Саяси ғылымның теориялық аспектілері

Презентация қосу

Тақырыбында қарастыратын сұрақтар:
•Саяси ғылымның теориялық аспектілері
•Бәсекелестік – нарықтық механизмінің басты
элементі
•Дүниежүзілік саясат және халықаралық қатынастар
Тақырыптың өзектілігі.

Саяси құқықтық реттеудің теориялық және практикалық
мәселелері, әдетте, отандық және шетелдік саяси және
заң ғылымдарының басым бағыттарына кіреді.
Қазақстан Республикасының қазіргі кезеңінде аталған
мәселелер ерекше өзектілікке ие болуда, себебі
елімізде жүргізіліп жатқан саяси және экономикалық
өзгерістер уақытында, мемлекет пен қоғамды
байланыстыратын саяси партиялардың тиімділігі
тиісті деңгейде болмай отыр.
Курстық жұмысының мақсаты

Мемекет саласындағы саясат және саяси басекелестік
тұрғысынан зерттеп, зерделеуді қажет ететін өзекті мәселе
болғандықтан алға қойған мақсаты:
- саясаттану ғылымына пән және ғылым ретінде түсінік
беру;
- саясат ұғымы, мәні, обьектісі, заңдары, категориялары
мәселелерін;
- әдіс-тәсілдерін қарастыру, саясаттың функцияларын
айқындау;
- халықаралық саясат, халықаралық қатынастар
ұғымдарының мәнін ашу, әлемдік саясатқа қатысушы
субъектілерді анықтау.
Осы мақсаттарға жету үшін мынадай міндеттер
қойылған:

- саяси ғылымның даму тарихы мен негізгі кезеңдерін
жан-жақты ашу;
- саяси ілімдер қоғамның, әлеуметтік топтар мен жеке
тұлғаның қалыптасу бағыттарын анықтау;
- саясаттану саяси құбылыстар мен өзгерістердің мән –
мағынасын түсініп-білу мақсатында бірнеше әдістерді
пайдаланатындығына ғылыми талдау жасау;
- нарықтық экономиканың басты принципі – тауар
өндірушілердің еркін бәсекелестігі екендігін дәлелдеу;
- сыртқы саясатқа жеке мемлекеттердің дүниежүзілік
дәрежеде жүрген іс-әрекеттерін айқындай білу.
1 Саяси ғылымның теориялық аспектілері

1.1 Саяси ғылымның даму тарихы мен негізгі кезеңдері

Саяси ғылымының пайда болуы, қалыптасуы, ең алғаш саясат ғылымын
зерттеуі сонау ежелгі дәуірден басталған. Ал тоериялық жағынан зерттеу
бірінші мың жылдықтың орта кезінен басталған. Осы уақытта саяси ұғымдар
пайда болған. Олар философиялық нысанда болған. Бұл Конфуций, Платон,
Аристотель еңбектерімен байланысты. Олардың ойынша «саяси ғылым
халықты әдемі де жақсы өмір сүруге үйретеді», — деп түсіндірген.
Саяси ойлар тарихы адамзат өмірінде ерекше орын алатын сөзсіз қажетті
ғылыми, мәдени мұра болып табылады. Ғасырлар бойы жинақталған
зерттелген, қоғамның пайда болуы мен дамуы олардың саяси жүйелерінің
қызметтері туралы мол мағлұматтар береді. Саяси ілімдер тарихынан
хабардар болу, оны танып білу бүгінде жүріп жатқан тіршілік үшін, қоғам,
мемлекет, үкіметтер үшін өте қажет. Әлемдік деңгейдегі ойшылдардың саяси
ілімдер тарихына қосқан ғылыми зерттеулері адамзат баласы үшін маңызы
өте зор.
Саяси ғылымдық білімнің элементтері ұзак уақыт бойы
жалпы философиялық, кейінірек әлеуметтанулық,
құқықтық теориялар шеңберінде қалыптасып дамыды.

Саясаттанудың тарихы болмайынша, саясаттанудың да
болмайтынын айтуға толық негіз бар. Оның казіргі
ілімдері мен теориялары өткен замандардағы саяси
ойлардың жаңа тарихи жағдайлардағы жалғасы ретінде
дамуда. Ол материалдар жинақталынбайынша жаңа саяси
теориялардың пайда болуы мүмкін емес.
Әрбір дәуір адамзат өмірінде өзіндік ерекше саяси
мәселелерді қойып, оларды өзінше шешті. Егерде ойша
кейінге үңілетін болсак, онда XXI ғасырға бізбен бірге
кірген көптүрлі шексіз саяси жүйелерді, ілімдерді,
бағыттарды, көзқарастарды көруге болады.
Саясат дегеніміз, ең алдымен, мемлекеттік және қоғамдық істер,
адамдар, әлеуметтік топтар, халықтар мен мен мемлекеттер арасындағы

айқын көрінетін және өкімет билігі жөніндегі қатынастармен
байланысты қызмет саласын білдіреді. Әлеуметтік сирек ұштасатын
құбылыс ретінде оған саяси институттар мен ұйымдардың қызмет
атқаруы, саяси нормалар мен дәстүрлері, адамдардың басқару қызметі,
олардың әлеуметтік-саяси мүшелері мен қажеттері, саяси идеялары мен
көзқарастары жатады.
Саясат - өкімет билігі мен қоғамды басқару тұрғысындағы таптар мен
әлеуметтік топтар арасындағы қатынастардың, қызметтің, тәртіптің,
бағдарлардың және комуникациялық байланыстардың сан алуан әлемі
ретінде түсіндірілетін әмбебап қоғамдық сирек ұшырасатын құбылыс.
Адамдардың саяси практикасы саяси теориялардың, ілімдердің пайда
болуы мен дамуының себепшісі болды және олардың
шыншылдығының жәнс өміршеңдігінің басты өлшем бірліктері болды.
Өмірдегі қайсы бір мәселелерге ғылыми негіздеме жасау үшін, теория
немесе ілім жасау үшін, сөйтіп саяси практикаға «жарық» жол салу
үшін ойшыл сол практиканы терең танып білуі кажет. Адамдарды
ойландыратын сұрактарды алдын ала көре біліп, оларға теориялық
негізделген жауаптар беруі тиіс. Тек осындай жағдайда ғана теория
немесе ілім адамдарға, халыққа, қоғамға қызмет ететін болады.
1.2 Саяси ілімнің мәні, оның негізгі
түсініктері мен категориялары

1.3 Саясаттанудың саяси құбылыстар мен
өзгерістері және әдіс – тәсілдері мен
қызметтері

Қазіргі саяси ғылымда саясаттың табиғаттын түсіну өте күрделі ұғым болып отыр. Саясаттың
қоғамдық құбылыс ретінде пайда болуымен мәні жөнінде ғалымдар арасында әртүрлі көзқарастар
бар.
Саясаттану саяси құбылыстар мен өзгерістердің мән – мағынасын түсініп-білу мақсатында
бірнеше әдістерді пайдаланды. Әдіс деп – зерттеу жүргізуді ұйымдастыру тәсілін айтады. Оларға
салыстырмалы жүйелеу, социологиялық, тарихи бихевористік, нормативтік және т.б. әдістер
жатады.
Салыстырмалы әдіс — әр түрлі елдердегі саяси құбылыстарды салыстырып, олардың жалпы
жақтарын және жеке ерекшеліктерін ажыратуға мүмкіндік береді.
Жүйелеу әдісі – саяси құбылыстарды басқа күрделі құрылымның бір бөлігі ретінде қарап, оны
құрайтын элементтердің әлеуметтік өмірдегі орнын, қызметін айналадағы ортамен, басқа
құбылыстармен байланысты зерттейді.
Социологиялық әдіс – саясатты қоғам өмірінің экономикалық, әлеуметтік құрылымы мен
мәдениеті және т.б. жағдайына байланысты анықтайды.
Тарихи тәсіл – саяси құбылыстарды заманына қарай бұрынғы, қазіргі және болашақтағы
байланысын айқындай отырып қарастырады. Ол әр түрлі саяси оқиғаларды, процестерді
деректерді олардың болған мезгілін еске ала отырып танып – білуді талап етеді.
Бихевиористік әдіс – жеке адамдар мен топтардың іс — әрекетін, белгілі бір саяси жағдайларда
өздерін қалай ұстауын талдауға негізделеді.
Нормативтік әдіс – қоғамдық игілік қамтамасыз ететін немесе әуел бастан адамға тән табиғи
құқықты іске асыруға барлық мүмкіндікті жасайтын саяси құбылыстың түрін іздейді.
Диалектикалық – матералистік әдіс – табиғаттағы, қоғамдағы және санадағы құбылыстар мен
процестерді бірімен – бірін тығыз байланыста және үздіксіз даму жағдайында болады деп
санайды.

Қазіргі демократиялық мемлекеттерде саясатқа байланысты мәселелерді зерттегенде басқа да
әдістерді қолданады.
Қай ғылым болмасын белгілі бір қызметтерді атқарады.
1. Танымдық қызмет – саяси білім қоғамдағы оқиғаларды танып – білуге, олардың саяси мәнін
түсінуге және болашақты болжауға мүмкіндік береді.
2. Бағалау қызметі – саяси құрылысқа, иниституттарға, іс — әрекеттерге және оқиғаларға саяси
баға береді.
3. Реттеушілік, басқару қызметі – адамдардың саяси өмірінде өзін — өзі ұстауына, іс — әрекетіне
тікелей әсер етеді. Саяси дамудың үрдіс, бағдарын бақылай отырып, саясаттану қоғамдық
оқиғаларды тиімді басқару үшін нақтылы мәлімет, мағұлұматтар береді.
4. Болжау қызметі – ол белгілі бір саяси жағдайларда алдыңғы қатарлы, озық саяси өзгерістер
жасауға бағытталған ғылыми негізделген болжаумен аяқтайды. Саяси ғылымның түпкілікті
мақсаты сонда.
Саяси білім азаматтарға қоғамдағы құқығы мен міндеттерін дұрыс ұғынып мемлекеттік, қоғамдық
ұйымдарды сыйлауға тәрбиелейді.
Біздің заманымызда қандай кәсіппен айналысқанына қарамастан, саяси білім мен мәдениет дара
әкімшілікке негізделген үкімет жүйесінен, қатал, деспоттық басқарудан, адамгершілікке қарсы,
мемлекеттік және қоғамдық ұйымдастырудың экономикалық тиімсіз түрлерінен сақтандырады.
Қорыта келе саяси білім әр азаматқа үкімет көлемінде өз қызығушылығын қалай қанағаттандыру
керек екендігін үйретеді.
Бәсекелестіктің теориялық мәні

Нарықтық экономиканың басты принципі – тауар өндірушілердің еркін
бәсекелестігі. Бәсекелестік – бұл өндірушілер арасындағы күрес немесе
жабдықтаушылар, кәсіпорындар, фирмалар арасындағы өнім өндіру
және өнімді тиімді өткізу үшін күрес.
Бәсекелестік – бұл өндірушілер арасындағы күрес немесе
жабдықтаушылар, кәсіпорындар, фирмалар арасындағы өнім өндіру
және өнімді тиімді өткізу үшін күрес.
Бәсекелестің негізгі екі түрі бар.
1). Бір сала ішіндегі бәсекелестік – бұл бір саланың тауар өндірушілері
арасында болады. Онда ең жоғары еңбек өнімділігі бар, ғылыми-
техниканы қолданатын кәсіпорын жоғары табысқа жетеді, ал артта
қалған кәсіпорындардың табыстары төмен болады, тіпті күйреуі
мүмкін.
2). Салааралық бәсекелестік – бұл
халық
шаруашылығы салалары
аралық күрес. Мұнда төмен
деңгейдегі пайда табатын саладан
капитал пайда деңгейі жоғары салаға
құйылады.

Еркін бәсекелестік жағдайда ұсыныс пен сұраныстың
ауытқуы бір салада өнімді көп шығарып дағдарысқа
ұшыраса, екінші салада тауар жетіспейді. Бір фирманың
табысы өссе, екіншісі күйрейді, сондықтан өндіріс пен
капитал шоғырланып орталықтанады, ол монополия
құрылуына әкеледі. Яғни нарықты басып алады, әлсізді
шығарады.
Нарықтың басқа бір атқаратын қызметі – ақпарттық. Нарық тауарлар
бағасы мен қызмет ақыларының, несие және банк депозитінің
(Салымына) проценттік қарқының (ставка) т.б. үздіксіз өзгеріп отыруы

арқылы өндіріске қатысушыларға олар сататын, сатып алатын тауарлар
мен қызметтерге жұмсалатын қоғамдық қжетті өндіріс шығындары,
қоғамдық-қажетті сапа және ассартимент туралы объективті ақпарат
беріп отырады.
Сонымен бірге нарық механизмі мынадай қызметтер атқарады:
- бәсеке күресінің жәрдемімен қоғамдық өндірісті тиімсіз шаруашылық
бірліктерінен тазартады және керісінше олардың даму болашағы
барларына тиімді жағдай жасайды.
Біздің нарық терең монополияндырылған, сондықтан нарықты ортаны
қалыпты жағдайда ұстап тұру үшін біздің алдымызда бәсекелістер
әлемін құру міндеті тұр. Бұл нарықтық қатынастардың табиғи болмысы,
бұндай жағдайда тауар өндірушілер өнім өндіру мен сатуға байланысты
кәсіпкерлікпен белсенді түрде айналысуға мүдделі болады.
Бәсекелестіктің түрлері және
әдістері

Бәсекеге қабілеттілік – бұл нысанның белгілі бір нарыққа ұсынылған
ұқсас нысандармен салыстырғанда нақты қажеттілікті шынайы немесе
әлеуетті қанағаттандырудың дәрежесін сипаттайтын қасиет.
Бәсекеге қабілеттілік осы нарықтағы ұқсас объектілермен салыстырғанда
бәсекеге төтеп беру қабілетін айқындайды.
Монополия деген сөздің мағынасы: моно – жалғыз, полия – сату.
Жетілмеген бәсекелестік нарығы – бұл таза монополия, монополиялық
бәсеке, олигополия.
1. Таза монополия - өнім шығаратын бір фирма бәсекелестігі жоқ. Оның
төрт ерекшелігі бар:
1) сатушы тек қана бір фирма;
2) сатылатын тауардың орнын басатын тауар жоқ;
3) монополист нарықты билейді, бағаны бақылайды;
4) нарыққа кірер жерге өте алмайтын кедергі қояды.
Бұларға: электр, газ компаниялары, сумен қамту,
байланыс, жылу жүйесі, транспорт, кәсіпорындары,

метрополитен т.б. жатады. Көпшілік жағдайда бұл
салалар мемлекет меншігінде болады, немесе
мемлекеттің қатаң бақылауында болады.
2. Монополиялық бәсеке – нарық жағдайында көп
өндірушілер ұқсас тауарлар ұсынады. Бұл жағдайда
өнім және қызмет сапасы үлкен роль атқарады, оған
қосымша сатып алғаннан кейін сервис жұмысын
атқарады.
3. Олигополия – мұның ерекшелігі бәсекелестіктер көп
болмайды. Олар өзара баға жөнінде, нарықты бөліп
алу жөнінде келісім жасайды. Мұнда бәсекелестік
шектелген. Олигополия сөзінің мәні: Олиго – көп емес,
азғантай; полия – сату.
Бәсекелестіктің түрлері
және әдістері
Бәсекеге қабілеттілік – бұл нысанның белгілі бір нарыққа ұсынылған ұқсас
нысандармен салыстырғанда нақты қажеттілікті шынайы немесе әлеуетті

қанағаттандырудың дәрежесін сипаттайтын қасиет. Бәсекеге қабілеттілік осы
нарықтағы ұқсас объектілермен салыстырғанда бәсекеге төтеп беру қабілетін
айқындайды.
Нарық жағдайында бәсеке күресінің бірнеше түрлері болады:
- таза бәсеке;
- монополиялық бәсеке;
- олигополиялық бәсеке;
- таза монополия.
1 Таза бәсеке нарығын бір-біріне ұқсас (бір-бірін ауыстыра алатын)
тауарлардың көптеген сатушылары және сатып алушыларды құрайды, олардың
бірде-біреуі жеке дара сұранымға бақылау орнатуға, нарыққа тауар жеткізу
немесе оған баға қоюда үстемдік жасай алмайды.
2. Монополистік (грекше ″монос″-жалғыз, ″палео″-сатамын) бәсеке нарығын
бағаның кең өрісінде сауда жасайтын көптеген сатушылар құрайды. Мұндай
мүмкіндік сатушылардың сатып алушыларға алуан түрлі тауарларды ұсыну
қабілетімен байланысты болады.
3. Олигополиялық (грекше ″олигос″-кқп емес, ″полео″-сатамын) бәсеке
нарығында баға белгілеу саясаты мен меркетингтік стратегияға аса сезімтал
аз ғана сатушылар тобы құрайды.
4. Таза монополия жағдайында, жеке кәсіпорындар бәсекелестердің
болмауына байланысты өздерінің дара үстемдігін орнықтыруға тырысады.

Дүниежүзілік саясат және
халықаралық қатынастар
Сыртқы саясатқа жеке мемлекеттердің дүниежүзілік дәрежеде
жүрген іс-әрекеттері жатады. Халықаралық саясатқа мемлекеттік не

топтық мүдделерді жүзеге асыруға бағытталған мемлекеттер, жеке
адамдар және т.б. арасындағы қоғамдык қатынастар кіреді
Халақаралық қатынастар деп халықтар, мемлекеттер, мемлекеттік
жүйелер арасындағы дүниежүзілік деңгейде жүргізілген саяси,
экономикалық, құқықтық, дипломатиялық, әскери, мәдени
байланыстар және оларды іске асырушы әлеуметтік, экономикалық,
саяси күштер мен ұйымдардың өзара қатынастарының жиынтығын
айтады.
Дүниежүзілік саясат деп мемлекеттердің және басқа
халықаралық субьектілерінің әлемдік сахнадағы іс
әрекетінің жиынтығын айтады. Ол әлемдік
қауымдастықтың өміріне қатысты шешімдерді шығару,
қабылдау және оларды жүзеге асыруды, мемлекеттердің
түбегейлі мүдделеріне сәйкес ұстанымдар мен мақсаттарды
қамтиды.
Халықаралық
мемлекеттер,

қатынастар
мемлекеттік
деп
жүйелер
- халықтар,
арасындағы
дүниежүзілік деңгейде жүргізілген саяси экономикалық,
құқықтық, дипломатиялық, әскери, мәдени байланыстар
және оларды іске асырушы әлейметтік, экономикалық,
саяси күштер мен ұйымдардың өзара қатынастарының
жиынтығын айтады.
Жоғарыдағы аталған мәліметтер мен деректерді сараптай
келе мынадай қорытындыға келуге болады.
Қоғамның саяси жүйесі - бұл белгілі бір саяси функцияларды
атқарушы мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтік
институттардың жүйесі. Саяси жүйенің даму процесінің
бірнеше түрі болды. Социалистік типті мемлекеттерде
сталиндік саяси жүйе қалыптасты.

Назар салып
тындағандарыңызға рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Саясат және саяси басекелестік

Әлеуметтану объектісі мен пәні

Ғылым философиясы

Академиялық жазылым туралы түсінік

Саясаттанудың қызметі

Саяси ғылымдардың құрылымдары мен парадигмалары

Саясаттанудың категориялары мен түсініктері

САЯСАТТАНУДЫҢ НЕГІЗГІ ПАРАДИГМАЛАРЫ

САЯСАТТАНУ

Конфликтология ғылымының қалыптасу кезеңдері

Пәндер