Қай жылы қай елдің ғалымы

Презентация қосу

1. Білімділігі :
Вирустардың зерттелу тарихы , құрылысы , құрылымы , зияны
туралы білім беру .

2. Дамытушылық :
Сабақта белсенділікпен жұмыс жасап , одан қорытынды шығара
білу , оқушыны өз бетінше ізденуге , іскерлікке дағдыландыру .
Сабақта материалды игеріп қана қоймай зерттеу , іздену ,
сынау , сараптау , салыстыру арқылы өз пікірлерін қорғай білуге ,
биологиялық дүниетанымын кеңейтуге баулу.

3. Тәрбиелік :
Салауатты өмір салтын қалыптастыру , тазалыққа ,
адамгершілікке тәрбиелеу .
Сабақтың
түрі : аралас сабақ

Типі: жаңа білімді меңгерту

Әдісі: топтық жұмыс, тірек- сызба ,

ассоциация , “Ізден ,Ойлан ,Тап”

сандық терезе , “Шыңға шығу”

ойын түрлері , сатылай кешенді
оқыту технологиясы

Көрнекілігі: электронды оқулық,
кесте- суреттер, слайдтар

Құрал-
жабдықтар: интерактивті тақта,
арнайы құралдар,
Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі
Оқушылармен амандасу,
түгендеу
Оқушы назарын сабаққа аудару

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
1. Игерілген білімді тірек-сызба
бойынша пысықтау.
Ағзалар
Анциттер Эукариоттар
Вирустар
дүниесі (жасушасыз) Прокариоттар (ядролылар)
(ядросыздар)

бактериялар
өсімдіктер қыналар

Цианобактериялар
(көк-жасыл
саңырауқұлақтар жануарлар
балдырлар)
“Мықтылар” тобына
Ген хромосомада
Жасуша орналасқан
мөлшері ірі Органоидтары
10 мкм-100 мкм бар

Өсімдіктер , Экзоцитоз,
жануарлар, Эукариотты эндоцитоз
саңырауқұлақтар құбылыстары
клеткасы бар

Митоз Хромосомалардың
жолымен диплоидты
бөлінеді Ядросы бар жиынтығы
“Күштілер” тобына
Гені бар

Органоидтар
Жасуша мөлшері митохондрия ,
ұсақ 2 мкм-3 мкм рибосома болмайды

Прокариотты Бір ғана геннің
Бактериялар ,
көк жасыл балдырлар көшірмесі

Экзоцитоз , эндоцитоз
Теңдей екіге құбылысы жоқ
бөлінеді

Ядросы жоқ
Көз сүзіп тамсанып қарама құр ,
Байлыққа жету үшін керек ақыл
Талпынған , талаптанған , еңбек
еткен
Еш кетпес маңдай терің , табан
ақың .

бөлімінде “Кімнің еңбектері” деген сауалдарға
жауап беру үшін мына сандық терезелерді
ашасыздар .

20 20 20
30 30 30
40 40 40
20 (оң) -
Қай жылы қай елдің ғалымы
“Нуклеин қышқылын”
ашты ?
20 (сол) -
Қай жылы , қай елдің ғалымы
“митохондрияны” ең бірінші тауып ,
“саркасома” деп атады ?
20 (орта ) -
Қай жылы , қай елдің ғалымы
нәруызды ыдырату арқылы
глицинді алды ?
30 (оң) -
Сведберг нені дәлелдеді және нені
ойлап тапты ?
30 (сол ) -
Лизосоманың екінші атауы ?
30 (орта ) -
1894 жылы неміс анатомы
Р.Альтман митохондрияны не
деп атады ?
40 (оң ) -
Лизосоманың ең алғаш кім , қай жылы
ашқан ?
40 (сол ) -
Гольджи жиынтығын кім , қай жылы ,
қайдан тапты ?
40 (орта ) -
Эндоплазмалық торды қай жылы , кім
ненің көмегімен қайдан тапты ?
“Шыңға шығу” ойыны
5 5

4 4

3 3

2 2

1 1

“Мықтылар” “Күштілер”
тобы тобы
1. Жасушаны зерттейтін ғылым ? 1. Бактерияны зерттейтін ғылым ?
2. Өсімдіктерге ғана тән денешік ? 2. Цитоплазманың түп негізі –
3. Хромосомадағы құрылыс 3. Фагоцитоз процесін терең зерттеп , бұл
қызметін атқаратын нәруыз ? терминді алғаш ғылымға енгізген ғалым ?
4. Шар тәрізді денешік ? 4. Нәруыз молекуласын тұңғыш зерттеген
5. “Табиғат жүйесі” еңбегінің ғалым ?
авторы ? 5. “Көмірсу” деген терминді ғылымға
енгізген ғалым ?
ІІІ. Жаңа сабаққа дайындық кезеңі
“Ой шақыру”

1. Вирустарды зерттейтін ғылым саласы ?
2. Вирустарды кім ашты ?
3. Вирустар қандай ауру тудырады ?
4. Иммунитет дегеніміз не ?
5. Мына сурет бойынша бактериофагтың
құрылысын талда .
ІҮ. Жаңа сабақ : “Вирустар – тіршіліктің жасушасыз түрі”
Сатылай кешенді талдау технологиясын қолдану .

Вирустар

1. Анықтамасы :
Вирус деген латынның “virus”деген сөзінен алынып ,
“у” деген ұғымды білдіреді .

2. Ашылу тарихы .
Бұл терминді алғаш рет ғылымға Нидерланды ғалымы М.В.Бейерник (1815-1931) 1899
жылы енгізді . Вирусты алғаш орыс ғалымы Д.И.Ивановский 1892 жылы темекі
жапырағының теңбіл ауруынан тапты .Вирустарды тек электронды микроскоппен
ғана көруге болады .

3. Сөз таным .
Вирустарды зерттейтін ғылым саласын вирусология деп аталады .
Иммунитет – ағзаның ауру қоздырғыштарын қабылдамайтын қасиеті .
Ағзаның өз тұтастығын және биологиялық даралығын қорғайтын жасуша иммундық жасуша деп
аталады .
Ауру тудыратын ұсақ ағзаларды қармап , тіршілігін жою арқылы иммундық жасуша ағзаны қауіпті
жұқпадан (инфекциядан) сақтандырады.

4. Негізгі қасиеттері :
1. Бактериялардан да ұсақ ;
2. Бактериялар өте алмайтын арнаулы сүзгілерден өтетіндігі ;
3. Зертханада қолдан жасалған қоректік орталарда өспейді ;
4. Тек тірі жасушада ғана тіршілік етеді ;
5. Тауық жұмыртқасында жақсы өседі ;
6. Кейбір вирустар кристалл түзеді ;
5. Сыртқы пішіндері:
Шар , таяқша ,
сопақша , жіп тәрізді .
Мөлшері өте ұсақ ,
6. Вирустың түрлері : өлшемі 0,0000002 см .

Қарапайым Күрделі
құрылысы бар вирустар нуклеопротеиндер , вирустардың нәруызды немесе
яғни бұл вирустар нук.қышқ/нан (ДНҚ либопротеинді қосымша қабықшасы
немесе РНҚ) , ферментті нәруызбен болады және көмірсулар мен
қапталған қабықшадан-капсидтен тұрады . ферменттер кездеседі .
Бұл қабықша вирустың құрам/ғы
нук.қышқ/н сыртқы орта ның қолайсыз
жағдай/н қорғайды .

7. Вирус жасушасының құрылысы :
Барлық вирустар екі топқа бөлінеді :
1)ДНҚ-геномды 2) РНҚ-геномды
жануарлар мен адамдардың Өсімдік жасушасында
жасушаларында не кездесетін вирустар көбіне
РНҚ-геномды немесе РНҚ-геномды болып келеді .
ДНҚ-геномды вирустар кездеседі .

8. Тіршілік ортасы .
Вирустар өз бетінше тіршілік ете алмайды және бөлінбейді . Вирустар жасанды қоректік ортада
көбеймейді және олар тіршілігін өздері паразитті тіршілік ететін иесінің жасушаларында ғана
жалғастыра алады . Вирустар екі түрлі ортада ғана кездеседі .
1) жасушадан тыс жерде тек вирион (вирус бөлшектері ) күйінде ;
2) жасуша ішінде көбеюге қабілетті кезеңі .
Вирион күйіндегі әрбір вирустыа зат алмасу процесі жүрмейді , яғни бос күйінде не өспейді , не
көбеймейді .
9. Вирустардың өздеріне ғана тән
ерекшелік :
1)Олардың өздеріне тән заттар мен энергия
алмасуы болмайды .
2)Олар өздеріне қажетті нәруызды түзу
үшін өзі паразитті тіршілік ететін
жасушаның рибосомасын пайдаланады .

10. Вирустың зияны :
Вирустар адам өміріне өте қауіпті ауру тудырады . ЖҚТБ , шешек ,
гепатит , энцефалит , полиомиелит , қызылша , қызамық , тұмау
А , В , С , гепатиттің вирусы бауыр ұлпасын , т.б. Өсімдіктерде :
темекі теңбілі ,картоп , бұршақта т.б. Мәдени өсімдіктерде ,
қызанақта қола ауруы , қант қызылшасында сары ауру .
Өсімдіктердің хлоропластарын түссіздендіріп зақымдайды .

11. Қорытынды .
Вирустар – табиғатта өте көп таралған жасушасыз тіршілік иесі .
Ол орта жағдайының өзгерісіне өте төзімді және көптеген жұқпалы аурулардың қоздырғышы .
Тарихи мәлімет
1. 1892 жылы вирусты алғаш орыс ғалымы Д.И.Ивановский темекі
жапырағының теңбіл ауруын тапты .

2. 1898 жылы орыс ғалымы Н.Ф.Гамалея топалаңды қоздыратын
бактерияларды ерітіп жіберетін бактериофагтарды анықтады .

3. 1899 жылы “вирус” терминін ғылымға М.В.Бейерник енгізді .

4. 1915 жылы бактериофагты зерттеген ағылшын ғалымы
Ф.Туорт .

5. 1917 жылы іш сүзегі бактериясын ерітіп жіберетін
бактериофагтарды канадалық ғалым Д’Эрелль байқаған .

6. 1935 жылы американ ғалымы У.М.Стэнли вирусты кристалл
түрінде бөліп алып , онымен темекінің бұрын ауырмаған
жапырағын зақымдаған кезде ауру пайда болатындығын байқаған .
Вирустың
түрлері :
ИТИС вирусымен зақымданған табан
Ү. Сабақты бекіту.
ҮІ. Үйге тапсырма
1)§ 21 оқу , конспектілеу .
2)Вирустар арқылы таралатын
жұқпалы аурулар туралы хабарлама
дайындау .

ҮІІ . Бағалау

Ұқсас жұмыстар

ТӘУЕЛСІЗ ЕЛДІҢ БІЛІМДІ ҰРПАҚТАРЫМЫЗ

Компьютер классификациясын ата

АТОМ ЯДРОСЫНЫҢ ҚҰРАМЫ

Цифр қай елдің сөзі

Сақтардың әлеуметтік топтарын ата

Қазақ тілі - мемлекеттік тіл

ҚҰСТАР ҚОРАЗКҮРКЕТАУЫҚ ҚАЗ ҮЙРЕК

Орхон ескерткіштері

Физикалық турнир (сыныптан тыс жұмыс)

Қазақстандағы индустрияландыру жылдары

Пәндер