Исатай - Махамбет дастанының авторы

Презентация қосу

Азаттық үшін
арпалысқан
ер еді ...

(Презентациялық сабақ)
7 Д сынып
Исатай
Тайманұлының
туғанына 200
жыл
Мақсаты: 1. Исатай
Тайманұлының
өмірбаянымен, жасаған
ерліктерімен таныстыру;
2.Оқушылардың бойында
патриотизмді қалыптастыру;
3. Оқушылардың
пікіріне сыйластықпен
қарау;
Тайманұлы Исатай
(1791-1838) – 1836-38
жылдары Батыс
Қазақстанда болған
халық көтерілісінің
саяси көсемі, қайсар
қолбасшысы, халық
батыры. Кіші жүз
Байұлының Беріш
руынан. Жоңғар
шапқыншылығы
кезінде атағы шыққан
Ағатай батырдың
ұрпағы.
Ел ісіне ерте араласқан Исатайдың кемелденуіне қайын ағасы
Жабай Бегалиннің көп көмегі тиеді. Ол кісі орысша оқыған,
әжептеуір сауаты бар адам болған, старшын қызметін атқарған.
Ол өлгеннен кейін оның орнына Бөкей хан Жабайдың тәрбиесін
көрген Исатайды старшын етіп тағайындап, оны Орынбор шекара
комиссиясы бекітеді.
Күн санап ел арасында беделі асып бара жатқанын көре алмаған
хан төңірегіндегілер оның беделін түсіру үшін түрлі жала жауып,
ханға шағыстырып бағады. Соның салдарынан бас аяғы 4-5
жылдың ішінде бірінде старшын Өтеміс Құлманиязовты тонады
деген, екіншісінде кісі өлтірді деген жаламен түрмеге қамалады.
Оның алғашқысынан ақша беріп құтылса, екіншісінен Орынборға
конвоймен айдалап бара жатқан жерінде, есебін тауып, қашып
кетеді.
Бұл кезде Қазақ хандығының ішкі ісіне тікелей араласа бастаған
Ресей отаршылары қазақтардың құнарлы жерлерін тартып алып,
өздерін сыртқа қуады. Орал казак-орыстары Жайық бойын
иемденіп алады. Мұндай қысымшылықты Исатай старшыны
болып жүрген беріш руы да көреді.
Осы кезде Жәңгір ханның Жайық бойындағы руларды екіге бөліп, бірін
қайын атасына, екіншісін жұртқа зорлық-зомбылығымен аты шыққан
саудагер Қарауылқожаға басқартып қоюы жоқшылықтан ашынған
шаруалардың ашу ызасын тудырды. Исатай ханнан Қарауылқожаның озбыр
билігіне тиым салуын талап етеді. Оған жауап ретінде хан бес жүздей
әскермен Қарауылқожаны аттандырып, оған Исатайды 200 жігітпен оған
қарсы шығады. Бетпе бет келгенде Исатайдың батыр жігіттеріне шамасы
келмейтінін біліп, Қарауылқожа кейін қайтады.
Осыдан кейін Каспий жағалауындағы халық Қарауылқожа мен Балқы биге
бағынудан қашып, Исатай мен Махабеттің төңірегіне тұс тұстан келіп жинала
бастайды. Мұның аяғы тарихтан белгілі 1836-37 жылдардағы Бөкей
ордасындағы шаруалардың феодалдық қанау мен патша өкіметінің отарлау
саясатына қарсы көтерілісіне ұласады. Көтеріліске Исатай мен Махамбет
басшылық жасайды. Көтеріліс бүкіл халықты қамтиды. 1837 жылдың қазан
айында Исатай 2000 жауынгермен келіп, хан ордасын қоршап алады. Бірақ
көтерілісшілерге қосылғанымен, ханнан қол үзгісі келмеген билердің
ықпалымен Исатай орданы бірден басып алмай, хан мен орыс полковнигі
Геккемен пайдасыз келіссөз жүргізіп уақытты өткізіп алады. Осы уақытта
ханға көмекке жіберілген казак орыс отрядтары ордаға жетіп үлгіреді.
Қараша айында Тастөбе деген жерде шешуші шайқас
болады. Қанша ерлікпен шайқасқанымен, көтерілісшілер
орыстың отты қаруына төтеп бере алмай, жеңіліске
ұшырайды. Жазалаушылар көтерілісті аяусыз басады.
Тұтқындарға 500-ден 2000- ға дейін дүре соғып, Сібірге
айдайды.
Аман қалған жігіттермен Исатай Жайықтан өтіп кетеді.
Хиуаға хан болам деп жүрген Қайыпқали сұлтанмен
уақытша келісім жасап, Исатай 1838 жылы Баймұхаммед
сұлтанның ордасына шабуыл жасайды. Осы шайқаста
Исатай жау қоршауында шабуыл жасайды. Осы шайқаста
Исатай жау қоршауында қалып, қаза табады.
І кезең – «Бәйге»
ІІ кезең – «Тіл - өнер»
«Бәйгенің» сұрақтары:
1. “Исатай-Махамбет” дастанының
авторы.
2. Махамбеттің Исатайға арнаған мінездемелі өлеңі.
3. Исатай, Махамбет бастаған көтерілістің сипаты.
4. Шаруалар көтерілісі неше айға созылды?
5. Исатайдың әкесі.
6. Исатайдың туған және дүниеден озған жылдары.
7. Исатайдың руы.
8. Исатай қай шайқаста қаза болды?
Исатай
“Тіл - өнер”
1. Ау, қызғыш құс, қызғыш құс,
Қанатың қатты, мойның бос.
Исатайдан айырылып,
_________ болдым дос.
2. Таудан мұнартып ұшқан тарланым,
Саған ұсынсам қолым жетер ме,
Арызым айтсам өтер ме?
_________ көп болды-ау
Саған да менің арманым!
. Исатай -Махамбет
ақынның көп өлендерінің
басты қаһарманы.
"Тайманның ұлы
Исатай", "Исатай деген
ағам бар", "Исатай сөзі",
"Тарланым", т.б.
өлеңдерінде Исатайдың
адамгершілігі,
азаматтығы, батырлығы,
қайсарлығы
сипатталады.

Ұқсас жұмыстар

Оқушыларға Махамбет шығармаларын кеңінен талдап, әлеуметтік мәнін ашу

Махамбет Өтемісұлы және Исатай Тайманұлының өмірбаяны

Махамбет күйі

Ақын жайлы көркем шығармалар

Исатай мен Махамбет бастаған көтеріліс хан

Махамбеттің балалық шағы

Пәндер