Махамбет Өтемісұлы және Ереуіл атқа ер салмай: өмірі, шығармашылығы және көтерілістік жырлары

Бастаңғы

Сабақтың тақырыбы:

“Ереуіл атқа ер салмай”

Махамбет жырлары халқымыздың мәдени мұрасының, рухани қазынасының ең асылынан саналады. Б. Аманшин

Үй тапсырмасын сұрау I топ: Махамбеттің балалық шағы II топ: Көтерілістің шығу себептері, XIX ғасырдың жағдайы

Махамбет Өтемісұлы - 1803 жылы Ішкі Бөкей ордасы, қазіргі Батыс Қазақстан облысы Жәнібек ауд. Нарын құмының Жанқұс жерінде туған. - 20. 10. 1846, Қараой өңірі, қазіргі Атырау облысы Махамбет ауданында жерденген - қазақтың көрнекті ақыны, сонымен бірге 1836-38 ж. Исатай Тайманов бастаған шаруалар кетерілісінің жалынды жыршысы ретінде де мәлім, қозғалысты ұйымдастырушы тарихи қайраткер тұлғалардың бірі. Кіші жүздің Байұлы бірлестігі ішіндегі Беріш руының Жайық бөлімінен шыққан. Атасы Құлмәлі, әкесі Өтеміс те өз заманында айтулы тұлғалар болған. Құлмәлінің тұқымынан билер де, шешендер де шыққан. Халықтың азатығын көксеген күрескер, ел бастаған батыр, өр рухты ақын. Бекетай елді мекенінде (Бөкей ордасы, Орал облысы, Жөнібек ауданы) дүниеге келді.

Жаңа тақырыпты меңгеру. Өткен тақырып пен жаңа тақырыптың байланысын ашу. Жаңа тақырыпты баяндау

Бүгінгі өмірімізде Махамбеттер бар ма?

“Ереуіл атқа ер салмай” романтизм бағытындағы өлең. Жәңгірдің немересі Шәңгерей Бөкеевтің көмегімен Ғұмыр Қараш 1908-1910 жылдары Махамбеттің “Ереуіл атқа ер салмай” өлеңін алғаш рет “Шайыр” жинағында жариялады.

Махамбет - халықты патшалық, хандық өкіметке қарсы қарулы кетеріліске шақырған алғашқы қазақ ақыны. Оның бейнелі де жалынды негізінен Шалкиіз, Сыпыра, Доспамбет, Қазтуған сияқты батыр жыраулардың үлгісінде шығарылған көтеріліс туралы толғаулар. «Жәңгірге», «Баймағамбет сұлтанға» деген өлеңдерінде үстем тап өкілдерін бет-пердесін жырта шенесе, «Мұнар күн» өлеңінде ел басындағы ауыртпалықты күйзеле, ашына айтты. Исатай - ақынның кеп өлендерінің басты қаһарманы. «Тайманның ұлы Исатай», «Исатай деген ағам бар», «Исатай сөзі», «Тарланым», т. б. өлеңдерінде Исатайдың адамгершілігі, азаматтығы, батырлығы, қайсарлығы сипатталады

Екі түрлі түсініктеме күнделігі

Махамбет өлеңінен үзінді жаз:

Неліктен бұл үзіндіні алдың? Себебі:

Махамбет - халықты патшалық, хандық өкіметке қарсы қарулы кетеріліске шақырған алғашқы қазақ ақыны. Оның бейнелі де жалынды негізінен Шалкиіз, Сыпыра, Доспамбет, Қазтуған сияқты батыр жыраулардың үлгісінде шығарылған көтеріліс туралы толғаулар. "Жәңгірге", "Баймағамбет сұлтанға" деген өлеңдерінде үстем тап өкілдерін бет-пердесін жырта шенесе, "Мұнар күн" өлеңінде ел басындағы ауыртпалықты күйзеле, ашына айтты. Исатай - ақынның кеп өлендерінің басты қаһарманы. "Тайманның ұлы Исатай", "Исатай деген ағам бар", "Исатай сөзі", "Тарланым", т. б. өлеңдерінде Исатайдың адамгершілігі, азаматтығы, батырлығы, қайсарлығы сипатталады.

1. Махамбет Өтемісұлының өмір сүрген жылдары? 2. 1845 жылы ол баласы Нұрсұлтанды оқуға орналастырмақ ниетпен қайда болды? 3. Ақын өлеңдерінің басты қаһарманы? 4. Ақынның патшаның жергілікті билеуші өкілдері - хан-сұлтандарға қарсы жазылған, олардың бет пердесін ашатын жырлары? 5. Оның 11 күйі 1982 жылы қандай атпен жарық көрді? 6. Ақын өлендерінің негізгі тақырыбы? 7. Ол кімдердің мұраларын көкірегіне тоқып өсті? 8. Өмірінің соңғы жылдарын ақын қайда өткізеді?

Фотосуреттер

Өмірінің соңғы жылдарын ақын ауылда өткізеді. Жәңгір хан мен Баймағамбет сұлтан халықтың бүлік шығаруына ықпал етуінен секем алып, оның сыртынан бақылау қояды. Ақыры ханның тыңшылары Махамбетті опасыздықпен өлтіреді. Ақын өлендерінің негізгі тақырыбы - теңдік пен бостандық, әділдік үшін күрес, қанаушы отаршылдық жүйеге қарсылық болып келеді де әрқашан жігерлі асып-тасып жатқан асқақ рухпен көмкеріледі, оған көне дәстүр бойынша философиялық терең толғамдар, пайымдаулар сабақтасып отырады. Махамбет ақын - ұлт азаттығы үшін күрескер тарихи тұлға ретінде біздің Тәуелсіздігіміздің бастау көздерінің бірі ретінде саналады. Сондай қоғам қайраткерлігімен бірге, өзінің отты, жалынды өлеңдері арқылы бар өмірін туған халқының мұңын жоқтауға арнаған ардақты ақын.