Жаңа сөздердің жасалуы

Қыркүйектің он сегізі Сөзжасамнан өткенді еске түсіру

Құдіретті жасай бер, анам тілі,

Өзің барда ғажап - ақ ғалам күллі.

Шабыт құйып, сән беріп сендік қуат

Жол көрсетіп, әрлейді әрбір күнді.

Сабақтың эпиграфы:

Ойшақыру

1. «Әзіл жұмбақ ойыны»

(анаграммалар мен жұмбақтар шешу)

Фонетикалық екі ұғым

Бірі мен бірі сыбайлас,

Бірі айтылады да естіледі,

Екіншісі - жазылады да көрінеді.

Бір ағашта 37 алма,

Оны алып жемек болсаң

Он шақтысы тамағыңнан еркін өтеді,

Қалғандары қақтығып барып өтеді.

К-ден басталсам,

Маған қарап сабақ айтады.

П-дан басталсам,

Маған балалар жүгін артады.

Басы-ашық, аяғы-қысаң,

Екі-ақ дыбыс, есеп қылсаң.

Саған да ол керек болар,

Өзен-көлге жақын тұрсаң.

Дыбыс емес, таңба

Оқылмайды, жазылады.

Бірақ сөзден табылады

Ол қай әріп еді?

Ойлап көрші, есіңде бар ма?

«Қ»-мен егер бітірсең,

Ыдыс-аяқ ол бірі.

«Н»-мен егер бітірсең,

Балықтың ол бір түрі.

СӨЗЖАСАМ

Жаңа сөздердің жасалуы

Лексикалық жолмен жасалған туынды сөздер

Жұрнақ арқылы жасалған туынды сөздер

Сөздердің бірігуі арқылы жасалған туынды сөздер

Сөздердің қосарлануы арқылы жасалған туынды сөздер

Сөздердің тіркесуі арқылы жасалған туынды сөздер

Мысалдар:

1. Қара:

1) қара шаш - заттың түсін білдіріп тұр;

2) тақтаға қара- қимыл-әрекетті білдіріп тұр

2. Түбір+ сөз тудырушы жұрнақтар

Біл+ім, оқы+у=оқу

3. Екібастұз (Екі+бас+тұз)

Қызылорда (Қызыл+орда)

4. Ауыл-аймақ, кәрі-жас, сөйлей-сөйлей,

ақ-қара, азды-көпті, үгіт-насихат,

5. Маңғыстау облысы, он жеті, қара торы,

мың тоғыз жүз жиырма бес, мал шаруашылығы

2 - тапсырма

“Семантикалық картаны толтыр”

Семантикалық карта №1

Мысалдар

Жұрнақ арқылы жасалған туынды сөз

Екі сөзді біріктіру арқылы жасалған туынды сөз

Екі сөздің қосарлануы арқылы

жасалған туынды сөз

Екі сөзді тіркестіру арқылы

жасалған туынды сөз

Лексикалық жолмен жасалған

туынды сөз

Бүркітші

Бүгін

Арам шөп, арам тамақ

Үлкен үй

Білім

Баспасөз

Жүзбе-жүз

Жер серігі

Семантикалық карта №2

Мысалдар

Жұрнақ арқылы жасалған туынды сөз

Екі сөзді біріктіру арқылы жасалған туынды сөз

Екі сөздңі қосарлануы арқылы

жасалған туынды сөз

Екі сөзді тіркестіру арқылы

жасалған туынды сөз

Лексикалық жолмен жасалған

туынды сөз

Түсім

Еңбеккүн

Қарама-қарсы

Суық су, суық хабар

Ұшқыш

Күн сәулесі

Қолбасшы

Көзбе-көз

ІІІ. Мәтін тыңдау

«Тіл - ұлттың басты негізі»

(мәтіннен жаңа сөздерді теріп жазу, жасалу жолын түсіндіру)

ІV. Шығармашылық жұмыс

1. Лексика тарауынан тест жұмысын орындау

2. Көзқарас, күрегі сөздеріне толық фонетикалық талдау

3. Мәтін жазу

Тақырыбы: «Ауылға барғанда», «Маған ұнаған шығарма»

Тест сұрақтары

1. Архаизмнен болған тіркесті табыңыз.

А/садақ тарту В/Абай даңғылы С/нарықтық экономика Д/физикалық карта

2. “Архаизм” сөзінің мағынасы не?

А/жаңа сөз В/тарихи сөз С/ежелгі, көне Д/аймақтық сөз

3. Қазір қолданыстан мүлдем шығып қалған сөздер қалай аталады?

А/неологизм В/историзм С/архаизм Д/диалект

4. Көнерген сөзді табыңыз.

А/ саяжай В/барымта С/жағажай Д/сүндет той

5. Неологизм сөзді көрсетіңіз. А/несие В/гарантия С/процент Д/фонд

6. Қай қатар неологизм сөздерге жатады?

А/класс, лампа В/хандық, барымта С/сәулет, пайыз Д/анализ, скидка

7. Неологизм сөзінің мағынасы не?

А/жаңа сөз В/тарихи сөз С/ежелгі, көне Д/аймақтық сөз

8. Сөйлемдегі архаизмді белгілеңіз.

Сарайдан сұлу ханша шықты.

А/сарайдан В/шықты С/сұлу Д/ханша

9. Кәсіби сөздердің қатарын белгілеңіз. А/тасымал, буын, екпін

В/кв., ромб, куб С/тоқым, үзеңгі, тұсау Д/білім, тұрмыс, тіршілік

10. Араб тілінен енген кірме сөзді табыңыз? А/мұғалім, кітап, дәптер

В/жәшік, бәтеңке, сот С/кереует, кәмпит Д/синус, косинус, куб

11. Кірме сөздерде қандай заңдылық сақталмайды?

А/пунктуация В/орфографиялық заңдылық С/үндестік заңы Д/орфоэпиялық заңдылық

Ұқсас жұмыстар

Сөзжасам

СӨЗЖАСАМДЫ ОҚЫТУ

Бастауыш сыныптарда қазақ тілі сабағында фонетиканы оқыту

Сөзжасамдық тәсілдер тілдің сөзжасам жүйесінің негізгі заңдылықтарының біріне жататыны

Жаңа сөздердің жасалу жолдары

ЛЕКСИКОЛОГИЯ, ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ

Қысқарған аясы сөздердің қолданылу

Сөздік деңгей түрлері

Сөз құрамы

Тіл білімінің салалары

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz