Тура мағыналы сөздер Ауыспалы мағыналы сөздер

Презентация қосу

Мақсаттары:
1. Білімділік:

Тіл білімінің сөз бен оның мағынасын зерттейтін бір саласы
лексикадан өткенді қайталау.
2. Дамытушылық:

Дұрыс сөйлеуге, сөзді дұрыс, қатесіз, сауатты жазуға
дағдыландыру. Сөздік қорын молайту, ойлау, есте сақтау
қабілеттерін дамыту, танымдық қасиеттерін кеңейту.
3. Тәрбиелік:

Оқушыларды топпен жұмыс істеуге үйрете отырып, бір-бірін
тыңдауға, бір-бірімен санасуға, татулыққа, бірлікке
тәрбиелеу.
Сабақ түрі: Аралас сабақ
Әдісі: топпен жұмыс
Көрнекілігі: интербелсенді тақта, кестелер
Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру кезеңі
а/ Амандасу
ә/ Түгендеу
б/үй жұмысын сұрау
Қазақ тіл білімінің зерттейтін
3 саласы бар
Қазақ тіл
білімі

Лексика Грамматика Фонетика

1.Морфология 2.Синтаксис Дыбысты.
Сөз және оның Буын.
мағынасын Сөз құрамы. Сөз тіркесі. Тасымал.
зерттейді. Қосымша. Сөйлем. Үндестік заңы.
Сөз табы. Пунктуация. Орфоэпия.
Стилистика Орфография.
Лексикадан өткенді
қайталау
Лексика дегеніміз не?
Сөздердің қандай мағыналары болады?
Омоним дегеніміз не? Мысал келтір.
Синоним дегеніміз не? Мысал келтір.
Антоним дегеніміз не? Мысал келтір?
Табу, эвфемизм,дисфемизм дегеніміз не?
Тұрақты тіркес дегеніміз не?
Мақал-мәтел дегеніміз не?
1 тапсырма.Семантикалық картаны толтырыңыз.
№ Мысалдар Табу сөз Эвфемизм Дисфемизм
1 Құлағы мүкіс
2 Ағакем
3 Сотқар
4 Тұрмыс құру
5 Албасты
6 Дімкәс
7 Ұлыма
8 Мырза жігіт
9 Мылжың
10 Ауру
11 Саңырау
12 Найзағай ,жай
13 Бақиға аттанды
14 Ақсақ
2 тапсырма. Тұрақты тіркестердің мағынасын тауып, көшіріп
жазыңдар.

Кірпік қақпау
Аузынан салбырап
түскендей
Жалғанды жалпағынан
басу
Қырғи қабақ болу
Үріп ауызға салғандай
Тайға таңба басқандай
Жұмыртқадан жүн
қырыққан
Көзі алақандай болу
Көзге сүйел болды
Көкірегі қарс айырылу
3 тапсырманы көшіріп жазып, мына сөздердің тура мағынасын
табыңдар.
Ауыспалы мағыналы Тура мағыналы сөздер
сөздер
Тәтті ұйқы, тәтті қиял, тәтті ...
Ашық мінез,ашық ашық ...
әңгіме,
Иненің көзі, байлықтың ...
көзі,бұлақтың көзі, көзі
Өткір ой, өткір мінез, өткір ...
Алыс арман, алыс туыс, алыс ...
Қатты айту, қатты шу, қатты ...
Әңгіменің басы, ... басы.
ағаштың басы, бұлақтың
басы,
Ауыр мінез, ауыр сөз, ауыр ...
3-тапсырманы көшіріп жазып, мына сөздердің тура және ауыспалы
мағынасын табыңдар.

Тура мағыналы сөздер Ауыспалы мағыналы сөздер
Ауыр
Ашық
Қисық
Суық
Терең
Таяз
Жылы
4 тапсырма. Мағынасына сәйкес тұрақты тіркестерді
синонимдерімен сәйкестендіріңдер.

1.Тасы өрге домалау. 2.Сіркесі су көтермеу. 3.Қабақ шытысты.
4.Сөз байлау. 5.Көзге түртсе көргісіз. 6.Арасынан қыл өтпейді.
7.Ат ізін салмау. 8.Ит арқасы қиянда. 9.Бармағын тістеу.
10.Жүрек жұтқан.

Батыр
Өкіну
Алыс
Жолы болу
Ашуланды
Тату
Хабарласпау
Уәделесу
Қараңғы
5 тапсырма.Семантикалық картаны толтырыңыз.
№ Мысалдар Омоним Синоним Антоним
1 Жуас , асау
2 Бау-бақша
3 Қара
4 Су жүрек, жүрек жұтқан
5 Қайғы-мұң
6 Ара
7 Арық, семіз
8 Есті, ақылды
9 Сабыр, шыдам
1 Үй
0
1 Шаш, жақ
1 Ойыс, дөңес
1 Жақсылық, жамандық
1 Түс
6 тапсырма. Мақал-мәтелдердегі көп нүктенің орнына тиісті
сөзді тауып көшіріп жазыңдар, антонимдердің асытын
сызыңдар.
1. ... сөз жылатады,
Жақсы сөз ...
2. Жіптің ұзыны, сөздің ... жақсы.
3. Дос ...
айтады,
... күлдіріп айтады.
4. Ұсталы ел озар,
Ұстасыз ел ...
5. Көз ... , қол батыр.
6. .... сөз күміс,
Аз сөз ...
7.Қыс азығын ... жина.
8.Ақыл - дос, ашу - ...
7 тапсырма. Салыстырыңыз.
Көп мағыналы Ортақ қасиеті Омоним
сөздер
8 тапсырма.Семантикалық картаны
толтырыңыз
№ Мысалдар Тұрақты Мақал Мәтел
тіркестер
1 Жерден жеті қоян тапқандай.
2 Балалы үй –базар, баласыз үй –мазар.
3 Ел құлағы – елу.
4 Айдағаны бес ешкі, ысқырығы жер жарар.
5 Қой аузынан шөп алмас.
6 Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ.
7 Отан үшін отқа түс – күймейсің.
8 Сіркесі су көтермейді.
9 Қыздың көзі қызылда.
10 Көппен көрген - ұлы той.
11 Ат ізін салмау.
12 Дария жанынан құдық қазба.
13 Қорқақты көп қусаң, батыр болады.
14 Бармағын тістеді.
9 тапсырма. Мақал-мтелдер ішінен антонимдерді бір бағанға,
болымды-болымсыздық мағынадағы сөздерді бір бағанға жазыңдар.

*Жіптің ұзыны, сөздің қысқасы жақсы. *Жаман сөз –жанға кірген тікен,
Жақсы сөз – таусылмайтын ем.
*Малыңа сүйенбе, арыңа сүйен. *Ердің өзіне қарама, сөзіне
*Мал сақтама, ар сақта. қара.
*Дұшпанға тастай қатты бол, *Атаңның баласы болма,
Досыңа балдай тәтті бол. Адамның баласы бол.
*Берекені көктен тілеме, *Қыс арбаңды сайла,
Бірлігі мол көптен тіле. Жаз шанаңды сайла.
10.Тест сұрақтары

1. Бірлік, ынтымақ туралы мақалды 4.Нағашы қай жақтан туысқан.
табыңыз. А/ Әке В/Ана С/ Жезде
А/ Еменнің иілгені – сынғаны, 5. Қимыл-қозғалысқа қатысты сөзі
Ер жігіттің екі сөйлегені - өлгені. тап.
В/Әзіл айтсаң да, әділ айт. А/сөйле В/ тас С/ ожау
С/Алтау ала болса ауыздағы кетеді, 6. Қай тіркес “ұялу” сөзімен
Төртеу түгел болса төбедегі келеді. синонимдес.
2. Мәтелді табыңыз. А/табанын жалтырату
А/Ойнап сөйлесең де, ойлап сөйле. В/мұрнын шүйіру
В/Ел құлағы – елу. С/кірерге тесік таппау
С/Отан үшін отқа түс – күймейсің. 7. “Ит арқасы қиянда” тұрақты
3. “Айдағаны бес ешкі, ысқырығы жер тіркестің антонимін тап.
жарар” мәтелдің мағынасын тап. А/Таяқ тастам жер
А/ аз іс істеп, көп міндет ету. В/Ит өлген жер
В/ әнші болу, ән айту С/ Сүт пісірім уақыт
С/ысқыра алатын адам, мал бағу.
8. Қай тіркес тура мағынада қолданылған?
А)Көз сүзу В)Тізе бүгу С)Шашын алу Д)Іші пысу
9. «Өкіну» мәніндегі тұрақты тіркесті тап?
А)салы суға кету В)санын соғып қалу С)аузына құм
құйылу Д) төбе шашы тік тұру
10. Қай тұрақты тіркес «Әділ» деген мағынаны береді?
А) тонның ішкі бауындай В)ала жіпті аттамау
С)он саусағынан бал тамған Д)қара қылды қақ жарған
11. Антонимдес фразеологизмдерді табыңыз?
А) су жүрек - жүрек жұтқан В)ит өлген жер – ит аяғы
қиянда
С)көз жұмды – жүріп кетті Д)көзге түртсе көргісіз- ақ
саусақ
12. Тұрақты тіркесті тіл білімінің қай саласы зерттейді?
А)фонетик а В)фразеология С)синтаксис
Д)морфология
13. Мағынасы синонимдес тұрақты тіркестерді тап?
А)Бауыр басу–тайға таңба басқандай В)Таяқ тастам
жер–ер жүрек
С)Екі езуі құлағында- төбесі көкке жету Д)көз ілмеу –
көз шырымын алу
14.Тұрақты тіркесті тап.
А)Қолы бармау В)Қолы ауыру С)Қолы күю Д)
Қолы мұздау
15. «Салу» сөзі қай сөзбен тіркескенде тұрақты тіркес
болады?
А) Затты В)Сурет С)Хат Д)Құлақ
16. Қай тіркес «менсінбеу» сөзімен синонимдес?
А)мұрнын шүйіру В)табанын жалтырату
С)кірерге тесік таппау Д) сіркесі су көтермеу
17. Қай тұрақты тіркестің мағынасы дұрыс көрсетілген?
А)Мұрнын шүйірі – дәмелену В)Сөз беру - таңдану
С)Зығыры қайнау - өлу Д)Сілесі қату –
шаршау
Қосымша түсініктер
Табу (индонезия) – “тыйым салу”
Эвфемизм (грек) – “жақсылап,сыпайылап айту”
Дисфемизм (грек) – “дөрекі сөйлеу”
Мақал (араб сөзі) – нақыл сөз.
Мақал - өмір құбылысын жинақтай отырып, түйінді пікір айтатын
ықшам сөз өрнегі. Мақалдың мәтелден ерекшелігі:
- Құрылысы жағынан көбіне екі бөлімді болады, біріншісінде шарт не
себебі айтылса, екіншісінде қорытынды пікір айтылады;
- Ой нақты ақыл-кеңес, үлгі-өнеге түрінде айтылады.
Мәтел –белгілі бір ойға, ұғымға ишара жасайтын,астарлап, жұмбақтап
айту мәні басымдау болатын халық мұрасы. Ерекшелігі:
- Көбіне бір бөлімді болады;
- Ой ишара, тұспал түрінде айтылады, яғни себебі айтылып, салдары
айтылмайды. М: Дария жанынан құдық қазба.
Екі немесе бірнеше сөздің тіркесуі арқылы бір ғана мағынаны
білдіретін, сөздердің орны әбден қалыптасқан және құрамындағы
сөздерден мүлдем басқа мағына беретін тіркестерді тұрақты тіркестер
деп атаймыз. (фразеологизмдер).
Фразеология (грек) –”сөйлемше”, “ілім” – тілдегі тұрақты тіркестерді
зерттейтін тіл білімінің саласы.
Салыстыру

Көп мағыналы Ортақ қасиеті Омоним
сөздер

Бір сөздер басқа Дыбысталуы бірдей Жеке тұрып бірнеше
сөздермен тіркескен мағынаны білдіреді.
кезде әр түрлі Мағыналық ұқсастық
мағынаға ие болады. болмайды.
Көп мағыналы сөздер М: Ойын жаңа қызды.
бір негізден таралады Олар жаңа салынған
және бір сөз табына үйге көшті.
қатысты болады.
М: Ол аяғының
басына
қарады.Тізімнің аяғы
көрініп қалды.
Кітаптың аяғына
келдім.
Төмендегі тұрақты тіркестерді қатыстырып
шағын мәтін жаз

1.Тасы өрге домалау. 2.Сіркесі су көтермеу.
3.Қабақ шытысты. 4.Сөз байлау.
5.Көзге түртсе көргісіз. 6.Арасынан қыл өтпейді.
7.Ат ізін салмау. 8.Ит арқасы қиянда.
9.Бармағын тістеу. 10.Жүрек жұтқан.
11. Кірпік қақпау. 12. Аузынан салбырап түскендей.
13.Жалғанды жалпағынан басу. 14.Қырғи қабақ болу.
15.Үріп ауызға салғандай. 16.Тайға таңба басқандай.
17.Жұмыртқадан жүн қырыққан. 18.Көзі алақандай болу.
19.Көзге сүйел болды. 20.Көкірегі қарс айырылу.

Ұқсас жұмыстар

Сөз мағына

Қазақ тілі пәнінен факультатив сабақтарына арналған оқу -әдістемелік кешен

Музыкалық аспаптардың

Лексикадан өткенді қайталау

Қызыл қасқыр тобы

ЛЕКСИКОЛОГИЯ

Фразеологиялық бірліктердің мағыналық құрылымы

Қазақ тілі пәнінен тест тапсырмалары

Сөз мерген

Бұйрықты сөйлем

Пәндер