Мақсат үстеулері

Презентация қосу

Үстеу
Қарастырылатын мәселелер:

• 1.Үстеудің лексика-грамматикалық
сипаты.
• 2.Үстеудің құрамдық түрлері.
• 3.Үстеудің семантикалық топтары.
Семантикалық жағынан
үстеулер қимылдың
әр түрлі белгісін, жүзеге
асу амал-тәсілін білдіреді.

ҮСТЕУ
Үстеулер түрленбейді

Синтаксистік қызметі-
пысықтауыш болу
Үстеулер қимылдың, іс-әрекеттің
әр түрлі белгісін, жүзеге асу амал-
тәсілін, мекенін, себебін, мезгілін,
жай-күйін білдіреді.

Мысалы:Биыл Абай он үшке толған
еді(Әуезов).Кейін баспай, ілгері бас
(Шәкәрім).Ақыл, қайрат, жүректі бірдей
ұста (Абай).
• Жалғанда болмас жұбаныш (Абай).
• Құздарыңда бал бұлағың (Сәрсенбаев).
• Бозторғай шырылдайсың жерге түспей
(К.Әзірбаев).
• Аспандап алыс кеткен не бір мықты
(Қ. Аманжолов).
• Жоқ-барды ертегіні термек үшін (Абай).
Үстеудің
құрамдық
түрлері

Түбір Туынды Күрделі
үстеулер үстеулер үстеулер
Негізгі түбір үстеулер

Жылдам, әрең, әдейі, жорта, әзір, әлі,
бұрын, ұдайы, ақырын, ерте, кеш,
жоғары, төмен,қазір, үнемі, дереу,
жаңа,енді, шапшаң, бағана, ілгері, әрі,
бері, мана, ылғи, әзір, бекер, кері,
бермен,нақ, нағыз, дәл, оқыс т.б.
• Негізгі үстеулердің көпшілігіне шырай
жұрнақтары жалғанады.Атап айтқанда,
• мезгіл үстеулеріне: бұрынырақ, ертерек,
кешірек т.б.
Мысалы: Бұрынырақ кезде бұндайда
асын тастап, кісіге қарап жалтақтап
шығып кететін (Әуезов).
• мекен үстеулеріне: төменірек, әрірек,
жоғарырақ, төмендеу, берірек т.б,
• сын- қимыл үстеулеріне: тезірек,
жайырақ, жылдамдау т.б.
Туынды түбір үстеулер

Қазақша, түнде, соншама, мұнша,
осылай, шикілей,бірдей, кенеттен,
ауызша,босқа, зорға, амалсыздан,
екеулеп, т.б.
Туынды түбір үстеулердің
жасалу жолдары

Көлемдік
Сөзжасам
септіктердің
жұрнақтары
көнеленуі
арқылы
арқылы
Күрделі түбір үстеулер

1.Басқа сөз таптарының бірігуі, кірігуі
нәтижесінде пайда болған үстеулер:
бүгін (бұл күн), биыл (бұл жыл),
Жаздыгүні (жаздың күні), ендігәрі
(ендігіден әрі) т.б.
• 2.Сөздердің қосарлануы арқылы
жасалған үстеулер: бірте-бірте, бет-
бетімен, бостан-босқа, қолма-қол, оқта-
текте, анда-санда, жата-жастана, жапа-
тармағай, аз-аздап, күні-түні т.б.

• 3.Сөздердің тіркесуі мен идиомаланған
тіркестер:алдын ала, ала жаздай, күні
кеше, күні бүгін, ертеден қара кешке,
күн ұзаққа, әлі күнге, күн ілгері т.б.
Бүгін, биыл, қазір,
енді,ертең, кешке,
ала жаздай, күндіз,
Мезгіл
үстеулері таңертең, қыстай,
қыстыгүні, жаздай
әуел-баста, әлі,
т.б.
Төмен, жоғары,
ілгері, әрі, бері,
әрмен, алға,
Мекен артқа, артта,
үстеулері тысқары, осында,
мұнда, кері,
алды-арты, әрі-
бері, жолшыбай,
жол-жөнекей т.б,
Сонша, осыншама,
мұнша, едәуір
сондайлық,онша,
Мөлшер анағұрлым, біраз
үстеулері бірталай,бірқыдыру
бірен-саран т.б.
Сын-қимыл үстеулері

Ақырын, тез, әзер, шалқасынан,
оқыс,дереу,зорға, тікелей, бірден,
өзінше,қапыда, лезде, үнемі, емін-
еркін, ерекше, өзгеше, көйлекшең,
астыртын,
жападан-жалғыз, қолма-қол,
бетпе-бет, біржола, кезекпен,
шала-пұла, зым-зия, ретімен,
жайымен т.б.
Күшейткіш үстеулері

Заттың сындық қасиетін және
қимыл,іс-әрекеттің белгі, сапасын,
мөлшер, көлемін күшейтіп не
солғындатып көрсетеді.
КІЛЕҢ
МҮЛДЕ ТЫМ

КҮШЕЙТКІШ
ӘБДЕН ҮСТЕУЛЕР ЕҢ

НАҒЫЗ ӨТЕ
АСА
Мақсат үстеулері
Мақсат үстеулері қимыл, іс-әрекеттің
болу мақсатын
білдіріп, не мақсатпен? деген сұраққа
жауап береді.
Мақсат үстеулер:әдейі, жорта,
қасақана, әдейілеп.
Мысалы: Құнанбай бағанадан әзіл
салғанда да, әдейі соған шұқшиған
(Әуезов).
Себеп-салдар үстеулері

Қимыл, іс-әрекет, амалдың болу,
болмау себебін немесе салдарын
(нәтижесін) білдіріп, не себепті? неге?
деген сұрақтарға жауап береді.
Себеп-салдар үстеулері: босқа,
амалсыздан, лажсыздан,текке,
құр босқа, шарасыздан, жоққа т.б.
Топтау үстеулері

Қимыл, іс-әрекеттің жасалуының
топтық сипатын білдіреді.
Сұрақтары: нешеден? қаншадан?
Топтау үстеулері: біреулеп, екеулеп,
көптеп, қос-қостап, топ-тобымен,
бір-бірлеп т.б.
• Назарларыңызға рахмет

Ұқсас жұмыстар

ҮСТЕУ. Үстеудің лексика-грамматикалық сипаты

Үстеулердің морфологиялық белгілері

Үстеудің сөз табы ретіндегі сипатын анықтайтын белгілерді бөліп көрсету

Шылаулар Шылау сөздер

Операциялық жүйелерді жіктеу

Педагогикалық үдерістегі мақсаттардың иерархиясы

САБАҚ ЖОСПАРЫН ҚҰРЫЛЫМДАУ, ОҚУ МАҚСАТЫН ҚОЮ

МАҚСАТТЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

SMART мақсат қою

Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты

Пәндер