Шеңбер және дөңгелек

Үй тапсырмасын тексеру

№345 есеп

1) 18 және 12; 3) 5 және 13;

2) 60 және 15; 4) 7 және 11

сандарының ең кіші ортақ еселігін табыңдар.

№350 есеп

Қосындыны, көбейтіндіні санға бөлуді орындаңдар:

1) (72х+90) :18; 3) (15∙85х) :17;

2) (81у+54) :27; 4) (133у∙23) :19.

№352 есеп

Жай көбейткіштерге жіктелген сандардың ең үлкен ортақ бөлгішін табыңдар:

1) 22∙3∙11 және 2∙32∙7; 2) 22∙32∙5 және 22∙3∙7.

Қайталау сұрақтары:

1. Қандай цифрларды жұп цифрлар деп атайды?

4. Қандай цифрларды тақ цифрлар деп атайды?

5. Қандай сандар 2-ге бөлінеді?

6. Қандай сандар 5-ке бөлінеді?

7. Қандай сандар 10-ға бөлінеді?

8. Қандай натурал сандар 3-ке бөлінеді?

9. Қандай натурал сандар 9-ға бөлінеді?

10. Жай сандар деп қандай сандарды айтады?

11. Құрама сандар деп қандай сандарды айтады?

12. 1 саны қандай сан?

1. Қай фигураның барлық нүктелері О нүктесінен бірдей қашықтықта жатыр?

2. Бұл фигуралардың ұқсастығы және айырмашылығы неде?

•

23. 10. 2009 ж Сынып жұмысы ІІІ тарау. Жай бөлшек Шеңбер және дөңгелек

•

О нүктесінен бірдей қашықтықтағы нүктелерден құралған тұйық сызық шеңбер деп аталады. О - шеңбердің центрі.

•

Жазықтықтың шеңбердің ішіндегі бөлігі дөңгелек деп аталады

•

Шеңбердің бойындағы кез келген нүктені центрмен қосатын кесінді радиус деп аталады. R = OА - радиус

•

А •

R=OA=OB - радиустар

•

А •

• В

R=OA=OB=OC - радиустар

•

А •

• В

• С

•

• С

• В

А •

•

R = OA=OB=OC=OD - радиустар

Шеңбердің бойындағы екі нүктені қосатын және центр арқылы өтетін кесіндіні диаметр деп атайды. D=OA+OB=2R - диаметр

•

А •

• С

•

А •

• С

К •

• L

•

E •

• F

D =AC=EF=KL=NS - диаметрлер

Шеңбердің диаметрінің бойында екі радиус орналасады, сондықтан диаметр екі радиусқа тең:

D=2∙R

R=D:2

Шеңбердің бойындағы кез келген екі нүктені қосатын кесінді хорда деп аталады.

•

• В

К •

Р •

•

PQ, КВ - хордалар

Шеңбердің бөлігі доға деп аталады.

•

А •

• С

К•

• В

AK, KB, BC, CA - доғалар.

Жазылуы: UAK, UKB, UBC, UCA

Ауызша есептер:

• В

• С

• О

• Е

• К

• L

• A

Мына нүктелердің қайсысы шеңбердің бойында, дөңгелекте, дөңгелектің сыртында жатыр?

А •

• В

• О

К •

Сызықтардың қайсысы шеңбермен қиылысады?

Оқулықпен жұмыс:

А-тобы

№384

Шеңбердің диаметрі: 10 см, 8 см, 16 см. Радиусы неге тең?

№ 385

Айдың диаметрі 3474 км. Айдың радиусы неше километр?

№ 386

CD= 5 см болатындай етіп, C және D нүктелерін белгілеңдер. Центрі С нүктесі, радиусы 2 см шеңбер сызыңдар және центрі D нүктесі, радиусы 3 см шеңбер сызыңдар. Шеңберлердің диаметрлерін табыңдар. Шеңберлер өзара қалай орналасады?

В - тобы

№393

Жердің диаметрі шамамен 12700 км. Жердің диаметрі Юпитердің диаметрінен 11 есе кем. Юпитердің радиусын табыңдар.

“Кім жылдам?” ойыны

Дөңгелектің диаметрі 130 см болса, оның радиусын есепте.

Дөңгелектің диаметрі 150 см болса, оның радиусын есепте.

Шеңбердің радиусы 39 см болса, оның диаметрін есепте.

Шеңбердің радиусы 47 см болса, оның диаметрін есепте.

Тірек кесте.

Шешімін дұрыс тауып, кестені толтырсаң, шеңберге қатысты ұғым атауын оқисың.

Ғ. ЕКОЕ(2, 3) = ? О. ЕҮОБ(12, 16) = ?

Д. D=14, R = ? А. 23 = ?

Логикалық жаттығу

1. Жыл он екі айдың ішінде 30 және 31 сандары ауысып отырады. Ал 28 және 29 сандары қай айда кездеседі?

2. Қосарланып жегілген ат-арбамен Самат 8 шақырым жол жүрді. Оның әр аты неше шақырым жол жүрді?

3. Ағаш үстінде 100 торғай отырды. Аңшы 5 торғайды атып алды. Торғайдың қаншасы қалды?

Сөзжұмбақ шешу:

Шеңбер бойындағы кез келген екі нүктені қосатын кесінді.

Бөлгіштерінің саны 2-ден көп натурал сандарды қалай атайды?.

Шеңбер сызуда қолданылатын құрал-жабдық.

Шеңбер бойындағы нүктені центрмен қосатын кесінді

Ең кіші жай сан.

Тақ цифрлардың ең үлкені.

Тарихи мәліметтер

“Дөңгелек” ұғымы алғаш рет ежелгі гректерде қалыптасқан. “Диаметр” грек тілінен аударғанда “көлденеңдік” дегенді білдіреді. Үнділер мен вавилондықтар дөңгелектің ең негізгі элементі радиус деп есептеді. Радиус латынның radius - доңғалақтың сым шабағы сөзінен алынған.

Қазақтың тұрмыс тіршілігінде де шеңбер мен дөңгелек тәрізді денелер кеңінен орын алған. Олар: түрлі әшекейлік бұйымдар және киіз үй. Киіз үйдің табаны дөңгелек болса, керегелері доға пішіндес болғандықтан, шеңбер жасайды.

Киіз үй - шеңбер мен дөңгелектерден тұратын қазақтың ұлттық өнерінің ерекшелігін бейнелейтін құрылыс.