Жаңа сөздердің жасалуы

Презентация қосу

Қыркүйектің он сегізі
Сөзжасамнан өткенді
еске түсіру
Сабақтың эпиграфы:

Құдіретті жасай бер, анам тілі,
Өзің барда ғажап – ақ ғалам күллі.
Шабыт құйып, сән беріп сендік қуат
Жол көрсетіп, әрлейді әрбір күнді.
Ойшақыру
1. «Әзіл жұмбақ ойыны»
(анаграммалар мен жұмбақтар шешу)
Фонетикалық екі ұғым
Бірі мен бірі сыбайлас,
Бірі айтылады да естіледі,
Екіншісі – жазылады да көрінеді.
Бір ағашта 37 алма,
Оны алып жемек болсаң
Он шақтысы тамағыңнан еркін өтеді,
Қалғандары қақтығып барып өтеді.
К-ден басталсам,
Маған қарап сабақ айтады.
П-дан басталсам,
Маған балалар жүгін артады.
Басы-ашық, аяғы-қысаң,
Екі-ақ дыбыс, есеп қылсаң.
Саған да ол керек болар,
Өзен-көлге жақын тұрсаң.
Дыбыс емес, таңба
Оқылмайды, жазылады.
Бірақ сөзден табылады
Ол қай әріп еді?
Ойлап көрші, есіңде бар ма?
«Қ»-мен егер бітірсең,
Ыдыс-аяқ ол бірі.
«Н»-мен егер бітірсең,
Балықтың ол бір түрі.
СӨЗЖАСАМ

Жаңа сөздердің жасалуы

Лексикалық Жұрнақ Сөздердің Сөздердің Сөздердің
жолмен арқылы бірігуі қосарлануы тіркесуі
жасалған жасалған арқылы арқылы арқылы
туынды туынды жасалған жасалған жасалған
сөздер сөздер туынды туынды туынды
сөздер сөздер сөздер
Мысалдар:
1.Қара:
1) қара шаш – заттың түсін білдіріп тұр;
2) тақтаға қара- қимыл-әрекетті білдіріп тұр

2.Түбір+ сөз тудырушы жұрнақтар
Біл+ім, оқы+у=оқу

3. Екібастұз (Екі+бас+тұз)
Қызылорда (Қызыл+орда)

4. Ауыл-аймақ, кәрі-жас, сөйлей-сөйлей,
ақ-қара, азды-көпті, үгіт-насихат,

5. Маңғыстау облысы, он жеті, қара торы,
мың тоғыз жүз жиырма бес, мал шаруашылығы
2 - тапсырма
“Семантикалық картаны толтыр”
Семантикалық карта №1

Мысалдар Жұрнақ Екі сөзді Екі сөздің Екі сөзді Лексикалық
арқылы біріктіру қосарлануы тіркестіру жолмен
жасалған арқылы арқылы арқылы жасалған
туынды сөз жасалған жасалған жасалған туынды сөз
туынды сөз туынды сөз туынды сөз

Бүркітші
Бүгін
Арам шөп,
арам тамақ

Үлкен үй
Білім
Баспасөз
Жүзбе-жүз
Жер серігі
Семантикалық карта №2
Мысалдар Жұрнақ Екі сөзді Екі сөздңі Екі сөзді Лексикалық
арқылы біріктіру қосарлануы тіркестіру жолмен
жасалған арқылы арқылы арқылы жасалған
туынды сөз жасалған жасалған жасалған туынды сөз
туынды сөз туынды сөз туынды сөз
Түсім

Еңбеккүн

Қарама-
қарсы
Суық су,
суық хабар

Ұшқыш

Күн сәулесі

Қолбасшы

Көзбе-көз
ІІІ. Мәтін тыңдау
«Тіл – ұлттың басты негізі»
(мәтіннен жаңа сөздерді теріп жазу, жасалу
жолын түсіндіру)
ІV. Шығармашылық жұмыс
1.Лексика тарауынан тест
жұмысын орындау
2. Көзқарас, күрегі
сөздеріне толық
фонетикалық талдау
3.Мәтін жазу
Тақырыбы: «Ауылға
барғанда», «Маған ұнаған
шығарма»
Тест сұрақтары
1. Архаизмнен болған тіркесті табыңыз.
А/садақ тарту В/Абай даңғылы С/нарықтық экономика Д/физикалық
карта
2. “Архаизм” сөзінің мағынасы не?
А/жаңа сөз В/тарихи сөз С/ежелгі, көне Д/аймақтық сөз
3. Қазір қолданыстан мүлдем шығып қалған сөздер қалай аталады?
А/неологизм В/историзм С/архаизм Д/диалект
4. Көнерген сөзді табыңыз.
А/ саяжай В/барымта С/жағажай Д/сүндет той
5. Неологизм сөзді көрсетіңіз. А/несие В/гарантия С/процент Д/фонд
6.Қай қатар неологизм сөздерге жатады?
А/класс, лампа В/хандық,барымта С/сәулет,пайыз Д/анализ, скидка
7. Неологизм сөзінің мағынасы не?
А/жаңа сөз В/тарихи сөз С/ежелгі, көне Д/аймақтық сөз
8.Сөйлемдегі архаизмді белгілеңіз.
Сарайдан сұлу ханша шықты.
А/сарайдан В/шықты С/сұлу Д/ханша
9. Кәсіби сөздердің қатарын белгілеңіз. А/тасымал,буын,екпін
В/кв.,ромб,куб С/тоқым,үзеңгі,тұсау Д/білім,тұрмыс,тіршілік
10.Араб тілінен енген кірме сөзді табыңыз? А/мұғалім,кітап,дәптер
В/жәшік,бәтеңке,сот С/кереует,кәмпит Д/синус,косинус,куб
11. Кірме сөздерде қандай заңдылық сақталмайды?
А/пунктуация В/орфографиялық заңдылық С/үндестік заңы
Д/орфоэпиялық заңдылық
12.“Жалғау”,”сөйлем”,”үстеу” терминдері қай ғылым саласында
қолданылады?
А/әдебиет В/музыка С/тіл білімі Д/социология
13. Интернацианалдық терминді табыңыз.
А/грамматика В/әдебиет С/үйкеліс күші Д/сөйлем
14.Белгілі бір аймақта ғана қолданылатын сөздерді не дейді?
А/кірме сөз В/диалект сөз С/кәсіби сөз Д/термин сөз
15.Историзмді көрсет
А/әуен В/әнұран С/ қорамса Д/ғарыш айлағы
Тест тапсырмасының кілті
1.А 9.С
2.С 10.А
3.В 11.С
4.В 12.С
5.А 13.А
6.С 14.В
7.А 15.С
8.Д
V. Жаттығумен жұмыс
39 – жаттығу
Қос бағанды байланыстырып,
жаңа сөздер жасау.
1-қатар біріккен сөздер
2-қатар қос сөздер
3-қатар тіркескен сөздер
40 – жаттығу
Үлгі бойынша сөздерге тұлғалық талдау
жүргізу.
1-қатар екінші мақал-мәтел;
2-қатар үшінші мақал-мәтел;
3-қатар төртінші, бесінші мақал-мәтел.
Шаттық шеңбері

Біз бақытты баламыз,
Шыңына білімнің шығамыз.
Ана тілін ардақтап,
Ел тірегі боламыз!
Үйге тапсырма
І. 41,42-жаттығулар
ІІ. 5-сыныпта өткен тақырыптарды
пысықтау.

Ұқсас жұмыстар

Сөзжасам

СӨЗЖАСАМДЫ ОҚЫТУ

Бастауыш сыныптарда қазақ тілі сабағында фонетиканы оқыту

Сөзжасамдық тәсілдер тілдің сөзжасам жүйесінің негізгі заңдылықтарының біріне жататыны

Жаңа сөздердің жасалу жолдары

ЛЕКСИКОЛОГИЯ, ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ

Қысқарған аясы сөздердің қолданылу

Сөз құрамы

Тіл білімінің салалары

Сөздердің байланысу түрлерін табу

Пәндер