Қарағанды облысы, Жезқазған қаласы

Презентация қосу

Қарағанды облысы, Жезқазған қаласы

Орындағандар: 6 “Б” сыныбының оқушылары
Абишев Алишер, Байғуанышева Арайлым
Ағылшын тілі пән мұғалімі: Кожахметова Кымбат
Бодыковна

Жезқазған қаласы, 2010ж
ХХ –ғасырдағы он бір қанды қасырет қайсы
десек, ол екінші жиһангерлік соғыс дер едік.
Себебі, оған әлем халықтарының 80 пайызы
қатысып, майдан баталиясына 61 мемлекет
тартылды. 40 елдің жері соғыс өртіне
шарпылып, 110 миллион адам қолына қару
алды. Олардың арасында 193жылғы алапат
ашаршылықтан қырылып, Ұлы Отан соғысы
қарсаңында 3,2 миллионға әзер жеткен, соған
қарамастан батысқа 500 мың боздағын
аттандырған бейбақ Қазақ елі бар еді.
Демограф-ғалым Мақаш Тәтімовтың
пайымдауларына қарағанда олардың 350
мыңы қаза тапты, хабарсыз кетті деген
санатта майдан даласынан қайтпай қалған.
Жеңіс туы тігілгеннен бері, міне, 65 жыл өтті.
Бүгін сол сұрапыл соғыста Отаны үшін
өмірін қиған апаларымыз жайлы әңгіме сөз
қозғағалы отырмын.
Әлия Молдағұлова Мәншүк Мәметова
(1924-1944жж) (1922-1943 жж)
Қазақтың қаhарман Қазақтың қаhарман қызы,
қызы, Кеңес Кеңес Одағының батыры
Одағының батыры
Соғыс майданына бет алған қазақтың
үріп ауызға салғандай жас қыздары
болғанын әсте естен шығармауға тиіспіз.
Оларды соғыс өрті ерте есейтті. Кеше
ғана қызылды –жасыл киініп гүлдей
құлпырған балауса бойжеткендер енді
әскер киімін киініп, бекініп қару асынып
жауға қарсы шайқасқа шықты. Оқ пен
отқа орана жүріп ерліктің небір ерен
үлгілерін көрсетті.
Жыл сайын Жеңіс күні тойланғанда
аузымызға алдымен Әлия мен Мәншүк
оралады. Бұлар ананың ақ сүтін ақтаған
халқымыздың адал перзенттері, еліміздің
мақтанышы, көгімізде шолпан
жұлдыздай жарқыраған әйел қауымының
ар –намысы, биік мұнарасы.
Әлия Молдағұлова 1925 жылы Ақтөбе облысы Қобда ауданында
дүниеге келген. Әлияны анасы«Ақмоншағым» деп еркелетіпті.
Әлияның азан шақырып қойған аты – Ылия. Орыстар Лия деп атаған.
Әлияның әкесі – Сарқұлов Нұрмұқанбет, анасы – Молдағұлова
Маржан. Әлияның анасы қайтқаннан кейін, әкесі Нұрмұханбет, 8
жасар Әлия мен оның ағасы Бағлан «Тегісшіл» колхозындағы апасына
көшіп барады. Бұнда бір жылдай тұрып, әкесі екі бірдей баланы
тәрбиелеу қиынға түскендіктен, Әлияны нағашы ағасы Әубәкірдің
тәрбиесіне береді. Осылайша, Әлияның өмір жолы Молдағұловтар
отбасында жалғасады. Көп кешікпей Әубәкір отбасымен Алматы
қаласына көшіп, Әлияны бірге алып кетеді. 1934 жылы
Әубәкір Молдағұлов оқуға Мәскеуге, Одан Ленинградқа жіберіледі.
1941 жылы Әубәкір оқуды аяқтап, Ташкент қаласына жұмысқа
орналасады.Отбасы жағдайына байланысты Әлияны балалар үйіне
тапсырады. Әлия осылайша Ленинград қаласында тұрақтап қалады.
Сол жылы Ұлы Отан соғысы басталып, Әлияның өмірінде үлкен
өзгеріс болады.
Әлия мектеп жасына толғанда орыс мектебіне оқуға барады. Осы
мектепте оқыған кезін ұстаз былай деп есіне алады: Әлия орыс тіліне
қанша қиналса да, қиыншылықты жеңу керек, өмірдің мәні осында
деп түсінді. Сабақтан кейін қайтпай мектепте қалып, тапжылмай
отырып сабаққа дайындалатын. Еңбекқорлық, мақсат ету жолындағы
табандылық Әлия бойындағы тамаша қасиеттер еді. Бұл еңбегі өз
жемісін берді. Әлия «өте жақсы» деген бағалармен оқыды. Орыс тілі
мен әдебиетінен өте тамаша жетістіктерге жетті және жазба
жұмыстары өте мазмұнды болатын. Әлия оқуда өте зерек, талапты,
ынталы болып, кітапті көп оқыды. Осы қасиеттермен қатар қолы
шебер, ұқыпты, бөлмесі кірсе-шыққысыз жайнап тұратын.Төсек
жапқышы, көпшігі, терезе перделерін өзі тоқыған шілтермен
көмкеріп, айна алдында герань, олеандр, камелия өсіретін. Бір
қызығы, осы аталған гүлдер өте нәзік әрі сұлу, сонымен қатар шөлге
төзімді, суыққа шыдамды өсімдіктер. Осы гүлдер арқылы да мен
Әлияның сұлулықты сүйетінін, мінезі де осы гүлдер сияқты екенін
байқадым.
Тағы да қаланы
Жатыр -ау бомбылап.
Теңселіп барады...
Барады жер құлап?!
Шетімен алаңның
Жығылып, сүрініп...
Балалар үйіне
Келемін жүгіріп.
Салдырап сүйегім,
Қызынып, суынып.
Барады жүрегім,
Аузыма тығылып...
Бір дүлей басталды,
Шыңылдап құлағым...
Үйілген тастардың
Үстіне құладым...
Не көрдім? Не істедім?
Не сұмдық – дүние!
Жүгірдім...тістеніп,
Балалар үйіне.
Бүкілодақтық Лениншіл Комммунистік Жастар Одағы (Комсомол)
Орталық комитеті және КСРО Қорғаныс Халық Комиссариатының
бастамасымен мемлекетте алғаш рет атқыш- снайперлерді
дайындайтын әйелдер курстары ашылды. Осы курстар негізінде
1943 жылдың мамырында снайперлік дайындық орталық әйелдер
мектебі ұйымдастырылды. 1943 жылдың 23-ші ақпанында курсант
қыздар ант берді. Әлия оқуға бар ынтасы мен зейінімен берілді,
көз өткірлігін, мергендігін, қолдың нақтылығын көп
жаттықтырды. Сонымен қатар ол жер жорғалап еңбектеуді, қол
және станкопулеметтен, автоматтан, танкіге қарсы қарудан атуды
үйренді. Оқу жеңіл болған жоқ. Әлия жақсы атқыш болды. Бірақ
оның майданға бару мақсатына тағы бір кедергі пайда болды.
Мектеп басшылары емтиханнан кейін Әлияны майданға жібермей
мектепте басқа жаңа курсанттарды үйрететін инструктор ретінде
қалдыру туралы шешім қабылдады. Оны естіген Әлия әскери
устав пен тәртіпті ұмытып, «бәрібір майданға кетемін», деп тұрып
алды.
1943 жылдың шілде айында Әлия Сотүстік – Батыс майданына
54-ші атқыштар бригадасына аттанды. Бұндада алдағы қатарға
жетуіне кедергі болған оның жасы және бойы. 4-ші батальонның
снайпері болды. Көп уақыт тосып, немістерді аңдып отырып,
оларды атты. Бір рет немістің сынық танкісіне бұғып отырып,
екі немісті атты, үшінші оқпен окоптан шығып тұрған
стереоқұбырды атты. Фашистер снайперді байқап, миномет пен
зеңбіректерден оқ жаудырды. Танктің астынғы люгін ашып,
Әлия жерді бауырлап, өз бөлімшесіне жетті. Ұлы Октябрь
мейрамы алдында Әлия бір күні жеті немісті атып түсірді. Бір
күні дос қыздармен келе жатып, жеті фашистке жолықты.
Біреуін Әлия, екеуін достары атты. Қалғаның қыздар қамауға
алып, бастыққа әкеп тапсырды.
1944 жылдың қаңтарында Псков облысы Насва теміржол
станциясынан немістерді шығару мақсаты қойылды.
Фашистер қатты қарсыласты, артиллерия от жаудырды.
Әлияның ротасының командирі қаза болды. Жауынгерлер
сасып қалды. Сонда Әлия атып тұрып: «Отан үшін алға!»,
деп айқай салды. Оның соңында бүкіл рота көтеріліп
шабуылға шықты. Әлияның қолына минаның сынығы тиді,
бірақ ол автоматын тастамай бір неміс офицерін атты.
Офицер жауап беріп, Әлияны екінші рет жарақаттады. Соңғы
рет Әлия атып, немісті өлтірді. Казачиха деревнясының
батысында, Смердель деген кішкентай өзеннің биік
жағасында достары Әлияны жерледі.
1944 жылдың 14-ші қаңтарында қазақ халқының ер қызы,
Ленинградтың ер қызы Әлия Нұрмұхаммедқызы
Молдағұлова отаны үшін, елі үшін батырлықпен шәйіт
болды. Оның батальондық достары Әлия үшін жаудан қанды
кек аламыз деп ант берді.
Кеңес Социалистік Республикалар Одағы Жоғарғы Кеңесінің
Жарлығымен 1944 жылдың
4-ші маусымында көрсеткен ерлігі үшін ефрейтор Әлия
Нұрмұхаммедқызы Молдағұловаға
Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.
Соғыстан кейін Псков облысы Новосокольники ауданының
әртүрлі жерлеріндегі жауынгекрлердің сүйектері Казачиха
деревнясынан 4 шақырым жердегі Монаково селосына кіре
берістегі жотадағы бір ағайындық зиратқа әскери салтанатпен
жерленді.
«Әлия»
Тверьдің орманы жас, жері кәрі,
Ата қоныс санайды жұрттың бәрі.
Сол жерге Әлияның қаны сіңген
Соғып тұр мерген қыздың жүрегі әлі.
Шаттансаң қыз тудым деп қазақ
шаттан,
Әлия ұлы Отанға болған мақтан.
Казачиха маңында тұлғасы тұр,
Дегендей ерлікке аттан, жеңіске аттан!
Сол жермен сонау заман Пушкин
өткен,
Желдіртіп қоңыраулы атын жеккен,
Сол жерді жаудан сақтап қаламын деп,
Қазақтың Әлия қызы қанын төккен.
Мәншүк Мәметова
Жеңсікәліқызы
(Жиенғалиқызы) 1922 Батыс
Қазақстан қазіргі Орал
облысының Орда ауданында
туған. Мәншүктің ата-анасы
ерте қайтыс болды да, бес
жасар баланы оның тәтесі
Әмина Мәметова бауырына
басады. Мәншүктің балалық
шағы Алматыда өтті.
1922 жылы Гурьев облысы Орда ауданында туылған. Азан
шақырып қойған аты Мәнсия. Бес жасынан бастап оны әкесінің немере
інісі Ахмет Мәметов және әйелі Әмина асырап алған. Үлкен қара көзі,
пысықтығы, ширақтығы үшін олар баланы еркелетіп «Моншағылым»
деп атады. Өзінен атын сұрағанда, бала «Мәншүк» деп жауап берген.
Солай аты Мәншүк боп қала берді.
1937 жылдың қуғын- сүргініне Мәметовтер әулеті де ұшырады.
Ғылыми – зерттеу институтының директоры Ахмет Мәметов қамауға
алынды. Ол кісінің әйеліне айтқан соңғы сөзі: «Менің Мәншүгімді
ренжітпе, аман сақта». Кейіннен Ахмет Мәметовті ақтады, бірақ
олардың отбасы қудаланып, «халық жауы» аталды. Есейген Мәншүк
әкесінен бас тартпады, оны сатпады. Ол әкесінің қамалуын қате деп
санады.
Мектепті бітіргеннен соң Мәншүк медицина институтына оқуға
түсті.
1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталғанда Мәншүк 18 жаста
болатын. Ол соғысқа бару, Отанын қорғау туралы шешім қабылдады.
Өтінішінде: «Фашистерді жою үшін майданға жіберетін менің ағайым
да, апайым да жоқ, сондықтан өзімді жіберіңіз», деп жазған. 1939
жылдан бері комсомолмын. 1941 жылдың 7-ші тамызы».
1942 жылдың тамыз айында ол өз еркімен Қызыл Армия қатарына
алынады да, майданға аттанады. Өз бөлімінде Мәншүк таңдаулы
пулеметші атанады. Алғашында бригада штабында қызмет етті,
кейіннен пулеметшілер бөлімшесінің командирі болды. Әскердің
қиындығын Мәншүк ерлермен қатар көрді- жер жорғалап, судан
жүзіп, қалың ну ормандардан өтті, пулемет атып үйренді. 21-ші
гвардиялық атқыштар дивизиясының ең жақсы пулемет атқышы
атағына ие болды. Ол ержүректің үлгісі болды,оны дивизия
жауыңгерлері мақтан тұтқан. 1943 жылдың 15-ші қазанында Псков
облысындағы Невель қаласын босату үшін Изоча станциясындағы
173,7 биіктігінде өте қатал соғыс болды. Мәншүк өзінің әскери
бөлімінің шабуылын пулемет отымен қолдады. Мәншүктің басына оқ
тиді.
Соңғы күштерін жинап, Мәншүк пулеметін ашық жерге
алып шығып, жодастарына жолды тазалап, фашистердің
тікелей бетіне атқан. Өлі Мәншүк пулеметтің саптарын
қолына тастай қатты қысып алған.
Аға сержант, пулеметші Мәншүк ұрыстарда өзінің
мергендігімен және тобында батылдығымен көзге түсті.
Невель қаласы үшін болған кескілескен шешуші ұрыста
Мәншүк ақтық демі біткенше пулеметтен оқ боратып,
қаһармандықпен қаза тапты. Кеңес Социалистік
Республикалар Одағы Жоғарғы Кеңесінің Жарлығымен 1944
жылдың 1-ші наурызында неміс басқыншыларымен соғысу
майданындағы қолбасшының әскери тапсырмаларын
бұлжытпай орындағаны үшін, көрсеткен ерлігі үшін Мәншүк
Мәметоваға Кеңес Одағының Батыры атағы берілді.
Мәншүк соғыстан аттанған Алматы қаласына Кеңес
Одағының түпкір – түпкірлерінен алғыс хаттар барды. Невель
қаласында Мәншүк атында көше бар.
Батыр қыздың құрметіне Оңтүстік Қазақстан және
Павлодар облысының еңбекшілері «Мәншүк атындағы
танк колоннасын» құру үшін қаражат жинап (1944),
оған жасалған 26 танк майданға жіберілді.

Батырдың туған жерінде мемориалдық музей, Орал
қаласында да музей ашылды. Невель Орал, Алматы
қалаларында ескерткіш орнатылып, Алматыдағы 28
-орта мектеп пен медициналық институт алдында
ескерткіш тақта қойылған. Қазақстанның ақын
жазушылары Мәншүк Мәметова туралы көптеген өлең,
поэмалар жазды.
« Мәншүк»

Өрт болып лаулап тұтанған
Жалау ғып жаны ел кегін;
Қан боянды жас арман
Қалдырып бізге жүрегін!
Соғады мәңгі сол жүрек,
Жалаңаш қолмен от қалап.
Елім деп, дарқан өмір деп,
Сурылған қыннан көк болат!
Сурылған қыннан көк болат,
Сұр бұлттан аққан жасындай;
Ажалды оқпен ноқталап,
« Алғалап» тартар ғасырдай.
Өтті ғой сондай батыр қыз,-
Бағы үшін жастың, кәрінің.
Болайық сондай бәріміз,
Бағы үшін адам жанының!
Дихан Әбілев
Менің байқауым, Мәншүк Мәметова мен Әлия
Молдағұлованың тұған жерлері де жақын: Атырау облысы
Орда ауданы және Ақтөбе облысы Қобда ауданы. Екеуі бір
жерде қайтыс болды. Мәншүк Псков облысы Невель
қаласында, одан теміржолмен солтүстікке қарай 60 шақырым
жерде Псков облысы Насва станциясында Әлия қаза болды.
Бұл жеңіссіз бүгінде тәуелсіз Қазақстан болмас еді.
Н.Назарбаев

Ұқсас жұмыстар

Табиғатты қорғау – болашақты ойлау

Орталық Қазақстан

Темір және марганец

Бақытты отбасы

Орталығы Теміртау қаласындағы Қарағанды металлургия комбинаты

Жезқазған қаласы

Жансейіт күмбезі

Заман туралы шығармалары

Қостанай облысы

Шортанбай Қанайұлы (1818-1881)

Пәндер