Дауысты Жуан Жіңішке Ашық Қысаң Еріндік Езулік дыбыстар

Презентация қосу

ДАУЫСТЫ ДЫБЫСТАР

Дауысты дыбыс өкпеден шыққан ауаның еш
кедергіге ұшырамай, еркін шығуынан
жасалады.
А, Ә, И, Е, Ы, І, О, Ө,У,Ұ,Ү,Э
Жақтың Еріннің
Тілдің қатысына
қатысына қатысына қарай
қарай
қарай
Ашық Қысаң

Жуан Жіңішке Еріндік Езулік
ДАУЫСТЫ ДЫБЫС ТІЛДІҢ ҚАТЫСЫНА ҚАРАЙ

ЖУАН ЖІҢІШКЕ
А, О, Ұ, Ә, Ө, Ү, І, Е,
Ы, У /5 әріп И, Э, У /7 әріп
Тілдің ұшы кейін Тілдің ұшы ілгері
тартылып, үсті созылып
дөңестенуі арқ. жіңішкеруі арқ.
жасалады. жасалады.
ДАУЫСТЫ ДЫБЫС ЖАҚТЫҢ ҚАТЫСЫНА ҚАРАЙ

АШЫҚ ҚЫСАҢ
А, Ә, О, Ө, Ы, І, И, У,
Е, Э /6 әріп Ү, Ұ/ 6әріп
Жақтың кең Жақтың тар
ашылуы арқылы ашылуы арқылы
жасалады. жасалады.
ДАУЫСТЫ ДЫБЫС ЕРІННІҢ ҚАТЫСЫНА ҚАРАЙ

ЕЗУЛІК ЕРІНДІК
А, Ә, Е, Ы, І, И, О, Ө, Ұ,
Э / 7 әріп Ү, У / 5 әріп
Езудің кейін Еріннің дөңгеле-
тартылуы ніп алға қарай
арқылы созылуы арқылы
жасалады. жас.
1 тапсырма. Мына сөздердің ішінен жуан дауысты у дыбысы бар
сөздерді бір бағанға, жіңішке дауысты у дыбысы бар сөздерді
екінші бағанға теріп жазыңыздар.
Тану, ілу, шешу, тігу, қазу, беру, жолығу, уақ, уыс,
уық сену, төгу, тесу, тору,тоқу, жу, қону, қосу, кесу,
уыз,білу, бірігу, көну, көру, оқу, сөгу, төгу.

Жуан У Жіңішке У
2 тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті дауысты
дыбыстарды қойып көшіріңіздер.

Әл... де болс... с...лқ...н, б...рлық
ж...рд... қ...р бас...п ж...тыр. Н...ур...з
к...ні әл...мг... шу...ғ...н ш...ш...п т...р,
бір...қ қ...зуы әлс...з. ...йткенм...н
к...кт...м де к...ліп қ...л...пты. Он...ң
д...л...лі - әу...ден т...м...лжып
ест...лг...н құс әу...ндері. К...зің
к...нге ш...ғыл...сып, әнш...н... к...ре
алм...йс...ң.
«КІМ ЖҮЙРІК?» ойыны. Көңілді шумақтар

1 - БІР 2-ЕКІ
Же1 екен 1қазан: Баласына ж2ріп,
Ұрсып жатыр К2лік:
Кей1 жемді 1қазан
-2леніп с2ріп,
1-ақ сәтте қойды жеп,
Алып қапсың «2лік».
Кү1 етті: 2ншілей «2ңді»
«Тойдым»,-деп. Көрсетпе!-деп ж2ді.
Естіп 1 кез дү1ді, К2рейіп баласы,
Жағадағы тү1ді 2ленбей таласып,
Паналауға жүгірді. «Жоймасам ба 2мді!»
Деп б2нген с2лді.
3 тапсырма. Семантикалық картаны толтырыңыздар.

№ Дауысты Жуан Жіңішке Ашық Қысаң Еріндік Езулік
дыбыстар
1 А + + +
2 Ұ
3 И
4 О
5 Ы
6 Ө
7 Ү
8 І
9 Е
10 Ә
11 Э
12 У
4 тапсырма. Сөздің басы мен соңы бірдей дауысты болып келетін 10 сөз
тауып жазыңыздар.

Үлгі: алма, іні, апа.
_________________________________________________________
_________________________________________________________
_________________________________________________________
__________________________________________________________

5 тапсырма. Дауысты дыбыспен басталып, дауысты дыбыспен
аяқталатын жер-су аттарын тауып жазыңыздар.

Үлгі: Алматы, Африка.
_________________________________________________________

_________________________________________________________

_________________________________________________________

__________________________________________________________
6 тапсырма. Қазақ тілінің үндестік заңына бағынбайтын
кірме сөздерден 10 сөз тауып жазыңыздар.

Үлгі: мейрамхана, мұғалім.

________________________________________________________________

________________________________________________

________________________________________________

_______________________________________________

_______________________________________________

________________________________________________
7 тапсырма. Тек бір дауысты дыбыстан ғана
басталатын 4 сөйлем құраңыздар.
Үлгі: Өгіз өткелден өтпей өкірді.

________________________________________________________________

________________________________________________

________________________________________________

_______________________________________________

_______________________________________________

________________________________________________
Семантикалық картамен жұмыс
дауысты жуан жіңішке ашық қысаң еріндік езулік дауыссыз қатаң ұяң үнді

Д
О
С
Т
Ы
Қ

дауысты жуан жіңішке ашық қысаң еріндік езулік дауыссыз қатаң ұяң үнді
Ш
Ә
К
І
Р
Т
«КІМ ЖҮЙРІК?» ойыны. Көңілді шумақтар

«УА!»-десіп отырар «...»-сүйікті тамағың,
Кейде үлкендер білсеңдер. Теріс оқып қарағын:
«УА!»-дан тағы сөз туар,
Кері оқып көрсеңдер. Кейде ұйқыда көретін
«...!» болады ол сөзің «...» боп шығар жаңағын.
Екі әріптен тұрады-
Көріп жүрген күнде өзің
Көп қой ыдыс түрлері,
Балықшының құралы.
«...» деген және бар.
Оңға қарай оқысаң, Көп жүк артып жүреді,
ҚАМЫТ-әбзел бұйымың. «...» - күшті жануар.
Солға қарай оқысаң,
“... “ – қысқы киімің.
8 тапсырма. “АЛТЫБАҚАН” сөзіндегі дыбыстарды пайдаланып
сөздер құраңыздар. Қайталанбасын.

АЛТЫБАҚАН
9 тапсырма. Мына өлеңдегі еріндік дауыстылары бар сөздерді бір бағанға,
езулік дауыстылары бар сөздерді бір бағанға,екеуі аралас келген сөздерді
бір бағанға жазыңыз.

Ине
Ине бұл,ине, Өтінсең, қадап
Инеге тиме! Береді түйме.
Босамас қолы Қолыңа ұстап
Иненің үйде. Көрдің бе ине?
Түймесі түскен Жақсы қыз өспес
Жейдені киме! Инесіз үйде! (Қ.Мырзалиев)

Еріндік дауыстылы Езулік дауыстылы Еріндік,езулік аралас
сөздер сөздер келген сөздер
10 тапсырма. Қосарланып жазылатын сөздерді толықтырып жазыңыздар.

сәлем -
дәрі -
ата -
атақ -
әзіл -
әдіс -
әдет -
әл -
ән -
кәрі -
сән -
бала -
сауқат, абырой, тәсіл, шаға, құртаң, күй, салтанат, қуат, ғұрып, баба,
дәрмек, қалжың.
Тест сұрақтары

1.Қазақ тілінде қанша дыбыс бар? А/36 В/35 С/37 Д/25
2.Дауысты дыбыстар ненің қатысына қарай жуан,жіңішке болып бөлінеді?
А/еріннің қатысына В/тілдің қатысына С/жақтың қатысына Д/үннің қатысы
3.Сөздің ең кіші бөлшегі қалай аталады? А/сөз В/буын С/дыбыс Д/әліпби
4. Жуан дауысты дыбыстар тұрған қатарды көрсетіңіз.
А/Кенесары, өнерпаз В/Ұлытау, қуғыншы С/Игілік, ержүрек Д/Емхана, арбакеш
5.Еріндік дауыстылардың қатарын табыңыз.
А/ а,о,ұ,у,ы В/а,ә,о,ө,е С/ы,і,и,ұ,ү Д/о,ө,ұ,ү,у
6. Төрт дауыстыдан тұрған сөзді табыңыз.
А/уылдырық В/дауыстап С/қарулану Д/туысқан
7. Жақтың қатысына қарай дауысты дыбыс қалай бөлінеді?
А/еріндік,езулік В/жуан,жіңішке С/ашық, қысаң Д/ашық, жуан
8. Қай дыбыс жақтың кең ашылуы арқылы жасалады? А/ ү В/ ы С/і Д/ ә
9. Дауыстылардың саны қанша ? А/ 11 В/12 С/ 13 Д/9
10. Ашық дауыстының саны қанша? А/6 В/5 С/4 Д/7
11.Бірыңғай қысаң дауыстыдан тұратын сөзді табыңыз.
А/кемсіту В/бұрылу С/құдалық Д/өшіру
12.Қай сөз қазақтың төл сөздерінің заңдылығына бағынбай тұр?
А/балалық В/темір С/қазір Д/терезе
Қосымша түсінік
• Фонетика (грек)- “дыбыс” –тіл білімінің дыбыстық жағын зерттейтін сала.
• Дыбыс – сөздің ең кіші бөлігі.
• Тіл дыбыстары сөйлеу мүшелері арқылы жасалады: өкпе, тіл, кеңірдек,
дауыс шымылдығы, ауыз қуысы, мұрын қуысы, тіс, таңдай, ерін, тамақ
қуысы.
• Қазақ тілінде 12 дауысты дыбыс бар. Оның 9-ы қазақ тілінің төл дауысты
дыбыстары. И, у, э дауыстылары орыс тілінен енген және халықаралық
терминдерде кездеседі.
• Дауысты дыбыс буын жасауға қатысады және дауысты дыбысқа екпін
түседі.
• Қ.т. Әліпбиі 42 әріптен тұрады. Дыбыс саны -37.
• Ё, я, ю әріптері дауысты дыбыс қызметін атқарғанмен, дауысты дыбыс
түрлеріне жіктелмейді. Себебі йо, йа, йу қосарлы дыбыстардан тұрады.
• У дыбысы дауыссыздан кейін келсе, дауысты дыбыс (ту) болады, ал
мынадай жағдайларда дауыссыз дыбыс болады: 1) у дыбысынан басқа
дауыстыдан кейін келсе (тау), 2)сөз басында дауыстының алдында келсе
(уақ).
• Қосарлы ый дыбыстары сый, тый түбірлерінен жасалған сөздерде ғана
жазылады. Мысалы: сыйлық, сыйлау, сыйымды, сыймайды, тыйым,
тыйылу.

Ұқсас жұмыстар

Фонетика. Дауысты дыбыстар - Қазақ тілі (5-сынып)

Дауысты дыбыстардың түрлері

Дауысты дыбыстар

Ахмет Байтұрсынұлының өмірбаяны

Ашық, қысаң дауысты дыбыстар

Фонетиканы, морфологияны қайталауға, бекітуге арналған тапсырмалар топтамасы; Тіл дамытуға арналған тапсырмалар

Фонетиканы қайталау

Тіл дыбыстарының жасалу жолдары

ДАУЫССЫЗ ДЫБЫСТАР

Жұмбақ жолдас

Пәндер