмыршақ ареалы голарктикалықтипке жатады.Бұрынғы КСРО
территориясында кеңінен таралған.Арктика және Орта Азияның шөлдерінен басқа
жерлерде кездеседі.

Химиялық құрамы
Шөптің құрамында дәрумендер бар.Оның мол мөлшері гүлдеу фазасына сәйкес
келеді:аскорбин қышқылы,1050 мг,К дәрумені 11мг Өсімдік құрамында гиссопии
рамногликозиді,белокты және илік заттар,көмірсулар бурс қышқылы,холин және
ацетилхолин,сапониндер,фумарин,лимон,вино қышқылдары.

Пайдаланылуы
Кәдімгі жұмыршақтан жасалған Гален препараттары қантүзуші қасиетке ие.Қан ұю
процессіне антогоникалық дикумарин әсер етеді.Гомеостатикалық әсері К
дәруменіне байланысты болады.Кәдімгі жұмыршақтың препараттары қоянның
бұлшық еті моторикасын және тонусын жақсартады,бұны ацетилхолин мен
байланыстырады.Клиникалық практикада өсімдік құрамында калий мөлшерінің көп
болуы қызықтырады.
Ащы гликозидтері - өсімдік текті заттар. Олар ащы дәмі бар және денеге
белгілі бір физиологиялық әсері бар - асқазан секреторлық белсенділігін
арттыру - ішек жолдарының, тәбетін, азық-түлік сіңімділігін жақсартады.
ащы гликозидтер мынадай биологиялық белсенділік танытады:
гормоналды , седативті және жараның жазылуы ,қатерлі ісікке қарсы ,
гипотоникалық, коронарлық кеңейтіп, спазмолитикалық және аритмияға
қарсы,антибиотик.
Өсімдіктердің түрлі органдарында жинақтауға болады:
жапырақтарында,жусан шөп, бақбақтың түбірі.
Құрамында ащы гликозодтері бар өсімдіктер тізімі:
1. Дәрілік бақбақ- Одуванчик лекарственный-Taraxacum officinale
2. Мыңжапырақ- Тысячелистник обыкновенный-Achillea millefolium L.
3. Ащы жусан-горькая полынь- Artemisia absinthium L
4. Андыз тамыр -Аир болотный -Acorus calamus
5. Қара ырғай-Бузина черная- Sambucus nigra
6. Қара қыша-Горчица черная - Brassica nigra
7. Сары ирис-Касатик желтый ИРИС (примесь аир болотный) - Iris pseudacorus
8. Түйінді пияз-Лук репчатый - Allium cepa
9. Кәдімгі миндаль-Миндаль обыкновенный (разн.горькая) - Ammygdalus communis
10. Таушымылдық -Пион уклоняющийся (Марьин корень)-Paeonia anomala
11. Кәдімгі жусан-Полынь обыкновенная - Artemisia vulgaris
12.Шатырша толғақшөп -Золототысячник зонтичный - Gentaurium umbellatum
13. Кәдімгі құлмақ-Хмель обыкновенный - Humulus lupulus
14. Сарымсақ-Чеснок - Allium sativum
15. -Ясменника пахучего - Asperula odorata L.
16. Дәрілік нарқайсар -Вербены лекарственной - Verbena officinalis L.
17. Қызылтаспа таран-Горца птичьего - Polygonum aviculare L.
18. -Шафрана посевного - Crocus sativus L.
19. Үшжапырақ субеде-Вахты трехлистной - Menyanthes trifoliata L.
20. Ошаған бұйра -Волчеца кудрявого - Cnicus benedictus L.
Тұқымдас:Астралалар-Астровые- Asteraceae
Туыс: Жусан- Полынь -Artemisia l
Түр:Ащы жусан- Полынь горькая-Artemisia
absinthium L
.
Биологиялық сипаттамасы
Жусанның биіктігі 10 – 60 см, кейде 1,5 –
2 м-дей болады. Сабағы тік немесе жерге
жайылып өседі. Жапырағы кезектесіп
орналасқан, қауырсын тәрізді, шеті
тілімденген, кейде бүтін жиекті. Ұсақ гүлі
қос жынысты, сары түсті, себеттері көп,
әбден піскен кезде шашыраңқы иіліп келген
сыпыртқы гүлшоғырын құрайды. Шілдеден
қыркүйекке дейін гүлдейді. Жемісі –
тұқымша. Жусанның 17 түрі – сирек
кездесетін эндемик түрге жатады, ал
Қазақстанда ғана өсетін бір түрі –
дәрмененің дәрілік шөп ретінде ерекше мәні
бар.

Ащы
жусан
Таралуы
Қазақстанның барлық жерінде – шөл-шөлейтті далада, таулы жерлерде өсетін
81 түрі бар. Маңғыстаудың жайылымдар мен шалғындарда, бұйратты
құмдарда, ормандар мен таулы жерлерде өседі.

Химиялық құрамы
Жерүсті мүшесінде эфир майы, глюкозид, абсинтин, ащы зат абзинтин
С витамині және т.б. бар. Ерменді мал сүйсініп жейді, ермен жеген малдың сүті
ащы болады, себебі ерменнің құрамындағы ащы заты қан мен сүтке сіңеді.

Пайдаланылуы
Шырғалжын жусанның жапырағы мен сабағын жеуге болады, құм жусаны
құм тоқтату үшін пайдаланылады. Арасында улы түрі (таврий жусаны) де
кездеседі, оны мал жемейді. Жусан – құнарлы мал азығы, дәрілік, бояуыш,
тағамдық, витаминді, эфир майлы өсімдік. Жусанды қолдан
(мысалы, тамыржусан) да өсіреді.
Тұқымдас:Астралалар тұқымдасы- Астровые-Asteraceae
Туыс: Түймешетен- Пижма -Tanacetum L
Түр: Мыңжапырақ-Тысячелистник обыкновенный- Achillea
millefolium L.

Ботаникалық сипаты
Кәдімгі мыңжапырақ гүлі
Биіктігі 60 см-ге дейін жетеді.
Сабақтары түзу, бұтақтары аз.
Жапырақтары кезектесіп орналасқан,
жіңішке бөліктерге бөлініп тілімделген.
Тамыр жапырақтарының сағақтары
ұзын, сабақ жапырақтары отырмалы.
Сабақтары мен жапырақтарын түк басқан.
Гүлдері майда, сабақтың жоғарғы
жағында күрделі гүл тостағаншасын
жасап шоғырланып тұрады. Гүл
тостағаншасының шеткі гүлдері ақ түсті,
ортадағылары түтікше тәрізді, олар ақ
немесе сары түсті. Маусым айынан
қыркүйек айына дейін гүлдейді
Мыңжапырақ
Өсетін жері мен таралу аймағы
Қазақстанның барлық облыстарында жазық жерлердегі шалғындарда, ашық
ормандарда, жол жиегінде, сондай-ақ, егістік алқаптарда арамшөп ретінде өсетін 11
түрі бар. Соның ішінде жиі кездесетіні - кәдімгі мыңжапырақ (Achіllea mіllefolіum).
Оның биіктігі 5 – 20, кейде 60 см-дей болады. Сабағы тік, жапырақтары қауырсын
тәрізді, жиегі тілімденген, жатаған тамырлы. Ақ, қызғылт түсті гүлдері себет
гүлшоғырына топталған. Маусым – тамыз айларында гүлдеп, жеміс салады. Кәдімгі
мыңжапырақ – дәрілік өсімдік.

Химиялық құрамы
Құрамында ахиллеин алкалоиді, эфир майлары, камфора, туйон және құмырсқа,
сірке, валериан, аконит, аскорбин қышқылдары, С,К дәрумендері, фитоцидтер.
спориттер бар.

Пайдаланылуы
Халық медицинасында өт қалтасына тас байланғанда және бауыр ауруларын,
бронхтың қабынуын, геморройды емдеу үшін қолдануғы ұсыныс жасаймын.
Кәдімгі мыңжапырақтың қан тоқтататын, қабынуға, аллергияға қарсы әсер ететін,
жарақаттардың жазылуын тездететін, қан тамырларын кеңейтетін, ауырған жерлерді
тыныштандыратын қасиеттері бар. Осыған байланысты өсімдікті жатырдан,
өкпеден, ішектен, мұрыннан, геморрой түйіндерінен қан кеткенде және асқазанға
жара түскенде пайдаланады. Сонымен қатар дене сыртындағы жараларға да
тұнбасын жағады және жапырақтарын таңып қояды.
Тұқымдас: Күрделігүлділер тұқымдасы-Астровые- Asteraceae
Туыс: Бақбақ-Одуванчик- Taraxacum Wigg
Түр:Кәдімгі бақбақ -Одуванчик лекарственный- Taraxacum
officinale

Биологиялық сипаттамасы:
Биіктігі 4 — 30 см-дей, сабағы қуыс,
жапырақсыз, тықыр, сүтті шырынды
болады. Жапырақтары қауырсын пішіндес, жиегі
тегіс, тамыр мойнына айнала шоғырланады.
Гүлдері қос жынысты, сары түсті, тостағанша
дөңгеленіп сабақ ұшында
орналасады. Сәуір — мамыр айларында гүлдейді,
мамыр — маусымда жеміс береді. Жемісі
— дәнек, ол желмен тарайды. Бақбақтың тамыры
мен сабағы дәрілік мақсатқа қолданылады,
сондай-ақ, мал азығына, тағамға пайдаланылады.
Таралуы:Қазақстанда 59 түрі бар, оның 23-і
сирек кездесетін эндемик өсімдіктер болып
саналады. Ең көп тарағандары: дәрілік бақбағы (T.
offіcіnale), көксағыз бақбағы (T. kok-saghyz). Олар
шалғынды, көгалды жерлерде, жол жиегінде, тау Кәдімгі бақбақ
бөктерлерінде өседі.
Химиялық құрамы
Бақбақтың жапырақтарында каротиноидтық заттар. С және В2 витаминдері бар, ал
тез сіңетін кальций, фосфор, темір, магний, марганец тұздарының көптеген
жапырықты көкөніс- тердегінен көбіне асып түседі. Жапырақтарынан және гүл
сабақшаларынан қант ― инозит табылған.
Тамырлары мен жапырақтарындағы сүтсымақта шырыш және ащы зат ― гликозид
тараксацин бар.

Пайдаланылуы
Тұқымдастың латынша « taraxic » ― көз ауруы атынан алынған, өйткені орта
ғасырда дәрігерлер сол ауруды осы өсімдікпен емдеп жазған көрінеді. « tarassein » ―
тыныштандыру деген сөздің басқа да туындылары болуы мүмкін.
Кәдімгі бақбақ – көктемнің тұңғышы, халық оны атам заманнан қадіртұтып,
сүйіспеншілікпен «жер күні»,«денсаулық эликсирі» деп атаған. Оның әлі өркендеп
жетпеген, француздар « писанли » ( pissentli ) деп атайтын, жас жапырақтары ерте
көктемде витаминді салат үшін пайдаланады.
Тұқымдас:Көкгүлдер тұқымдасы- Горечавковые-
Gentianaceae
Туыс: Толғақшөп- Золототысячник-Centaurium
Түр: Шатырша толғақшөп-Золототысячник
обыкновенный- Centaurium erythraea

Ботаникалық сипаттамасы:
Биіктігі 15 – 20 см, екі жылдық шөп тектес
өсімдік. Сабағы төрт қырлы түзу, оның
жоғары жағында бұтақшалары көптеу
болады. Өсімдік тамыры жіңішке, сопақша
келген жапырақтары шоғырланып, топтасып
орналасқан. Жапырақтары жұмыртқа
тәріздес, шеттері бүтін болады.
Майда,қызғылт және ақ түсті гүлдері
топтасып, шоғырланып орналасады. Өсімдік
шілде – тамыз айларында гүлдейді. Гүл
жапырақтары да, гүл тостағаншасының
қалақшалары да бес – бестен болады.
Жемісінің жалпы пішіні ұзынша келген
қауашақ тәріздес. Шатырша толғақшөп
Табиғатта таралуы:
Бұл өсімдік республикамыздың солтүстік облыстарында жиі кездеседі. Олар су
жайылған шабындықтарда, көл – өзен жағаларында, сазды жерлерде өседі. Дәрілік
шикізат ретінде сабағын, жапырағы мен гүлін гүлдеген кезінде жинап алып, өте
құрғатпай, көлеңке жерде кептіреді де, фанерь жәшіктерде сақталады. Дұрыс жиналып,
құрғақ жерде сақталған дәрілік шикізат екі жылға дейін шипалық қасиетін жоя
қоймайды. Химиялық құрамы. Өсімдіктің дәрілік шикізатының құрамында бір процент
шамасында генцианин деп аталатын алколоид, эритаурап, эритроцентауран,
генциопикрин деген глюкозидтер, сондай – ақ аздаған мөлшерде эфир майлары,
аскорбин қышқылы, шайырлы з

Ұқсас жұмыстар

Құрамында эфир майлар бар өсімдіктер

Стероидты гликозидтер

Құрамында гликозидтері бар өсімдіктерден улану

ГЛИКОЗИДТЕР КУМАРИН ТИПТІ ГЛИКОЗИДТЕР

Құрамында күкірті бар эфир майлары

Жүрек гликозидтері бар өсімдіктер

Өсімдік токсикологиясы

Құрамында сапониндер бар дәрілік өсімдіктер

Қазақстандағы дәрілік өсімдіктер, соның ішінде өзіміздің Жамбыл облыстарында кездесетін дәрілік өсімдіктер

Сіреспе

Пәндер