Лақап аттарды жүйелеу

Лақап аттардың тілдік қолданыстағы ерекшеліктері

Орындағандар :

М. Жұмабаев атындағы №39 мектеп-гимназияның

7ә сынып оқушылары:

Сейітова Диана

Ғылыми жетекші

Жакишева Мейрамгүл Кенжеғалиқызы

Ғылыми кеңесші

Филология ғылымдарының докторы Әділова Алма Советқызы

Зерттеу мақсаты: Лақап аттардың, бүркеншік аттардың қалай шыққанын зерттеу.

Зерттеу нысаны: М. Жұмабаев атындағы №39 гиназияның 5-11 сынып оқушылары

Зерттеу объектісі: оқушылардың есімі мен лақап аты. Тарихта белгілі адамдардың бүркеншік аты.

Зерттеу міндеттері:

Зерттеу сұрақтарына жауап беретін әдебиеттерді оқу;

Лақап, бүркеншік аттарды зерттеушілердің еңбектерімен танысу;

М. Жұмабаев атындағы №39 мектеп-гимназия оқушыларының лақап аттарын жүйелеу;

Лақап аттардың тілдік қолданыстағы қызметін анықтау.

Күтілетін нәтиже: (ғылыми болжау)

Егер лақап аттардың, бүркеншік есімдердің негізгі ұстанымдарын оқушылар толық, жете түсініп меңгергенде төмендегідей нәтижеге қол жеткізуге болады:

лақап аттар, бүркеншік есімдердің шығу тарихы туралы білімдері толығады;

дүниетанымдары жетілген тұлғалық қасиеттері дамиды;

адамды құрметтеу, оны бағалау сезімдері артады;

адамзат баласын құрметтеу, ізгілік пен имандылықты өмірінің мақсаты ете білетін әділ, «халық» деп соққан жүрегі бар жан-жақты тұлға қалыптастыруға қол жеткізуге болады.

Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы:

Зерттеу жұмысының материалдарын орта мектептің оқушылары, зерттеуші, ізденушілер, студенттерге пайдалануға болады.

Шығармашылық жұмыстың жоспары:

Кіріспе

1. 1. Лақап аттар мен есімдердің зерттелуі туралы

1. 2. Тарихта белгілі адамдардың бүркеншік есімдері туралы

1. 1 №39 гимназия оқушыларының лақап аттарын зерттеу және жүйелеу

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Қорытынды

«Лақап ат әдетте халық тарапынан қойылады. Өйткені халық өз арасындағы, өз қоғамындағы адамға сыншы, кемшілігін байқағыш мінші . . . Лақап атты бергенде адамның өн бойындағы кемшілігіне, мінез-құлқына мін таға қараумен қатар, бұрынғы қойылған атының ыңғайлы-ыңғайсыз жағына да назар аударады»

Т. Жанұзақов

Лақап аттардың қалай, қайдан шыққандығын топтарға жіктеу

Аты -жөніне (фамилиясына) байланысты шыққан лақап аттар: Мысалы: Бублик (Бекетов), Бабай (Баюбаев), Пішенбаев (Пішен), Смола (Смаилова) т. б.

2. Өзінің есіміне байланысты шыққан лақап ат: Назерке(Наз), Ақнар(Акни), Әйгерім(Айка), Шыңғыс(Чина), Таңат(Танчо), Мақсат

(Мака), Әсет(Ася), Мика (Меруерт), Баха -Бахытгүл), Руся(Руслан), Інжу-Маржан(Інжуна-Маржуна), Анчик (Әнуар), Аза, Азик (Азамат), Аха (Ахмет), Саке (Санжар), Оля (Олжас), Галина Бланка Буль-буль (Бұлбұл), Азёка (Азамат), Дикоша (Диана), Салта (Салтанат), Айдар (Айдукан), Лизун (Лиза), Маха (Махаббат), т. б. .

Адамның сыртқы келбетіне байланысты: Кореец (қысық көз),

Жираф (мойны ұзын), Ұзынтұра (бойы ұзын) Қоян (күрек тісті), Кащей (арық), Хомяк, Бауырсақ (кішкене тығыршықтай), Қазанбас (басы үлкен), Шкаф (бойы ұзын), Қара көмір (түрі қара), Горилла (жүрісіне орай), және т. б.

Адамның мінез, тәртібі мен дағды ерекшелігіне байланысты: Профессор, Ботаник, Ғажап Пианист (жақсы оқиды, ойнайды),

Арам (өзін ғана ойлайды), Шырылдауық (дауысына байланысты), Золушка (еңбекшіл), Зырылдауық (өте шапшаң), Геймер ( компьютерде көп ойнайды), тасбақа (сылбыр, баяу қимылдайды), Тундра (ақымақ), Тормоз (сылбыр), Салақ(жинақы жүрмейді), Псих (ашуланшақ) т. б. .

Кішірейту, жақсы көру мағынасында бірақ өз атына қатысы жоқ атау :

Шони, Чина, Джонни, Қоян, Ая, Макуся, Алюкатай,, Киса, Балапан, Қошақан, Мияу, Күнім, Айым, Жаным т. б. .

5. Сол адамның бір болған оқиғаға қатысына байланысты қойылған лақап ат:

Жаба («Жаңа жылдық қойылымда Шыршаны ойнап, жасыл костюм киді»), Бауырсақ (жаңа жыл кейіпкері), Китаёза (қытай биін биледі), Гарри Потер(көзілдірігі ұқсайды)

8. Аты-жөніне ұйқастырып айту: Дианка -қияңқы, Мақсат- жақсы ат, Дана - пана, Ерік - бөрік, Әділет-котлет, Аселя - каруселя, Алтушка - болтушка, т. б.

9. Жасына байланысты әрі үлкендерге еліктеу мағынасында:

Көке (үлкен адамдарға емес өзімен жасты балаларға қаратып айту),

10. Мекенжайына орай әрі кемсіту мағынасында :

Монғол ( Монғолиядан келген), Өзбек ( Өзбекістаннан көшіп келген), Простоквашино (жекеменшік үйде тұрады), Қалһа, қалқаман (ауылда тұрады), Мәмбет(ауылдан келген) т. б.

№ 3 қосымша Сауалнама

Оқушының аты-жөні

Жасы, сыныбы

Осы уақытқа дейін саған берілген лақап есімдерді есіңе түсіріп жазып бере аласың ба?

Бұл лақап есімдердің берілу себебін түсіндіре аласың ба?(бұл лақап есімді саған кім қойды?, қашан қойды?, не себепті қойды?, қашанға дейін сені осы лақап есіммен атайды?, атап жүр)

Сені лақап есіммен қай жерде атайды? (үйде, қонақта, мектепте т. б. )

Лақап есім не үшін қажет деп ойлайсың?

Лақап есімсіз де жүруге бола ма?

Лақап аттарды жүйелеу

Профессор Жанұзақовтың жүйелеуі

1) Адамның бет-әлпет түріне, көзі, шашына байланысты;

2) Адамның жүрісі, тұлғасы, мүсініне байланысты;

3) Адамның дене мүшесінің кемдігіне байланысты;

4) Мінез-құлық, бейімділік әрекетке, ерекшелік қасиеттеріне байланысты;

5) Әлеуметтік, яки қоғамдық жағдайға байланысты

М. Жұмабаев атындағы № 39 мектеп-гимназия оқушыларының лақап аттарды жүйелеуі

1. Аты-жөніне байланысты лақап аттар беру

2. Өзінің жеке есіміне орай берілген лақап ат 3. Сыртқы келбетіне қарай берілген лақап ат 4. Мінезіне, тәртібі мен дағдысына берілген лақап ат

5. Есіміне сәйкес емес, кішірейтіп, жақсы көру мағынасында берілген лақап ат 6. Белгілі бір оқиғаға қатысына орай берілген лақап ат 7. Аты-жөніне ұйқастыра берілген лақап ат. 8. Жасына байланысты 9. Мекенжайына байланысты