Мұнай - газ кендері

Презентация қосу

Мұнай
Дайындаған: Мырзағалиева Гүлн ұр
Ожанова Меруерт
Мазмұны
• 1 Жалпы мәліметтер
• 2 Мұнайдың шығу тарихы
• 3 Мұнайдың элементтік құрамы мен гетероато
мдық компоненттері
• 4 Пайдасы
• 5 Мұнай өндіру
• 6 Мұнай-газ кендері
• 7 Мұнай өнімдері
• 8 Мұнай ұғымы
ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР

• Мұнай - көмірсутектер қоспасы болып табылатын,
жанатын майлы сұйықтық; қызыл-қоңыр, кейде
қара түске жақын, немесе әлсіз жасыл-сары, тіпті
түссіз түрі де кездеседі; өзіндік иісі бар; жерде
тұнбалық қабатында орналасады;пайдалы
қазбалардың ең маңызды түрі.
Негізінен алғанда көмірсутектерінен (85 % -ға дейін) тұратын бұл
заттар дербес үйірімдер шоғыры түрінде жекеленеді:
метанды,нафтенді және ароматты (хош иісті) тізбектер. Оның
құрамында оттегі, азот, күкірт, асфальтты шайыр қосындылары да
кездеседі.
Мұнайдың түсі қызғылт, қоңыр қошқыл, кейде ол ашық сарғыш
түсті, ақшыл болып та келеді. Мысалы, Әзірбайжанның Сурахана
алқабында ақшыл түсті мұнай өндіріледі.Мұнай судан жеңіл, оның
меншікті салмағы 0,65-0,95 г/см3. Мұнай өз бойынан электр тогын
өткізбейді. Сондықтан ол электроникада изолятор (айырушы)
ретінде қолданылады. Осы кезеңде мұнай құрамынан екі мыңнан
астам халық шаруашылығына керекті заттар алынып отыр: бензин,
керосин, лигроин, парафин, көптеген иіссу түрлері, кремдер,
парфюмериялық жұмсақ майлар, дәрі-дәрмектер, пластмасса,
машина дөңгелектері тағы басқа. Ол қуатты әрі арзан отын — бір
тонна мұнай үш тоннакөмірдің, 1,3 тонна антрациттың, 3,3 тонна
шымтезектің қызуына тең.
Қазір "Қара алтын" деп
бағаланатын мұнайдың өзіндік
мол тарихы бар. 1539 жылы ол
тұңғыш рет Америка
құрлығынан Еуропаға
тасылатын тауарлардың
тізіміне кіріпті. Сол жылы
Венесуэладан Испанияға
жөнелтілген мұнай
тасымалының алғашқы легі
бірнеше темір құтыға ғана
құйылған жүк екен. Ол кезде
дәрігерлер оны тек артрит
ауруын емдеуге ғана
пайдаланатын болған.
МҰНАЙДЫҢ ШЫҒУ ТАРИХЫ

Лос-Анджелестегі мұнай вышкалары(1896 жыл)
• Мұнайдың, ал ертеректе оны «тас майы»
деп атаған, болашағы зор екенін болжаған
орыс ғалымы М.В. Ломоносов,
Пенсильванияда ең алғаш рет мұнай
ұңғымасы бұрғыланғанға дейін жүз жыл
бұрын, мұнайдың шығуы жайлы өзінің
бірегей теориясын ұсынған еді. «Жер
қойнауында тереңнен орналасқан
шымтезекті шөгінділерден жерасты
ыстығымен қою, майлы материя
шығарылып, саңылаулар арқылы ағады...
Бұл дегеніміз – сирек, әртүрлі сұрыпты,
жанатын және құрғақ, қатты
материялардың пайда болуы, бұл тас
майы – мұнайдың негізі...», – деп жазады
1763 жылы М.В. Ломоносов.
• Мұнайды қыздыру кезінде
мұнайға біраз ұқсайтын
қарамайларды беретін
көмір мен тақтатастардан
шығу теориясы да орыс
ғалымдары – академиктер
Паллас пен Абихтікі болған
еді. Алайда ол кезде олардың
қорытындыларының
мұнайды іздестіруде
практикалық мағынасы аз
еді.
Ең жемісті болғаны өткен ғасырдың
соңында Д. И. Менделеев ұсынған
мұнайдың бейорганикалық шығу теориясы
еді. Ұлы орыс химигінің айтуы бойынша,
жер шарының орталық ядросы темір
және құрамдарында көміртегі бар басқа
металдардың қоспаларынан құралады.
Жер қыртысындағы жарықтардан өткен
сулардың әсерінен бұл ядро жеңіл
көмірсуларды – ацетилен,этилен және т.б.
түзеді. Жер жарықтары арқылы жоғары
жер қыртысының суық бөліктеріне
көтеріле бере олар мұнайдың негізгі
құраушы бөліктері болып табылатын
ауыр көмірсулар қоспасына айналады.
• Харичков және басқа да орыс ғалымдары
мұндай әдіспен табиғи мұнайға ұқсас сұйық –
жасанды мұнайды алды. Д.И. Менделеев
теориясы бойынша мұнай қарқынды тау түзілу
орындарында кездеседі. Мұны жиі бақылауға
болады, сондықтан Д.И. Менделеев
қорытындыларын барлаушылар мұнайды іздеуде
көп уақыт қолданды. Мұнай өнеркәсібінің дамуы
барысында, әдетте, мұнай кездесуі тау түзілу
процестері қосымша фактор болып табылатын
жағдайларда кездесетініне көз жетті.
Ақыры 1930 жылы ірі кеңес ғалымы –
академик Н.Д. Зелинский бұл жерде
катализ, яғни өздері аз өзгеріске
ұшырайтын заттардың әсерінен
химиялық өзгерістерді тездететін
құбылыс орын алатынын дәлелдеді.
Катализаторлармен өсімдіктерге,
бактериялық әсердің өнімдеріне жақын
орналасқан заттарға әсер етіп, ол
жасанды мұнайды екі жүз градустан
төмен температурада алды. Осылайша
сұрақтың жауабы шешілді, бірақ
түпкілікті емес: ол тәжірибесінде
қолданған катализаторлар табиғатта
болуы мүмкін емес, олар өте тұрақсыз
еді.
• Мұнайдың шығуының жаңа теориясының
зор тәжірибелік маңызы бар. Ол мұнайшы-
геологтарды мұнайдың түзілу
жағдайларын анықтау әдісімен
таныстырады. Мұнай қалай пайда
болатынын білетін кен барлаушылары оны
іздеу орындарын тез анықтайды.
Геологиялық жағдайларға байланысты
мұнайдың болатын жерлерін және оның
мүмкін орын ауыстыру жолдарын
анықтауға болады.
МҰНАЙДЫҢ
ЭЛЕМЕНТТІК ҚҰРАМЫ МЕН ГЕТЕРОАТОМ
ДЫҚ КОМПОНЕНТТЕРІ
• Көмірсутектермен қатар мұнай құрамында тағы басқа заттар да
бар. Мырышы бар - H2S, меркаптандар, моно- және дисульфидтер,
тиофендер мен тиофандар полициклдіктермен бірге т.б. (70-90%
қалдық өнімдерде шоғырланады); азотты заттар – негізінен
пиридин, хинолин, индол, карбазол, пиррол және порфириндер
(үлкен бөлігі ауыр фракциялар мен қалдықтарда шоғырланады)
гомологтары; қышқылды заттар – нафтен қышқылы, фенолдар,
смолалы-асфальтты т.б. заттар (әдетте жоғары қайнайтын
фракциларында кездесетін). Элементтік құрамы (%): С – 82-87, Н –
11-14.5, S – 0.01-6 (сирек – 8-ге дейін), N - 0,001—1,8, O — 0,005—
0,35 (сирек – 1.2-ге дейін) және т.б. Барлығы мұнай құрамында 50-
ден аса элементтер табылған. Мысалы, жоғарыдағылармен қоса
V(10-5 — 10-2%), Ni(10-4-10-3%), Cl (іздерінен бастап 2•10-2%-ға
дейін) т.с.с. Әр зат әр кен орнында әр мөлшерде кездесетіндіктен
орташа химиялық қасиетттер жайлы тек шартты түрде ған
айтуға болады.
ПАЙДАСЫ

• Мұнай дүние жүзілік жанар-
жағар май-энергетикалық
балансында орасан зор үлеске
ие: оның адамзат
пайдаланатын қуат көздері
ішінде 48% алады. Болашақта
бұл көрсеткіш мұнай өндірудің
қиындай беруінен, және атом
және басқа қуат көздерін
пайдалануының өсуінен кеми
береді.
• Химия мен мұнай-химия өнеркәсіптерінің қарқынды
дамуына байланысты мұнайға деген сұраныс жанар-
жағар майлар үшін ғана емес, синтетикалық каучук,
синтетикалық талшықтар, пластмасс, жуу
құралдарын, пластификатор, бояғыштар т.б.
(әлемдік өндірістің 8%-нан астамы) өндіру шикізат
көздері үшін өсуде. Осыларды шығаруға бастапқы
заттар ретінде көп қолданылатындар: парафиндік
көміртектер – метан, этан, пропан, бутан, пентан,
гексан, және жоғарымолекулярлықтар (10-20 атомды
молекулалы көміртектер), циклогексан; ароматты
көміртектер – этилен, пропилен, бутадиен;
ацетилен.
МҰНАЙДЫ ӨНДІРІСТЕ ПАЙДАЛАНУ
МҰНАЙ ӨНДІРУ

Мұнай өндіруші елдер
• Бұрынғы КСРОны қосқанда үздік мұнай
өндіруші елдер 1960–2006
# Өндіруші ел 10 bbl/d (2006) 10 bbl/d (2007) 10 bbl/d (2008) 10 bbl/d (2009) Қазіргі үлесі

1 Сауд Арабиясы (OPEC) 10,665 10,234 10,782 9,760 11.8%

2 Ресей 1 9,677 9,876 9,789 9,934 12.0%
3 АҚШ 1 8,331 8,481 8,514 9,141 11.1%
4 Иран (OPEC) 4,148 4,043 4,174 4,177 5.1%
5 Қытай 3,846 3,901 3,973 3,996 4.8%
6 Канада 2 3,288 3,358 3,350 3,294 4.0%
7 Мексика 1 3,707 3,501 3,185 3,001 3.6%
8 БАӘ (OPEC) 2,945 2,948 3,046 2,795 3.4%
9 Кувейт (OPEC) 2,675 2,613 2,742 2,496 3.0%

10 Венесуэла (OPEC) 1 2,803 2,667 2,643 2,471 3.0%

11 Норвегия 1 2,786 2,565 2,466 2,350 2.8%
12 Бразилия 2,166 2,279 2,401 2,577 3.1%
13 Ирак (OPEC) 3 2,008 2,094 2,385 2,400 2.9%
14 Алжир (OPEC) 2,122 2,173 2,179 2,126 2.6%

15 Нигерия (OPEC) 2,443 2,352 2,169 2,211 2.7%

16 Ангола (OPEC) 1,435 1,769 2,014 1,948 2.4%
17 Либия (OPEC) 1,809 1,845 1,875 1,789 2.2%
18 Біріккен Королдік 1,689 1,690 1,584 1,422 1.7%
19 Қазақстан 1,388 1,445 1,429 1,540 1.9%
Жекелеген елдердің мұнай өндіру көлемі (Д/ж 5 280 млн.т)
ҚАЗАҚСТАН 1990-2015 ЖЫЛҒЫ ӨНДІРІС
ДИНАМИКАСЫ

Мұнай өндіру
140
120
120
100
80 73
40 35
0
1990 ж 2000 ж 2010 ж 2015 ж

Мұнай, млн т
МҰНАЙ-ГАЗ КЕНДЕРІ
• Мұнай-газ кендері – бірыңғай
құрылымдық элементтермен
сипатталатын жеке алаң
қойнауында орналасқан мұнай
мен газ иірімдері
шоғырларының жиынтығы.
Мұнай-газ кендері мұнай
немесе газ түрінде және
аралас мұнайлы-газды, газды-
мұнайлы кендер түрінде
ұшырасады.
Оқшауланған жеке кендер өте сирек, көбінесе топталған
иірімдердің жиынтығы түрінде жатады.
Қазақстанның мұнай-газ кендері геологиялық құрылысы мен
геотектоникалық дамуы әр түрлі болатын үш мұнайлы-газды
аймақта орналасқан. Ең көне мұнайлы-газды аймақтың
кендері Солтүстік Каспий синеклизасымен байланысты.
Мұнда өндіруге тұрарлық мұнай мен газ жүздеген м-ден 5000
м-ге дейінгі тереңдікте жатқан жоғарғы палеозойдан төменгі
борға дейінгі шөгінділерде орналасқан.
Эпигерциндік платформа құрамына кіретін Маңғыстау
мұнайлы-газды облысының қабатты кендері — 300 метрден
3000 метрге дейін тереңдіктегі құнарлы горизонттар төменгі
бордан төменгі юраға дейінгі шөгінділерде орналасқан. Үшінші
мұнайлы-газды аймақ герцин және каледон қатпарлы
құрылымдарының арасынан орын алған Шу – Сарысу
синеклизасында. Мұнда жанғыш және азот-гелий газдарының
қоры шағын кендері ашылған.
МҰНАЙ ӨНІМДЕРІ
• Мұнай өнімдері – көмірсутектер мен олардың туындыларының қоспасы;
мұнай мен мұнай газдарынан алынатын жеке химиялық қосылыстар.
Мұнай өнімдері отын, майлар, битумдар, ауыр көмірсутектер және әр
түрлі мұнай өнімдері сияқты негізгі топтарға бөлінеді. Отын негізіндегі
мұнай өнімдеріне көмірсутекті газдар мен бензин, лигроин, керосин,
дизель отыны, мазут, т.б. жатады. Бұның бәрі – ашық түсті мұнай
өнімдері. Бензин ұшақ пен көліктердің поршенді двигательдері үшін
жанармай ретінде қолданылады. Сол сияқты бензин майды, каучукты
еріткіш ретінде, матаны тазартуға, т.б. қолданылады. Лигроин
трактор үшін жанармай болады. Керосин – трактор, реактивті
ұшақтар мен зымырандардың жанармайы. Ал газойльден дизель
жанармайы өндіріледі. Мұнайдан ашық түсті өнімдерді бөліп алғаннан
кейін қара түсті тұтқыр да қоймалжың сұйықтық қалады, ол – мазут.
Қосымша айдау арқылы мазуттан автотрактор майы, авиация майы,
дизель майы, т.б. жағармайлар алады. Мазутты өңдеп жағрмай алумен
қатар оны химиялық әдіспен өңдеу арқылы бензинге айналдыруға болады,
бу қазаны қондырғыларында сұйық отын ретінде пайдаланылады.
Мұнайдың кейбір сорттарынан қатты көмірсутектер қоспасы –
парафиндер алынады; Қатты және сұйық көмірсутектерді араластырып
вазелин алады. Табиғи газ – жер қойнауында анаэробты органикалық
заттарндың ыдырауынан пайда болған газдар қоспасы.
МҰНАЙ ҰҒЫМЫ
• Мұнай - жердің шөгінді қабатында таралған, жанғыш майлы сұйықтық;
маңызды пайдалы қазынды. Мұнай 1.2-2,0 км-ден астам тереңдікте газ
тәрізді көмірсутектермен бірге түзіледі. Түсі ашық-қоңырдан қою
қоңырға, қараға дейін өзгереді, тығыздығы 0,65-1.05 грамм/см3
аралығында. Мұнай жеңіл (тығыздығы 0.83г/см3-ке дейін),
орташа(0,831-0,860 г/см3), ауыр (0,860г/см3-тен жоғары) болып бөлінеді.
28С градустан жоғары температурада қайнайды, қату температурасы 26-
дан-60'С-қа дейін, меншікті жылу сыйымдылығы 1,7-2,1 кДж/(кг*К),
меншікті жану жылуы 43,7-46,2 МДж/кг, диэл.өтімділігі2-2,5; Электр
өткізгіштігі 2*10*10(дәрежесі)-0,3*10*-18(дәрежесі) Ом-1*см-1(дәрежесі),
тұтану температурасы 35-120*С, органикалық еріткіштерде ериді, суда
ерімейді. Құрамындағы күкіртке байланысты аз күкіртті , күкіртті,
жоғары күкіртті болып үш топқа бөлінеді. Әдетте мұнай құрамындағы
азот пен оттек 10%-дан аспайды, тек кейбір жағдайларда 1,8 және 1,2%-
ға азаяды. Мұнайдың негізгі пайда болу көзі – құрамындағы сутектің
мөлшері жоғары болатын планктон, сапропельді органикалық зат және
өсімдік қалдықтарынан түзілетін гумосты зат. Мұнайда 20-дан астам әр
түрлі элемент (V, Ni, Ca, Mg, Fe, Al, Si, Na, т.б) бар. Мұнай түзуші
жыныстар – саз балшықтар
Назарларыңызға рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Мұнай туралы

Мұнай

Қазақстанның қазба байлықтары!!!

ҚР пайдалы қазбалары

Биологиялық мониторинг

Қазақстанның пайдалы қазбалар байлығы

Мұнай өнеркәсібі

Қазақстанның пайдалы қазбалары

Қарағанды көмір бассейні жалпы қоры

Көмірсутектердің табиғи көздері

Пәндер