Фосфор - бейметалл

Презентация қосу

Султашова Жанар
Касымовна
Туған жылы: 1989жыл.
15– шілде
Ұлты: Қазақ.
Білімі: Жоғарғы
Бітірген оқу орны:
М.Өтемісұлы атындағы
Батыс Қазақстан
мемлекеттік
университеті,2010
Мамандығы: Химия
пәнінің мұғалімі
Жұмыс орны: Қоғалытүбек
негізіг орта мектебі.
Санаты: -
Педагогикалық еңбек өтілі:
3- жыл.
9-сынып
Мақсаты: Фосфор, оның периодтық жүйедегі орнына сипаттама беру,
ашылу тарихымен таныстыру, физикалық, химиялық
қасиеттері,
қолданылуы жайлы білім алуға жағдай туғызу.
Күтілетін нәтиже: 1.Фосфордың периодтық жүйедегі орнына сипаттама бере
алады.
2. Фосфордың ашылу тарихы мен таралуы туралы танысады.
3. Қасиеттері мен қолданылуы жайында біледі.
4. Фосфордың адам ағзасы үшін маңызын айта алады.
5. Тақырыпқа сәйкес тапсырмалар, есептер орындай алады.
Көрнекілігі: Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесі, сызба−суреттер.
Сабақтың түрі: конференция сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, ізденіс, есеп шығару, ой-қозғау, ойтүрткі.
Пәнаралық байланыс: медицина, биология, тарих, география, математика,
физика
І Қызығушылықты ояту

Өткен білімді
тексеру үшін
Тренинг ойнату «Сенесің бе,
Конференцияға
қатысушылармен
«Көршілер». сенбейсің бе?» таныстыру.
ойынын ойнату.
Конференцияға
қатысушылар:
Химик, физик, биолог,
дәрігер, агроном,
тарихшы,
геграф,ізденуші
Гамбург алхимигі Бранд «философиялық тас» алу жолында көп жұмыс
істеді. Брандтың ойынша бұл тас кәріні жасартатын, ауруды тез
сауықтыратын, адамның өмірін ұзартатын тас болды. Бранд бұдан басқа
барлық металдарды алтынға айналдырғысы келді. Бірде ол жаңа рецепті
бойынша зертханада жұмыс істеді. Адам зәрін суалтып, оған көмір мен
құмды араластырып ауа қатыстырмай қыздырды. Құтының ішінде
жылтыраған бір нәрсенің бар екенін көрді. Сөйтіп, 1669жылы осы зат
кездейсоқ ашылды. Алынған зат жарық шығарады, осыны пайдаланып,
Бранд байларға сатып ақшаға кенелді. Бұл қандай зат деп ойлайсыңдар?
Фосфор химиялық элементтердің Д.И.Менделеевтің
ашқан периодтық жүйесінің элементі. Ол үшінші период
пен бесінші топтың қиылысқан жеріндегі он бесінші тор
көзге орналасқан және реттік нөмірі он бес, атомдық
масса салмағы 31. Фосфор – бейметалл.
Оның ядросында 15протон, 16нейтрон бар.
Электрондардың жалпы саны да 15-ке тең. Электрондық
құрылысы:
Р 1s22s2 2p6 3s2 3p3
Фосфор қосылыстарында ІІІ, Ү – валенттілік көрсетеді,
тотығу дәрежелері -3,0,+3,+5.
Алынуы: Са3 (РО4)3 + SіО2 + 5С → 3СаSіО3 + 5СО↑ + 2Р
Фосфордың жер қыртысындағы массалық үлесі 0,12%.
Фосфор табиғатта тек қосылыс күйінде 190-дай
минералдардың құрамында кездеседі.Қазақстанда
фосфорға жбай кен орындары бар.ХХғ 30жылдарында
Ақтөбе облысында фосфорит кені табылған. Ақтөбе кен
орындарының негізгі артықшылығы – олардың қабаттары
жер бетіне жақын орналасқан және пайдалы қазбаны
ешқандай кедергісіз өндіруге болады. Мұнда жалпы қоры
жүздеген миллион тоннаға жететін ондаған ірі кен
орындары бар.
30-жылдардың аяғында (1938-1940) Қаратау бассейні
ашылды. Бассейнде 26кен орны бар. Бассейннің ең бай
шикізатында 28-34% Р2О5 бар. Фосфордың табиғи
қосылыстары фосфорит Са3(РО4)2 пен апатит Са5(РО4)3ОН
Қаратауда кездеседі. Оңтүстік Қазақстанда, Аят және
Лисаковск кен орындарындағы қоңыр тас көмірдің
құрамында фосфордың едәуір қоры бар. Жаңатас, Шымкент
пен Таразда фосфор зауытары жұмыс
істейді. Фосфор сіріңке және улы химикаттар өндірісінде
пайдаланылады.
ФОСФОРДЫҢ
АЛЛОТРОПИЯЛЫҚ
ТҮР ӨЗГЕРІСІ
Фосфор

Ақ фосфор -өте белсенді, улы
Ақ түнде
зат, фосфор -өте белсенді,
жарықырап улы
сәуле
зат, түнде Суда
шығарады. жарықырап сәуле
ерімейді, Қызыл фосфор –түсі
шығарады.оныСуда
сондықтан ерімейді,
су астында Қызыл фосфор
қоңыр-қызыл, –түсі
улы емес, Қара фосфор-2000°С өте
сондықтан оны су астында
сақтайды. қоңыр-қызыл,
суда нашар улы емес,
ериді, Қара фосфор-2000°С өте
жоғары қысымда
сақтайды. суда
ұшпайды, нашар
2500°С-деериді,
от жоғары қысымда
Ауасыз ортада қыздырғанда қыздырғанда түзіледі.
ұшпайды, 2500°С-де от қыздырғанда
ақАуасыз
фосфорортада
қызылқыздырғанда
фосфорға
алады. Түсі графитке түзіледі.
ұқсас,
алады. Түсі графитке ұқсас,
ақ фосфор
айналады, қызыл
ал фосфорға
жоғарғы қолға майдай сезіледі.
айналады, қараал фосфорға
жоғарғы қолға майдай сезіледі.
Активтігі
қысымда Активтігі
қысымда қара фосфорға
айналады. нашар,жартылай
айналады. нашар,жартылай
өткізгіш, улы емес,
5000°С-де от алады. емес,
өткізгіш, улы
5000°С-де от алады.
Дәрі-
Тыңайт-
дәрмек
қыш алу
жасау

Фосфор
дың қолданылуы

Улы хи-
Сіріңке микаттар
жасау алу
Сіріңкені 1831жылы 19жасар Шарл Сориа
алғаш ойлап тапқан. Бірақ ол сіріңкеге
патент ала алмады, себебі ол қымбат
болатын. 1832 жылы неміс мұғалімі
Камерер сіріңкеге патент алып, оны өндіре
бастады. Бірақ оның сіріңкесі ақ
фосфордан жасалғандықтан өте қауіпті
болды. Қауіпсіз сіріңкені 1848 жылы швед
химигі Бетгер алды. Бұл өзіміздің кәдімгі
сіріңкеміз, ол қызыл фосфордан жасалады.
Фосфор
Фосфорадамадамжәне
жәнебасқа
басқатірі
тіріағзалар
ағзалар
тіршілігі
тіршілігіүшін
үшінқажет
қажетэлемент.
элемент.Кальций
Кальций
ортофосфаты
ортофосфатықаңқаға
қаңқағаберіктік
беріктікқасиет
қасиет
береді.
береді.Ол
Олбұлшықет,
бұлшықет,жүйке,
жүйке,кемік
кемік
ұлпаларының
ұлпаларыныңқұрамына
құрамынакіреді.
кіреді.Ол
Олтуралы
туралы
атақты
атақтыгеохимик,
геохимик,ақадемик
ақадемикА.Е.Ферсман
А.Е.Ферсман
«фосфор-тіршілік
«фосфор-тіршілікпен пенақыл-ой
ақыл-ойэлементі»
элементі»
деген
дегенболатын.
болатын.Себебі,
Себебі,мидың
мидыңқызмет,
қызмет,
бұлшықеттің
бұлшықеттіңқимылы
қимылыфосфор
фосфор
қосылыстарының
қосылыстарыныңхимиялықхимиялықөзгерістеріне
өзгерістеріне
байланысты.
байланысты.Фосфор
Фосфорет етұлпасында
ұлпасында
56грамм
56граммкездеседі.
кездеседі.Адам
Адамсүйегінде
сүйегінде
600грамм
600граммфосфор
фосфорбар.Адам
бар.Адамменменжануарлар
жануарлар
фосфорды
фосфордыөсімдіктен
өсімдіктеналады.
алады.
Фосфор тыңайтқыштары егіс дақылдарында зерттелінді.
Қаратау фосфоритінен жасалған поли және ортофосфаттар
тұзды топырақтарға қолданғанда, тұздылық әсерін
азайтатын және ауыр металдардың қозғалысын тежеп,
өсімдік тамырына зиянсыз жағдайға жеткізетін
механизмдерінің бары және олардың тиімді
тыңайтқыштар екені дәлелденді. Фосфор элементі азоттан
кейін керекті екінші элемент болғанымен, тұзды
топырақта өсімдікке қорек ретінде жетіспесе,
биохимиялық реакцияларға қуат беру көзі кеміп,
қиындықтар туындайды. Яғни, өсу, даму процестерін
жеделдету үшін жүретін реакцияларға қуат жетіспейді де,
даму жағдайы күйзеліске ұшырап, өнімге өнім сапасына
кері әсерін тигізеді.
Фосфор жай және күрделі заттармен
әрекеттеседі.
Оттегімен оксид түзеді: 4Р+5О2 → 2Р2О5
Галогендермен галогенидтер береді:
2Р+3СІ2 → 2РСІ3
Күкіртпен сульфид түзеді: 2Р+3S →
Р2S3
Металмен фосфид түзеді: 3Са + 2Р
→Са3Р2
Фосфор жануар мен адам сүйегінде,
бұлшықетте, ми ұлпаларында болатыны
анықталды. Фосфор адамның жадын
жақсартады, оны біз наннан, ас бұршақтан,
балықтан, ірімшіктен аламыз. Массасы
70кг адамның денесінде шамамен 800г
фосфор болады. Сондықан балық пен сүт
тағамдарын ас мәзіріне күнделікті кіргізіп
отыру керек.
Сүт тағам-
дарында Қырық-
Нанда қабат

Асбұр-
Балықта шақта
Фосфор
Қара кездеседі Қара нан
құмық

Лобия Ірімшікте
Ет
№1-есеп. Массасы
7,1г фосфор (V) оксиді
судың артық мөлшері-
мен әрекеттескенде
түзілген фосфор қышқы-
лының массасын есепте.
№2-есеп. 15,5г
Са3(РО4)2 ыды-
рағанда түзілетін
фосфор (V) оксидінің
массасын есепте.
Химиялық диктант

1. Фосфорды ............жылы .................. ашты.
2. Фосфор қосылыстарда ............................ тотығу
дәрежелерін көрсетеді.
3. Фосфор ядросында ....... протон, .......нейтрон болады.
4. Фосордың металдармен қосылысы ........................... деп
аталады.
5. Фосфор элементі жай зат ретінде бірнеше аллотропия
түзеді: ......................... , ........................... және ......................... .
6. Фосфордың жер қыртысындағы массалық үлесі ..........%
7. Фосфор ......................... .........................................
.....................................................................кездеседі.
8. Ауасыз ортада қыздырғанда ақ
фосфор ......................... айналады, ал жоғарғы
қысымда .................... айналады.
Химиялық диктант

1. Фосфорды 1669 жылы Бранд ашты.
2. Фосфор қосылыстарда -3, 0, +3, +5 тотығу дәрежелерін
көрсетеді.
3. Фосфор ядросында 15 протон, 16 нейтрон болады.
4. Фосордың металдармен қосылысы фосфидтер деп
аталады.
5. Фосфор элементі жай зат ретінде бірнеше аллотропия
түзеді: ақ фосфор, қызыл фосфор және қара фосфор.
6. Фосфордың жер қыртысындағы массалық үлесі 0,12%
7. Фосфор нанда, сүт тағамдарында, ірімшікте, балықта,
асбұршақта кездеседі.
8. Ауасыз ортада қыздырғанда ақ фосфор қызыл
фосфорға айналады, ал жоғарғы
қысымда қара фосфорға айналады.
Мен туралы аңыз көп. Ақша жасайды, алтын деген түк емес
дейді, талайды ақшамен жарылқайды дейді, сенбейсіңіздер.
Мен – Ақбаймын, Қарабай және Қазбек деген сынарларым
бар. Үшеуміз егіз болғанымызбен түріміз де, мінезіміз де
ұқсамайды.Мәселен, менің мінезім нашар, қызбалаумын,
тез тұтанып шыға келем. Өзім улы заттар қоймасында
жұмыс істеймін. Екі ағам маған қарағанда момындау.
Қарабай- әскереи адам, түтінін бұрқыратып темекі шегеді де
жүреді. Қазыбек сіріңке зауытының директоры. Сап-
салмақты апамыз бір тұрлаусыз жігітке тұрмысқа шығып еді,
ажырасып кетті. Менің басқа ағайындарым ауыл
шаруашылығында маңызды жұмыстар атқарады. Қабек
Ольга деген орыс қызына үйленді, бала шаға өте көп. Мен
және менің туыстарым кім?
§18 1-8 жаттығу

«Фосфор» сөзіне бес-
жолды өлең құру.

Ұқсас жұмыстар

Қазақстанның бейметалл кендері

МЕТАЛДАР БЕЙМЕТАЛДАР

Алмаздың кристалдық торы Графиттің кристалдық торы

Азот тыңайтқыштарының маңызы

Гранулометриялық анализ және қатты затты шикізатты флотациялау. Бейметалдар

Сабақтың міндеттері

Microsoft Word арқылы жазу

ОРГАНИКАЛЫК ЕМЕС ЗАТТАРДЫН

Металдардың физикалық қасиеттері

Металдар мен бейметалдар қасиеттері

Пәндер