Мақсат үстеулері



Үстеу

Қарастырылатын мәселелер:
1. Үстеудің лексика-грамматикалық сипаты.
2. Үстеудің құрамдық түрлері.
3. Үстеудің семантикалық топтары.

Семантикалық жағынан
үстеулер қимылдың
әр түрлі белгісін, жүзеге
асу амал-тәсілін білдіреді.
Үстеулер түрленбейді
Синтаксистік қызметі-
пысықтауыш болу
ҮСТЕУ

Үстеулер қимылдың, іс-әрекеттің
әр түрлі белгісін, жүзеге асу амал-
тәсілін, мекенін, себебін, мезгілін,
жай-күйін білдіреді.
Мысалы:Биыл Абай он үшке толған
еді(Әуезов) . Кейін баспай, ілгері бас
(Шәкәрім) . Ақыл, қайрат, жүректі бірдей
ұста (Абай) .

Жалғанда болмас жұбаныш (Абай) .
Құздарыңда бал бұлағың (Сәрсенбаев) .
Бозторғай шырылдайсың жерге түспей (К. Әзірбаев) .
Аспандап алыс кеткен не бір мықты
(Қ. Аманжолов) .
Жоқ-барды ертегіні термек үшін (Абай) .


Негізгі түбір үстеулер
Жылдам, әрең, әдейі, жорта, әзір, әлі,
бұрын, ұдайы, ақырын, ерте, кеш,
жоғары, төмен, қазір, үнемі, дереу,
жаңа, енді, шапшаң, бағана, ілгері, әрі,
бері, мана, ылғи, әзір, бекер, кері,
бермен, нақ, нағыз, дәл, оқыс т. б.

Негізгі үстеулердің көпшілігіне шырай жұрнақтары жалғанады. Атап айтқанда,
мезгіл үстеулеріне: бұрынырақ, ертерек,
кешірек т. б.
Мысалы: Бұрынырақ кезде бұндайда асын тастап, кісіге қарап жалтақтап шығып кететін (Әуезов) .
мекен үстеулеріне: төменірек, әрірек, жоғарырақ, төмендеу, берірек т. б,
сын- қимыл үстеулеріне: тезірек, жайырақ, жылдамдау т. б.

Туынды түбір үстеулер
Қазақша, түнде, соншама, мұнша,
осылай, шикілей, бірдей, кенеттен,
ауызша, босқа, зорға, амалсыздан,
екеулеп, т. б.

Көлемдік
септіктердің
көнеленуі
арқылы
Сөзжасам
жұрнақтары
арқылы
Туынды түбір үстеулердің
жасалу жолдары

Күрделі түбір үстеулер
1. Басқа сөз таптарының бірігуі, кірігуі
нәтижесінде пайда болған үстеулер:
бүгін (бұл күн), биыл (бұл жыл),
Жаздыгүні (жаздың күні), ендігәрі
(ендігіден әрі) т. б.

2. Сөздердің қосарлануы арқылы жасалған үстеулер: бірте-бірте, бет-бетімен, бостан-босқа, қолма-қол, оқта-текте, анда-санда, жата-жастана, жапа-тармағай, аз-аздап, күні-түні т. б.
3. Сөздердің тіркесуі мен идиомаланған тіркестер:алдын ала, ала жаздай, күні кеше, күні бүгін, ертеден қара кешке, күн ұзаққа, әлі күнге, күн ілгері т. б.

Бүгін, биыл, қазір,
енді, ертең, кешке,
ала жаздай, күндіз,
таңертең, қыстай,
қыстыгүні, жаздай әуел-баста, әлі, т. б.
Мезгіл
үстеулері

Төмен, жоғары, ілгері, әрі, бері, әрмен, алға, артқа, артта, тысқары, осында, мұнда, кері, алды-арты, әрі-бері, жолшыбай, жол-жөнекей т. б,
Мекен
үстеулері
Мекен
үстеулері

Сонша, осыншама, мұнша, едәуір
сондайлық, онша,
анағұрлым, біраз
бірталай, бірқыдыру
бірен-саран т. б.
Мөлшер
үстеулері

Ақырын, тез, әзер, шалқасынан, оқыс, дереу, зорға, тікелей, бірден, өзінше, қапыда, лезде, үнемі, емін-еркін, ерекше, өзгеше, көйлекшең, астыртын,
жападан-жалғыз, қолма-қол,
бетпе-бет, біржола, кезекпен,
шала-пұла, зым-зия, ретімен, жайымен т. б.
Сын-қимыл үстеулері

Заттың сындық қасиетін және қимыл, іс-әрекеттің белгі, сапасын,
мөлшер, көлемін күшейтіп не
солғындатып көрсетеді.
Күшейткіш үстеулері


Мақсат үстеулері
Мақсат үстеулері қимыл, іс-әрекеттің болу мақсатын
білдіріп, не мақсатпен? деген сұраққа жауап береді.
Мақсат үстеулер:әдейі, жорта, қасақана, әдейілеп.
Мысалы: Құнанбай бағанадан әзіл салғанда да, әдейі соған шұқшиған (Әуезов) .

Себеп-салдар үстеулері
Қимыл, іс-әрекет, амалдың болу,
болмау себебін немесе салдарын
(нәтижесін) білдіріп, не себепті? неге?
деген сұрақтарға жауап береді.
Себеп-салдар үстеулері: босқа,
амалсыздан, лажсыздан, текке,
құр босқа, шарасыздан, жоққа т. б.

Топтау үстеулері
Қимыл, іс-әрекеттің жасалуының
топтық сипатын білдіреді.
Сұрақтары: нешеден? қаншадан?
Топтау үстеулері: біреулеп, екеулеп,
көптеп, қос-қостап, топ-тобымен,
бір-бірлеп т. б.

Назарларыңызға рахмет
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz