Ұйым капиталының айналымы

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік
университеті

«Есеп және аудит» кафедрасы

Тақырыбы:Бухгалтерлік есептің пәні мен
әдісі
Жоспар
1. Бухгалтерлік есептің пәні, даму тарихы мен әртүрлі
анықтамалары
2. Ұйым капиталының айналымы
3. Бухгалтерлік есептің объектілері
4. Ұйымның ресурстарын түрлері мен қолдану
уақытына қарай жіктеу
5. Ұйымның ресурстарын пайда болу көздері бойынша
жіктеу
Бухгалтерлік есептің пәні, даму тарихы мен әртүрлі
анықтамалары

Бухгалтерлік есептің негізгі және басты
міндеттерінің атқаратын қызметі мен функциясының
бірі –пайдаланушыға кәсіпорынның мүлігі және
қаржылық жағдайы туралы ақпараттық
мәлімімдемелерді дер кезінде жеткізіп беріп
отыру. Мұндай ақпараттық мәліметтің қайнар көзі
болып –бухгалтерлік баланс табылады. Баланс
«таразы» немесе «тепе-тең» деген мағынаны
білдіреді.
Бухгалтерлік есептің даму тарихы
Бухгалтерлік есептің пайда болу тарихы және қалыптасу
кезеңдері. Бухгалтерлік есеп (есеп жүргізу ретінде)
- есепті барынша ақпаратты, әрі дәл жасау;
- оның қарапайым және арзан болуына қол жеткізу;
- шаруашылық өміріндегі деректер жөнінде дер кезінде ақпарат алу.
Алайда бұл міндеттер едәуір шамада бірін-бірі өзара жоққа шығарып, есеп
қашан пайда болғанын тура тауып айту мүмкін емес.

Бухгалтерлік есептің пайда болып, қалыптасуын мынадай кезеңдерге бөлуге
болады:
- Ежелгі дүние.
- Ортағасырлық.
- Ренессанс пен қосарлы бухгалтерияның пайда болуы.
- Ғылымның пайда болуы. XIX г. екінші жартысы.
- XX ғ. - бухгалтерлік есептің үдемелі (интенсивті) дамуы.
Бухгалтерлік терминологая әлі белгіленбесе де; ол өзінің кітабын бухгалтерлік 1796
жылы Бристолда Эдварда Томастың «Есеп жүргізудің агылшындық жүйесі» ХҮШ ғ.
Ортасында Англияда өндірістік шығындарды есептеу жүйесі қалыптасты.

Есептің дамуындағы жаңа кезең екі жақты немесе қосарлы бухгалтерияның
"Бухгалтер" термині XV ғ. Австрияда өмірге келді. Ең алғаш
Экономикалық теорияда бухгалтерлік есептің даму кезеңін төрт негізгі кезеңге
I. Тауарлы-ақшалай қатынастарының пайда болуынан бастап XVIII ғ.
II. XVIII ғ. аяғынан XIX ғ. дейін;
III.XIX ғ. соңы -XX ғ. басы;
IV.XX ғ. бастап бүгінгі күнге дейін.
Қазіргі уақытта шаруашылық есептің негізгі 3 түрі ажыратылып көрсетіледі:
1.Жедел немесе оперативті;
2.Статистикалық;
3.Бухгалтерлік.
Сонымен,шаруашылық есеп - кәсіпорындар мен халық шаруашылығының шаруашылық
қызметтерін
Есептің былайша түрленуі кеңінен
таралған

Креативтік-
шығармашыл Әлеуметтік,
ық, яғни ақпаратты
қазіргі тұтынушылар
Адамзат
бухгалтерлер, дың
ресурстары-
шығармашыл мүддесіне
ның есебі
ық тұрғыда не бағыттайтын,
істей алады кеңейтілген
дегенді дәстүрлі есеп
меңзейді
Ұйым капиталының айналымы

Айналым капиталы — өндіргіш капиталдың бір бөлігі. Оның құрамына тұрақты капиталдың шикізат, материалдар, отын,
өндірістің аяқталмаған элементтері және өзгермелі капитал (жұмысшы күшіне жұмсалатын шығын) кіреді.

Тұрақты капиталдың – материалдық элементтерінің бір бөлігі (шикізат, материалдар) өндірілген өнімге өз құнын көшіре
отырып, оның материалдық субстанциясын (алғашқы негізін) жасайды, ал басқа бөлігі (отын) тек өз құнын көшіреді, бірақ сол
субстанцияны (зат негізін) жасауға қатыспайды. Айналым капиталының шикізат пен материалдар түріндегі құны өндірістің
толық уақытына авансыланады. Сондықтан тұрақты капиталдың ұзақ кезеңді салалардағы айналым шапшаңдығы өндірістің
қысқа кезеңді салаларына қарағанда аз болып келеді. Тауар сатылған соң айналым капиталының құны айналым саласынан
ақшалай күйде толық қайтып оралады және қайтадан өндіргіш капитал элементтеріне айналуы мүмкін

Қолданыстағы айналым капиталының – мөлшері өндіріс көлемі мен айналым уақыты арқылы анықталады. Ауыспалы
айналым процесінде капитал құнының бір бөлігі өндірістік айналым капиталының материалдық қоры түрінде болады. Егер
капитал айналымы бәсеңдесе өндіріс процесінің тоқтап қалмауын қамтамасыз ету үшін кәсіпкерлер айналым капиталына
қосымша қаржы жұмсауға мәжбүр болады. Ал айналым тездеген жағдайда, керісінше, айналым капиталы құнының бір бөлігін
босатуға мүмкіндік туады.
Негізгі капиталдың – қорлануы мен өндірістің өсуі өндіріске қажетті қорларды көбейтуді қажет етеді. Мұны жүзеге асыру
үшін таза пайданың бір бөлігін капиталға айналдыру немесе несие алуға тура келеді. Егер айналым капиталының кейбір
элементтерінің бағасы өссе, кәсіпкерлер нақты өнім көлемін бұрынғы деңгейде сақтау үшін қосымша қаржы жұмсауы керек.
Бухгалтерлік есептің объектілері

Бухгалтерлік есепке алынатын қаржылық-шаруашылық ресурстар мен құбылыстардың
жалпы тізіміне сипаттама беру үшін оның теориясында бухгалтерлік есеп объектілері
деген түсінік қолданылады. Латыннан сөзбе-сөз аударғанда объект – затты білдіреді
(актив түрлері). Философиялық үғымда объект кәсіпорынның практикалық және
танымдық қызметтеріне жататын-дарды білдіреді. Шаруашылық қызмет арқылы нақты
жүзеге асатын объектілерді басқару орындар бухгалтерік есеп арқылы бақыланып
танылады.
Заңды немесе жеке түлға құқығы бар кәсіпорындар мен барлық шаруашылықтар
олардың кімге және меншіктің қандай нысанына жататынына қарамастан бухгалтерлік
есеп түрінде ұйымдастырылған бақыланушы зат олардың ресурстарын қозғалысқа
келтіретін шаруашылық қызметі болып табылады.
Кәсіпорын ресурстары дегенде оның шаруашылық қызметі барысында пайдаланатын
түрлі активтерінің, міндеттемелері мен капиталының жиынтық құны түсініледі.
Кәсіпорын ресурстары пайда болуы

Кәсіпорын ресурстары дегенде оның шаруашылық
қызметі барысында пайдаланатын түрлі активтерінің,
міндеттемелері мен жеке меншік капиталының жиынтык
құны түсініледі.
Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар
“Бухгалтерлік есепке алу туралы“ Жарлығына сәйкес
активтер, меншікті капитал, міндеттемелер және
кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін жүзеге
асыру барысында орындалған шаруашылық
операциялары бухгалтерлік есеп объектілері болып
табылады.
1.Шаруашылық операцияларының бухгалтерлік
балансқа тигізетін әсері.
1 тип. А+Х1 -Х1=П
2 тип А=П+Х1 –Х2
3 тип А+Х1=П+Х1
4 тип А-Х1=П-Х1
1 тип. Есеп айырысу шотынан кассаға нақты ақша
алынды.
Дт 1010
Кт 1030

2 тип. Еңбекақыдан жеке табыс салығы ұсталынды.
Дт 3350
Кт 3120
3 тип. Жабдықтаушылардан материалдар келіп түсті
150000 теңге.
Дт 1310
Кт 3310

4 тип. Есеп айырысу шотынан жабдықтаушыларға
төленді 150000 теңге.
Дт 3310
Кт 1030
Жабдықтау процессінде кәсіпорынның өндірістік және шаруашылық қызметін жүзеге
асыруға қажетті әр түрлі тауарлы-материалдық құндылықтар сатып алынады.
• Бұл процесстің есебінің негізгі міндеттері дайындалған тауарлы-материалдық
құндылықтардың нақты өзіндік құнын анықтау;
• барлық жабдықтаушылардың келісім-шарт бойынша міндеттемелерінің орындалуына
бақылау жасау.
Дайындалған (сатып алынған) материалдарының өзіндік құнын сол материалдардың
сатып алу бағасы бойынша бағаланған құны және сатып алуға байланысты шығындар
(темір жол тарифтері, тиеу-түсіру жұмыстарының құны және т.б.) құрайды.
Өндіріс процессінің нәтижесінде өнім өндіру, қызмет көрсету, жұмыстарды орындау
сияқты кәсіпорынның негізгі міндеті орындалады. Өнім өндірумен байланысты барлық
шығындар оның өзіндік құнын құрайды.
Сатып-өткізу процессінің мәні мынада: кәсіпорын дайындалған өнімді, орындалған
жұмыстарды, көретілген қызметтерді басқа кәсіпорындарға өндіріс және сатып-өткізу
шығындарының орнын толтыра отырып және бұл кезде белгілі бір мөлшерде табыс ала
отырып сатып-өткізеді.
Жабдықтау және өндіру процесстерінің кезеңінде есеп (сметалық) және қорытынды
есеп беру көрсеткіштерін салыстыру арқылы үнемдеу не болмаса көп жұмсау
анықталады, ал сатып-өткізу процессі кезеңінде кәсіпорын қызметінің нәтижесі: табыс
(кіріс) немесе зиян анықталады.
Ұйымның ресурстарын түрлері мен қолдану
уақытына қарай жіктеу

Активтер дегеніміз - өткен кезеңдегі
шаруашылық процесстері нәтижесінде
алынып, келешекте кәсіпорын одан
экономикалық пайда табады деп
күтілетін, кәсіпорын бақылауындағы
ресурстар.
Активтердің ең басты үш сипаты бар:

1) өздерінде келешек
экономикалық
пайданы, яғни ақша
3) олар өткен
қаражаттарының 2) кәсіпорынның бұл
келісімдердің немесе
немесе олардың келешек
басқа да
эквиваленттерінің экономикалық
оқиғалардың
кірісіне (қосылуына) пайданы бақылауға
нәтижесі болып
тікелей немесе қабілеті бар
табылады
жанама салынған
потенциялды
сақтайды
Активтер екі категорияға жіктеледі:

Ағымдағы активтерге:тауарлы-
материалдық босалқылар (өндірісте
немесе жұмыстарды атқару мен қызмет
көрсету үшін пайдаланылатын
Ұзақ мерзімді активтер Кәсіпорынның материалдар, шикізаттар, сатып алынған
шаруашылық қызметіне бір жылдан шала фабрикаттар мен құрастырушы
артық мерзімде пайдаланылатын бұйымдар, ыдыс және ыдыстық
активтер ұзақ мерзімді активтер деп материалдар, қосалқы бөлшектер,
аталады. құрылыс материалдары және басқадай
Ұзақ мерзімді активтерге: материалдық материалдар); аяқталмаған өндіріс;
емес активтер, негізгі құралдар, ұзақ субъектінің шаруашылық қызметі
мерзімді инвестициялар, ұзақ мерзімді барысында сатып-өткізуге арналған
дебиторлық қарыздар, алдағы кезеңнің дайын өнімдер, тауарлар; ақша
есебіне жататын ұзақ мерзімді шығыстар қаражаттары (кассадағы, банкте
және т.б. жатады.
ашылған шоттардағы), қаржылық
инвестициялар (құнды қағаздарға
салымдар), жабылуы (жойылу) мерзімі
бір жылға дейінгі дебиторлық борыштар
жатады.
Ұзақ мерзімді активтер

Ұзақ мерзімді активтер – материалдық (негізгі құралдар); материалдық емес;
басқа да ұзақ мерзімді активтер; ұзақ мерзімді дебиторлық берешек (өтілу
мерзімі бір жылдан артық) болып бөлінеді.

Материалдық емес активтер – бұлар натуральдық-физикалық нысаны жоқ,
алайда, бірақта «құндылығы бар» соған сәйкес іс қызметте ұзақ уақыттар
бойында немесе үнемі қосымша табыс түсіретін активтер.

Материалдык емес активтерге тауар белгілері (қызмет көрсету белгілері),
тауарлардың шығарылатын тіркелу жерлері, «ноу-хоу», патенттер мен өнеркәсіп
үлгілері, лицензиялар, интеллектуальды меншік пен ұйымдастыру шығыстары,
табиғи ресурстарды пайдалану қүкы, ЭВМ-мен бағдарламалық қамтамасыз ету.

Негізгі қүралдар – материалдық активтер ұзақ уақыттар бойында (бір жылдан
астам) материалдық өндірісте де, өндірістік емес салада да еңбек құрал-
жабдықтары ретінде атқарады.
Ұйымның ресурстарын пайда болу көздері
бойынша жіктеу

Міндеттемелер деп - өтелуі (қайтарылуы)
экономикалық пайдадан тұратын ресурстардың
кәсіпорыннан шығып кетуіне алып келетін
өткен кезеңдердегі оқиғалардан туындаушы
кәсіпорынның борышын айтады
Міндеттемелердің үш негізгі сипаты бар:

3. міндеттемелер
1. олар өздерінде өткен келісімдердің
активтердің шығып немесе өткен
кетуі немесе қызмет оқиғалардың
көрсету арқылы 2. міндеттемелерді нәтижесі болып
төлем жасауға әкеліп орындау кәсіпорын табылады.
соқтырушы бұрыннан үшін міндетті және Міндеттемелер екі
бар (бірақ олардың орындалмай категорияға
келешектегі емес) қалуы мүмкін емес жіктеледі: ұзақ
тұрақты міндеттерді мерзімді
нақтылы түрде міндеттемелер және
көрсетеді ағымдағы
міндеттемелер
Келесі есепті кезеңде немесе белгілі бір операциялық
цикл ішінде қайтарылуы (өтелуі) жоспарланбайтын
кәсіпорынның борыштары ұзақ мерзімді міндеттемелер
болып табылады.

Ұзақ мерзімді міндеттемелерге: ұзақ мерзімді банк
несиесі, банктен тыс мекемелердің ұзақ мерзімді
қарыздары және т.б. жатады.

Ағымдағы міндететемелерге: қысқа мерзімді банк
несиесі және овердрафт, кредиторлық борыштар жатады.
Капитал

Капитал – бұл жеке меншік қаржы ресурстары;
міндеттеме – бұл бір жақтан қарызға алынған ресурстар,
ол кәсіпорында уақытша ғана болады, яғни біршама
уақыттан соң, алдын ала шарттасқан мерзім өткеннен
кейін ол қайтарылады, жеке меншік ресурстардан
айырмашылығы осы. Меншік ресурстарды кәсіпорын
үнемі іс қызметінде пайдаланады.

Капиталдың кұрылымы былай: жарияланған капитал;
өтелмеген (толенбеген) капитал, резервтер, бөлінбеген
пайда (жабылмаған залал) басқадай резервтер).
Жарғылық капитал – корпоративтік
кәсіпорында құрылтайшылар салған
қаражаттарды.
Резервтік капитал – бөлінбеген таза
табысты, таза табыстан бөлінетін
резервтерді.
Корректировкалар – капиталды көбейтуді
қамтамасыз етуші түзетулер.
Резервтерді құру кәсіпорынға және оның кредиторына
зияынның зардаптарынан қорғанудың қосымша
шараларын белгілеп беру үшін кейде заңда немесе
басқадай нормативтік-құқықтық актілерде қарастырылады.

Қайта бағалау немесе қорытынды есепте активтер мен
міндеттемелерді қайталап көрсету меншікті капиталдың
азаюына немесе көбеюіне алып келеді. Бұл көбеюлер мен
азаюлар табыстар мен шығыстардың анықтамасына
келетін болса да, олар капиталға қолдау көрсетуші белгілі
бір концепцияларға сәйкес қаржы-шаруашылық қызметінің
нәтижесі жөніндегі қорытынды есепке енгізілмейді.
Әдебиеттер:
1. С.Т. Миржакыпова, Г.Н. Аппакова, Основы бухгалтерского учета, Учебное пособие для
вузов –Алматы: «Издательство Экономика», 2009.-186с.
2. В.Л. Назарова, М.С. Жапбарханова Бухгалтерлік есеп, Оқулық-Алматы: Экономика,
2012-623 б.
3.В.Л. Назарова Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп, Оқулық-
Алматы: Экономика 2005.-309б.
4.В.П.Проскурина Бухгалтерлік есеп «басынан бастап» балансқа дейін (көмекші құрал)-
Алматы. «LEM», 2010.- 370б.
5. Е.О. Нұрсейітов. Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп. Оқулық құралы- Алматы қаласы,
«Издательство LEM» ЖШС, 2006.- 326б.
9. Формы бухгалтерских Регистров, утвержденные приказом Министра финансов РК от
21.06.2007. №215
15.Гомола, А.И. Бухгалтерский учет : учебник для студ. СПО, обучающихся по спец.
"Экономика и бухгалтерский учет" / А. И. Гомола, В. Е. Кириллов, С. В. Кириллов. - 6-е
изд., испр. и доп. - М. : Изд. центр "Академия", 2010. - 416 с. - ("Среднее профессиональное
образование")
16.Баймұханова, С.Б. Бухгалтерлік есеп : оқулық / С. Б. Баймұханова; Жалпы ред.
басқарған К.Ш. Дүйсембаев. - 2-ші бас., қайта өңделген және толықтырылған. - Алматы :
ИздатМаркет, 2005. - 312 с.

Ұқсас жұмыстар

Бухгалтерлік есептің пәні мен әдісі

Кәсіпорынның ұйымдық - құқықтық нысандары

КОРПОРАЦИЯНЫҢ АЙНАЛЫМ КАПИТАЛЫ

Айналым капиталын басқару

Серіктестік

Мемлекеттік несие

Заңды тұлғаның құрылтай құжаттары

Кәсіпорын туралы түсінік және түрлері

Заңды тұлға ұғымын қарастыру

Шоғырландырылған және бөлек қаржылық есептілік

Пәндер