Тас көмір

Қазақстандағы көмірсутекті кең орындары және оларды пайдалану

Сабақтың тақырыбы:

11 сынып

Табиғи газ

Ағаш, шымтезек

, қоңыр көмір,

таскөмір

Мұнай, бензин,

керосин

Ашылу тарихы

Мұнайды ең алғаш рет ертеде шығыс халқы пайдаланған. Ең алғаш болып мұнайды кәдеге жаратқан Тигр мен Ефрат өзенінің бойын мекендеген шумария мемлекеті. Ал, 2800 - 3500 жыл бұрын Суза қаласының маңынан табылған көне құмыра ыдыстардан мұнай жұғындылары табылған, сол деректерге сүйенсек Иран халқы мұнайды сол кезде тауып, пайдаланған.

Физикалық қасиеттері:

Мұнай көміртегілер қоспасы болатын, жанатын майлы сұйықтық, қызыл -қоңыр, кейде қара түске жақын немесе әлсіз жасыл -сары, тіпті түссіз түрі де кездеседі. Суда ерімейді бірақ органикалық еріткіштерде ериді. Өзіндік иісі бар. Судан жеңіл мұнай= (0. 73-0. 98) г/см3. Жерде тұнбалық қабатында орналасады. Пайдалы қазбалардың ең маңызды түрі.

Мұнайдың құрамы

ПАРАФИНДЕР

АРОМАТТЫ

КӨМІРСУТЕК

ЦИКЛО

ПАРАФИНДЕР

МЕТАЛДАР

МИНЕРАЛДЫ

ТҰЗДАР

СУ

Мұнай өңдеу - оның құрамындағы көмірсутектердің қайнау температурасына сәйкес булануына негізделген.

Мұнайды өндіру мен өңдеуден туындайтын экологиялық зардаптар

Пайдасы

Зияны

Қара алтын, аса пайдалы, халықты жұмыспен, ақша көзімен қамтамассыз етеді;

Ауыл шаруашылығы, еліміздің экономикасын өркендетеді;

Өнімдерінің қоланылу саласы кең.

Түрлі газ қоспасы арқылы ауаны бүлдіреді, суды ластайды;

1 л мұнай 410 мың л суды бүлдіреді;

Ластанған суға ауа бармай, ондағы тіршілік уланып, қырылады;

Судың булануы азаып, құрғақшылық белең алады.

Тас көмір- Қазақстанның энергетикалық ресурстарының негізгі түрі. Қазақстанның ең ірі көмір базасы- Қарағанды көмір бассейні. Қарағанды көмір бассейнінің жалпы геологиялық қоры-60млрд тоннаға жуық. Негізгі кең орындары- Абай, Сарань, Шерубайнұра, Шахтинск, Михайловка.

Тас көмір

Мұнай

Атырау өңірін алғаш зерттеген орыс ғалымы- Н. А. Северцов. Ол 1860 жылы “Горный” журналына қазіргі Доссор туралы есебін жариялаған. 1899 жылы Атырауда алғашқы мұнай ұнғымасынан мұнай атқылады. Атырауда Теңіз, Мақат, т. б. : Ақтөбеде Шұбарқұдық, Кеңқияқ, Қаратөбе, т. б. : ал Орал- Еділ аралығында Мартыши, Камышин: Оңтүстік Маңғыстауда Жетібай, Қарамандыбас, Тасболат, Өзен, Теңге, т. б. : Қызылордада Құмкөл, Қумасай, Қызылқия, т. б кең орындары бар.

Табиғи көмірсутектердің ішіндегі ең маңыздысы - мұнай. Мұнай - теңіз хайуандары мен өсімдіктерінің баяу ыдырауының нәтижесінді түзілген.

Мұнай - қара қоңыр түсті өзіне тән иісі бар май тәрізді.

Табиғи газ өндірісі - қазақстанның ең жас өнеркәсіп саласы. Табиғи газ негізінен, Маңғыстау түбегінде, Ембі бассейнінде, Орал, Атырау кеңіштерінде өндіріледі 2001ж. Қазақстан аумағындағы барлық газ қоры -9, 5трлн. м³ болып есептеледі, оның 68%-і Орал облысында орналасқан.

Мұнай мен газды тасымалдауға байланысты консорциумы

Батыс Қазақстан-Баку-Джейхан мұнай құбыры, “Қазақстан-Түрікменстан-Иран”мұнай құбыры, ”Кеңқияқ-Құмкөл-Қытай” мұнай құбыры, т. б жобалар іске асырылуда.

Қазақстан мұнайының тасымалдануы

Ресей

Қытай

Пәкістан

Иран

Туркия

Грузия

Украина

Индустриялдық-инновациялық жобалар

Атырау мұнай өңдеу зауытында құны 1, 7 миллиард доллар тұратын мұнайды терең өңдеу кешенін құруды қамтамасыз ету қажет.

Құны 6, 3 миллиард доллар тұратын Атырау газ-химия кешенінің жобалық қуатына шығуын қамтамасыз ету қажет.

Жобалауды аяқтап, Қарашығанақ кең орнында қуатты жылына 5 миллиард текше метр газ өндеуге жететін зауыт құрылысына кірісу қажет.

Өкіметке елдің, Астананы қоса алғанда, орталық өңір газдандыруды қамтамасыз ететін құбырлы өткізгіш жүйесін жоспарлап, жүзеге асыруға кірісуді тапсырамын.

Елінің ұлы болсан, еліне жаның ашыса, азаматтық намысың болса, қазақтың ұлттық жалғыз мемлекетің нығайтып- көркеюі жолында жан терінді сығып жүріп еңбек ет, жердің де, елдің де йесі өзің екенінді ұмытпа!

Әрбір адам бала кезінен Қазақстан - менің Отаным, “оның мен үшін жауапты екен сияқты, мен де ол үшін жауаптымын” деген қарапайым ойды бойына сініріп өсетіндей болғаны жөн

Елімізге бойына ата-бабамыздың ел мен жерге деген сүйіспеншілік қасиеті дарыған, егеменді елімізге аянбай қызмет ететін, ой-өрісі кең алғыр да жүректі, сауатты да салауатты азаматтар қажет.