Қалыпты күш

Осы көрсетілімде сіз:

Күш әсерлерін танып-білесіз;

Еркін дененің күштік сызбасын пайдаланасыз

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Затқа күш қолдану деформацияға немесе қозғалыстың өзгеруіне әкеп соқтырады.

Күш әрқашан «соққы» немесе «тартым» ретінде анықталады.

Осы көрсетілімде сіз күштің бірқатар түрлері, олардың заттың қозғалысына әсерін және талдаудың қолдану тәсілдерін білесіз.

Келесі >

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Байланыс күштері:

Күш байланыс және өріс күшіне бөлінеді.

Күштің түрлері

Бұл заттардың арасындағы физикалық байланыста пайдаланатын күш.

Мысалы, желдің қайыққа немесе аяғымыздың еденге түсірілетін күші.

Өріс күші:

Бұл заттардың арасында ешқандай физикалық байланыссыз арақашықтықта әрекет ететін күштер.

Мысалы, тартылыс күші, электростатика және магнетизм.

Келесі >

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Бір Ньютон 1 м/с2 үдету үшін 1кг массаға қажетті күш саны ретінде анықталады.

Күш бірлігі - Ньютон (Н) .

Күштің түрлері

Күш векторлық шама болып табылады; бұл күштің мәні мен бағыты бар екендігін білдіреді.

Векторлық шамалар бағыт көрсеткішімен белгіленуі мүмкін. Бағыттың көрсеткіші күштің мәнін білдіреді және күштің бағыты қай жаққа күш бағытталғандығын көрсетеді.

Келесі >

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

сығу

Деформация түрлері:

Күштің әсері

созу

Күштің әсерінен туындаған қозғалыстағы өзгерістер денені:

Қозғалта баcтайды;

Тездетеді немесе тоқтата тұрады;

Қозғалыстың бағытын өзгертеді.

Келесі >

бұрау

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Күш тең болған жағдайда олар қозғалысты өзгертпейді.

Барлық күштің қосындысы - тең әрекеттесуші күш - нөлдік емес мәнге ие болса, зат қозғалысты өзгертеді.

Қозғалыстың бірінші Ньютон заңы

Бұл жағдайда күштер тең емес.

Қозғалыста өзгеріс болады:

Келесі >

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Қозғалыстың бірінші Ньютон заңы

Осыдан, зат (көк шар) тыныштық жағдайында болады…

… және түзу сызықпен қозғалатын дене (сары шар) қозғалысын сол бағытта, сол жылдамдықпен жалғастырады . . .

Бұл Ньютон қозғалысының бірінші заңы деп аталады.

… егер тек сыртқы немесе тең емес күштер (бұл жағдайда соқтығысу) оған әсер етпесе.

Келесі >

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Қозғалыстың үшінші Ньютон заңы

Енді қорапты үстелдің үстінде жатыр деп ойлаңыз.

Оған қандай күштер әсер етеді?

- төменге әсер ететін күш: Салмақ (тартылыс күші)

Қорап неге қозғалмайды?

Қорап өз салмағымен үстелге қысым көрсетеді. Ол сондай-ақ қозғалмайды, яғни үстелден қорапқа әсер ететін тең және қарама-қарсы күш болуы қажет.

Бұл күш қарама-қайшылық немесе қалыпты күш деп аталады (өйткені ол үстелдің үстімен тік бұрыш бойынша әрекет етеді) .

Келесі >

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Қозғалыстың үшінші Ньютон заңы

Осы күштердің мәні бірдей болғандықтан және қарама-қарсы бағытта әсер еткендіктен, ол бір-бірін теңестіреді. Қорап тепе-теңдікте тұр.

Тең әсер ететін күш нөлге тең, сонымен қорап тыныштық жағдайында тұр.

Бұл Ньютон қозғалысының үшінші заңы деп аталады, және былай анықталады:

Әрбір қозғалысқа тең, бірақ қарама-қайшы қарсылық бар.

Келесі >

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Күнделікті күштің түрлері

Осы көрсетілімде сіз күштің кейбір түрлерімен танысасыздар:

Тартылыс күші (салмақ) : Бұл Жер, Ай және дене заттарды өзіне тарту күші.

Төменге тартатын тартылыс күші әрқашан заттың салмағына тең. Бұл мына теңдеуде берілген:

мұнда:

g = еркін түсу үдеуі = 9. 8 м/с2 (Жерде)

m = кг-мен берілген масса

Келесі >

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Күнделікті күштің түрлері

Қалыпты күш: Қалыпты күш - басқа тұрақты затпен жанасатын затқа көрсетілген қолдаушы күш.

Бұл перпендикулярлық күш немесе екі дененің жанасу жазықтығымен салыстырмалы «қалыпты» күш.

Келесі >

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Күнделікті күштің түрлері

Қолданылатын күш: қолданылатын күш - бұл затқа басқа затпен немесе адаммен әсер ететін күш.

Үйкеліс күші: салыстырмалы қозғалысқа кедергі келтіретін немесе байланыстағы екі дененің қозғалысына кедергі келтіретін.

Күштерді талдау кезінде пайда болатын басқа күштер:

Келесі >

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Күнделікті күштің түрлері

Аэродинамикалық кедергі - бұл ауада ұшқан кезде затқа әсер ететін үйкеліс күшінің ерекше түрі.

Кернеу - екі ұшынан күштерді қатты тартқанда шек, арқан немесе сым арқылы берілетін күш.

Сығу заттың көлемді өзгертуге әкеліп соғатын сығу кернеуіне ұшыраған кезде болады.

Келесі >

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Төменділердің қайсысы байланыс күші болып табылмайды?

1-сұрақ

A) Кернеу;

Б) Тартылыс;

B) Үйкеліс;

Г) Сығу.

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Төмендегілердің қайсысы егер күш қозғалатын затқа қолданылмаған жағдайда қозғалыс қалай болады?

2-сұрақ

A) Жылдамдық біртіндеп азаяды;

Б) Жылдамдық біртіндеп арттырады;

B) Жылдамдық өзгертмейді;

Г) Анықтау мүмкін емес.

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Еркін дененің күштік сызбасы

Осы жағдайда затқа әрекет ететін барлық күштің салыстырмалы мәні мен бағытын көрсететін сызба еркін дене сызбасы деп аталады.

Еркін дене сызбасы идеясында барлық заттар өзгертілген…

… және күш көрсететін кез келген зат қажетті күшпен және бұрышпен ауыстырылған.

Кейде зат бір нүкте немесе масса орталығы бар қорапта беріледі.

Келесі >

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Еркін дененің күштік сызбасы

Масса орталығы жіпке ілінген затта да көрінуі мүмкін. Заттың масса орталығы жіп бекітілген бағытыдағы жер болады.

Зат массасының орталығы заттың массасы жинақталған нүкте.

Мысалы, масса орталығы беткі қабатта болған жағдайда ғана зат беткі қабатта болуы мүмкін.

Келесі >

Егер масса орталығы беткі қабатта болмаса, зат құлап кетеді.

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Еркін дененің күштік сызбасы

1-мысал

Үлкен қорабы бар қозғалмайтын арбаны елестетіңіз.

Үлкен қорап арбаның бір бөлігі деп саналуы мүмкін.

Арбаға және қорапқа әсер ететін тартылыс күшінің төмен қарай әсер етуі көрсетілуі мүмкін.

Келесi >

Жерге көрсетілетін қалыпты күш қарама-қарсы бағытта қозғалатыны көрсетілуі мүмкін.

Арба қозғалмайтын болғандықтан, күш тепе-теңдікте болады.

Бұл мысалда біз еркін дененің сызбасын сызамыз.

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Еркін дененің күштік сызбасы

1-мысал (жалғасы)

Енді арбаны сүйретіп келе жатқан адамды елестетіңіз.

Арбаға (қорапты қоса алғанда) әсер ететін тартылыс күші және қалыпты күш өзгермейді.

Келесі >

Арбаны жүргізген кезде адамның қолданған тартылу күші адам жаққа әсер еткендігі көрсетілген.

Арба мен жердің арасындағы үйкеліс күші қарама-қайшы бағытта әрекет ететіндігі көрсетілген.

Өздеріңіз күткендей, арба адамның бағытында қозғалады, өйткені тартылу күші үйкеліс күшіне қарағанда артық. Мұны бағыттың шамасына қарай көруге болады.

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Теңәрекетті күштерді есептеу

Тең әрекетті күш затқа әсер еретін барлық күштің векторлық жиынтығы.

Бір сызықтағы күштер олардың бағытына қарай қосылады немесе азайтылады.

Теңәрекетті күш жиынтығы 100 Н бағытындағы күшке 20 Н болады.

Мысалы, күші 100 Н-ға және қарама-қарсы жақтан күші 80 Н-ға тең екі адам арқан тартқан кезде,

Егер күш түрлі бұрышпен қолданылса, онда осы жағдайда күшті есептеу оңайға соқпайды. Күштердің векторлық шама болып табылатындығын ұмытпаңыздар.

Келесі >

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Теңәрекетті күштерді есептеу

Егер күш затқа бұрышпен тік немесе көлденең жағдайда қолданылмаса….

Келесі >

… осындай нәтижеге бір-біріне қажетті бұрышта әртүрлі мәнімен екі күшті пайдалана отырып, қол жеткізуге болады.

Осы күштердің өлшемін сызба көмегімен немесе тригонометрияны пайдаланып есептеуге болады.

Бұл 200 Н-дағы күш 84 Н және 181 Н екі күш немесе суретте көрсетілгендей қажетті бұрыштағы «құраушыларға» қолданғанға тең.

Мысалы, 200 Н күш затқа 25°бұрышта көлденеңінен қолданылған.

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Теңәрекетті күштерді есептеу

Келесі >

Осы құраушыларды сызбада анықтау үшін белгісі бар сызба салынуы тиіс.

Тік (Fy) және көлденең (Fx) құраушыларды, сондай-ақ Fy = F sin θ, Fx = F • cos θ тригонометриясын қолдану арқылы есептеуге болады.

Бастапқы вектордың соңынан бастап х және у осьтерімен қиылысқанша, тік және көлденең сызықтарды үзік сызықтармен белгілеңіз.

Тік (Fy) және көлденең (Fx) құраушылар негізгі нүктеден қиылысу нүктесіне дейінгі арақашықтықпен анықталуы мүмкін. Сызықтың ұзындығы күштің мәнін білдіреді

Сызбалық әдіс:

Тригонометриялық әдіс:

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Теңәрекетті күштерді есептеу

2-мысал

Арна бойынша жүзіп келе жатқан баржаға байланған екі арқанды елестетіңіз.

Келесі >

Алға бағытталған бағыт бойынша баржаға қолданылатын теңәрекетті күшті есептеу үшін, адамдар тарапынан әсер ететін күштер есептелу қажет.

Әр адам өзінің арқанын баржаның қозғалыс бағыты бойынша 40°бұрышта 400 Н-ға тең күшпен тартады.

Арнаның қарама-қарсы жағалауындағы екі адам екі жақтан арқанды тартады.

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид

Теңәрекетті күштерді есептеу

2-мысал (жалғасы)

Х осі бойынша бірінші адам қолданылатын күшті елестетіңіз.

Fx1 = F1 cos θ

Fx1 = 400 cos 40°

Fx1 = 306 Н

Келесі >

Екі күштің жиынтығы алға бағытталған бағыт бойынша 612 Н теңәрекетті күшті береді. Күштер мәні мен бағыты бар векторлық шама болып табылатындығы естеріңізде болсын!

Енді х осі бойынша екінші адам қолданылатын күшті елестетіңіз.

Fx2 = F2 cos θ

Fx2 = 400 cos 40°

Fx2 = 306 Н

№1 Ю. Сареми атындағы мектеп-гимназиясы физика пәні мұғалімі Ибрагимшиков Умид