Математика жайлы әңгімелер

Презентация қосу

о с ы
Ә й , . . . ”
“ к а
а т и
а те м сы
м й ы
са
5-7 сынып
Әркім орындайтын кезек
санын таңдап алу
1 2 3 4

5 6 7
1 2 3 4

Көм
Сайысқа қатысушылар:
№1- 6- сыныптан Қайырбеков Жеңіс
№2- 5- сыныптан Шаймарданов Бекарыс
№3- 6- сыныптан Жұқанов Абылай
№4- 7- сыныптан Айқынұлы Әли
№5- 7- сыныптан Түркістанов Бақыт
№6- 5- сыныптан Бақдәулетова Айым
№7- 7- сыныптан Малғаждарова Ақмаржан
Бүгінгі күн сайыста
Ешкінен сен қалыспа,
Білімі кімнің көп болса,
Сол озады сайыста- деп
«Әй, осы математика»
атты сайысымызды бастаймыз.
Әділ қазылар алқасын сайлап алу
Шын жүйрік шабысынан танылады
Нақты білім, терең ой сыналады.
Баға берер әділқазы ортамызда
Сіздерге құрметпенен қол соғылады.

1. Садуов Ж химия пәні мұғалімі
2. Қайылов Тұрар 10- сынып
3. Рахимбаева Ұлпан 10- сынып
Семинар ұраны:
2030- дың біз барысымыз.
Болашаққа бастайды әр ісіміз
Егемен елімізді көркейтетін,
білім шыңына шығу парызымыз.

Н. Ә. Назарбаев.
Өту жоспары:

1.Математика жайлы әңгімелер
2.Логикалық есептер
3.Мақал-мәтелдер сайысы
4.Есепке кім жүйрік?
5.Кім көп біледі?
6.Қорытынды
1.Арифметика математиканың, ал математика
ғылымдардың патшасы.
(К.Гаусс)

2.Ақыл-ойды тәртіпке келтіретін математика,
сондықтан да оны оқу керек.
(М.В.Ломоносов)

3.Математика – барлық ғылымдардың
тұңғышы және оларға пайдалы да, қажет те.
(Р.Бэкон
)
Математика жайлы әңгімелер

Оқушылар математика жайлы
дайындаған әңгімелерін айтады
Логикалық
есептер
Қиындықтан ешқашан біз қашпаймыз.
Алғырлықпен тапқырлықты ұштаймыз
Қиялдарға самғап ұшқан құстаймыз,
Шегінбейміз жеңістерге бастаймыз.
2. 1т темір 3. 4 827 105
1. 7 жұмыртқаның санындағы үш циф
ауыр ма, әлде
бағасы 7 теңге болса, ең кіші сан шығатын
1000 кг мақта етіп сыз. Сонда қан
100 жұмыртқаның
ауыр ма? сан шықты? 2 1
бағасы неше теңге?
Бірдей
100
5. Квадрат үстелд
4. Сандар қатарын- айнала төрт адам оты
дағы келесі санды тап? ӘРКІМ алады (әр жағына бір-б
Мектепте дәл осындай 7
20,21, 23, 24, 26, 27, … ӨЗІНЕ СӘЙКЕС
жалғап бір қатарға қо
29 НӨМІРДЕГІ ЕСЕПТІ ұзын үстел құрды. О
ШЫҒАРАДЫ үстелді айнала қан
адам отыра алады
6. Түйе, бота маң басқан 16
Төрт аяғын тең басқан. 7. Көл тоғанды қырға бар
Шұнақ құлақ бес ешкі Келіп қонды тырналар.
Қос лақпен қос ешкі. Жұптан қонып сол жерде
Төрт қозылы екі қой Отыр екен он жерде
Бәрін бірге санап қой. Санап берші тырналар
17 Қанша болды ол жерде?
Мақал- мәтелдер сайысы

Ал, балалар, балалар
Мақал –мәтел айтайық.
Қиындыққа қайыспай
Асулардан өтейік
ТӨРТБҰРЫШТЫҢ ОРНЫНА САН ҚОЙЫП, МАҚАЛДЫ ОҚЫ
Әркім өзінің нөміріне сәйкес мақалды орындайды

1. Ер 1 рет өледі, 2. 7 рет өлшеп,
Қорқақ 1000 рет өледі. 1 рет кес.

4. 1 кісі қазған құдықтан,
3. 2 құзғын таласса,
1000 кісі су ішеді.
1 қарғаға жем болар.

5. Жақсыны 7 жыл жетелесең адам болар,
Жаманды 7 жыл жетелесең надан болар.

7. Білгенің бір 9,
6. 30 тістен шыққан сөз,
білмегенің 99.
30 рулы елге тарайды.
Есепке кім жүйрік?
сайысы
Өмірде ойлап тұрсаң, бәрі де - есеп.
Ауырсаң, ішетұғын дәрі де - есеп.
Есепсіз сүрген өмір мазмұнсыз ау,
Дүниенің бар тұлғасы есеп десек.

Берілген есептерді
барлығы орындайды
х *
2 *
1. Жұлдызшаның
2 7
орына сан қойып,
+ 3 6 * 8
көбейтуді орында:
* * * *
* * * * * 524 · 27 = 14 148

2. 0, 1, 2, 3 цифрларынан бірдей цифр қайталанбайтын
барлық мүмкін төрт таңбалы сандарды жазыңдар.
Мысалы 3 201 санын және т. б. құрастыруға болады.
Алынған ең үлкен және ең кіші сандардың айырмасын неге
тең? 3 210 – 1 023= 2 187

Әрбір сақинадағы
сандардың қосындысы
55-ке тең болса, А
қаншаға тең? 10
1. 3 әтүрлі сандарды 2. Студент кешкі сағат 10-да
алдымен қосты, одан кейін ұйықтауға жатар алдында,
оларды көбейтті. Сонда шырылдайтын сағатын келесі күні
олардың қосындысы мен сағат 12-де оянатындай етіп
көбейтіндісі тең болды. қойды. Сағаты шырылдап
Олар қандай сандар оятқанша ол неше сағат
болғаны? 1+2+3=1х2х3=6 ұйықтайды? 2 сағат
3. Адамның 4. Ит түйеден 10 жыл аз, ал түйе
қолында 10 саусақ есектен 20 жыл аз жасайды. Егер
бар. 10 қолда неше есек 50 жыл жасаса, ит пен түйе
саусақ бар? 50 неше жыл жасайды?
Ит 20 жыл, түйе 30 жыл

6. Бір-бірімен белгілі 5. Дүкенде 16кг, 17кг, 40кг –
байланыспен орналасқан дық қораптарға кәмпиттер
сандар қатары берілген. салынған. Қораптарды
ашпай- ақ Аяз Ата балаларға
Сандар байланысы ерекшелігін
50кг кәмпит сатып алуына
тауып, қатар жалғастыр, яғни бола ма?
келесі қай сан екенін анықта. 16кг+17кг+17кг= 50кг
9, 7, 10, 8, 11, 9, 12,...? 10
8. 12 сақинаның біреуі өзге
7. Бір сан ойладық, сол сақиналардан жеңіл. Кір
санды 2 есе арттырып, шыққан тастары жоқ табақшалы
нәтижені 3 – ке бөлгенде, 80 таразымен бір рет қана өлшеп,
санын алдық. Ойланған санды массалары бірдей 4 сақинаны
тап 120 қалай табуға болады? 4 4 4
“Кім көп біледі?” сайысы
Білімнің ұшқырлығын танытып сен,
Асып- тасып, асықпа,қалыспа сен.
Уақыт деген зымырап , зулап жатыр,
Шапшаңдық бұл сайыста керек екен.

Әр оқушыға 8 сұрақтан
қойылады. Оған кім тез және
қанша уақытта жауап беретіні
ескріледі
5-сыныпқа
1. Санауда қолданылатын сандар? (натурал)
2. Санның ең үлкен бөлгіші неге тең? (санның өзіне)
3. 2-ге бөлінбейтін сандар не деп аталады? (Тақ
сандар)
4. Қандай сандар 5-ке бөлінеді? ( 0 мен 5- ке
аяқталатын сандар)
5. Жай сандардың кестесін жасаған грек ғалымы кім?
(Эратосфен)
6. 1/2- ге кері сан? (2)
7. Ғасырдың жартысы неше жыл? ( 50жыл)
5-сыныпқа
1. Неше цифр бар? (он)
2. Кез келген натурал санның бөлгіші? (1)
3. 2-ге бөлінетін сандар не деп атлады ? (Жұп сандар)
4. Қандай сандар 10-ға бөлінеді? ( 0 - ге аяқталатын
сандар)
5. Ең кіші натурал сан, (1)
6. Санды қандай санға бөлуге болмайды? (0-ге)
7. 3 ке кері сан? ( 1/3)
6-сынып
1. Шеңбердің екі нүктесін центр арқылы қосатын кесінді?
(диаметр)
2. Өзара кері сандардың көбейтіндісі неге тең? (1)
3. Оң санға да теріс санға да жатпайтын сан (нөл)
4. 9-ға қарама қарсы сан (-9)
5. -99,9 бен 1 қайсысы үлкен? ( 1)
6. 0-ден үлкен сандар ( оң сандар )
7. Таңбалары әр түрлі сандардың көбейтіндісі (теріс сан)
6-сынып
1. Қандай сан барлық сандарға қалдықсыз бөлінеді? (нөл)
2. Қарама қарсы сандардың қосындысы неге тең? (о)
3. Шеңбердің нүктесін центрімен қосатын кесінді? (радиус)
4. | - 10 | мен 1 қайсысы үлкен? ( | - 10| )
5. Екі санның қатынасы не деп аталады (пропорция)
6. 0- ден кіші сандар (теріс сандар)
7. Ең үлкен уақыт өлшемі? (ғасыр)
7-сынып
1. Кез келген санның нөл дәрежесі ( 1)
2. Дәлелдеуді қажет ететін сөйлем (теорема)
3. Бұрышты қақ бөлетін сәуле (биссектриса)
4. Тұстас бұрыштардың қосындысы (180)
5. Екі қабырғасы тең үшбұрыш? (тең бүйірлі үшбұрыш)
6. π санының жуық мәні неге тең? (3,14)
7. Тік бұрыш жасап қиылысатын түзулер
(перпендикуляр)
7-сынып
1. Кеңістіктегі фигуралар қасиетін зерттейтін геометрия
бөлімі (планиметрия)
2. Координаталар жүйесін енгізген ғалым (Р. Декарт)
3. Вертикал бұрыштар қандай болады (тең)
4. Үшбұрыштың ішік бұрыштарының қосындысы (180 )
5. Жазықтықтағы бір бірімен қиылыспайтын түзулер
(параллель)
6. Санның бір дәрежесі неге тең? (санның өзіне тең)
7. Тік бұрышты үшбұрыштың сүйір бұрышына қарсы
жатқан қабырғасы (катет)
7-сынып
1. Геометрия терминінің мағанасы ( грек сөзі жер өлщеу)
2. Сыбайлас бұрыштардың қосындысы (180 )
3. Тең қабырғалы үшбұрыштың бұрыштары неше
градустан (60)
4. Квадрат функцияның графигі (парабола)
5. Дәлелдеуді қажет етпейтін сөйлем (аксиома)
6. Тік бұрышты үшбұрыштың тік бұрышына қарсы
жатқан қабырғасы (гипотенуза)
7. Барлық қабырғалары тең үшбұрыш (тең қабырғалы
үшбұрыш)
“Әй, осы математика”
сайысының қорытындысы
№ Аты жөні Математик
а жайлы
Логикалы
қ есептер
Мақал-
мәтелдер
Есепке
кім
Кім көп
біледі?
Қорытын
ды
әңгімесі сайысы жүйрік?

1 Қайырбеков
Жеңіс
2 Шаймарданов
Бекарыс
3 Жұқанов
Абылай
4 Айқынұлы Әли

5 Түркістанов
Бақыт
6 Бағдәулетова
Айым
7 Малғаждарова
Ақмаржан
Сайысымыздың соңғы сәті таяп қалды
Ал, қазір әділқазылар сөз алады.
Сайысымыздың жеңімпазын анықтап,
Мадақтап, мақтау қағазын тапсырады.
ң ы
р ы
д а !
а н ет
с қ х м
т ы р а
а
Қ зғ а
Абильмажинова
Мақташ
бірінші санатты
математика
пәні мұғалімі
Қазақ математиктері

Орта Азия математигі
Омар Хайям
(1048 – 1131)

Садуақас Хасенұлы Боқаев
Әлімхан Ермеков
1881 – 1970 1907 – 1942
Омар Хайям (1048 – 1131)

Омар Хайям – ең әуелі, сырға толы, парасатты пайымдаулар мен
ойға негізделген рубаяттардың авторы. Рубаят Шығыс ақындары
арасында мол таралған өлең формасы. Омар Хайямнан бізге 300-га
тарта осындай рубаяттар қалды.
Омар Хайям бірнеше философиялық трактаттар жазған ғұлама.
Ол Аристотель, Фараби, Ибн-Синаның көзқарастарын қабыл алып,
дамытушы.
1074 жылы Омар Хайям сельджук сұлтаны Жәлелиддин Мәлік
шахтың сарайына шақыртылды. Сұлтанның өзі, әсіресе, оның
прогресшіл уәзірі Низам әл-Мүлік Омар Хайямның білгірлігін
жоғары бағалап, оны Исфағандағы обсерваторияның басына қояды.
Омар Хайям мұнда Мәлік немесе Жәлелиддин эрасы деп аталатын
Ойшыл ақын, терең календарьдың жобасын дайындайды.
философ, асқан математик – Омар Хайям «Алтын мен күмістен тұратын заттардағы алтын,
Омар ибн-Ибрагим әл- күмістің мөлшерін анықтау өнері жөнінде» физикалық трактат
Хайями (1048-1130) жаған.
Хорасанның басты
Омар Хайямның ғылыми еңбектерінің салмақты жағы оның
қалаларының бірі болған
Нишапурдан шыққан. математикалық жетістіктерінде жатыр. Ол алгебра жөнінде
Алайда, ол өмірінің түрлі «Алгебра және әлмукабала мәселелерін дәлелдеу туралы» көлемді
кезеңдерінде Орта Азия мен трактат жазады. Оның концепциясы бойынша: алгебра және
Иранның, Самарқанд, Мерв әлмукабала өнері – ғылми өнер. Мұның мәні – белгісіз бола тұра
(қазіргі Мары), Исфаған, басқа бір белгілі нәрсеге байланыстырып анықталатын абсолют
Рей мен басқа қалаларында сан немесе кескінді, алгебралық есептеулер, теңдеу құру арқыл
тұрып, қызмет жасайды.
шешіледі.
Омар Хайямның ғылыми еңбектерінің салмақты жағы оның математикалық жетістіктерінде
жатыр. Ол алгебра жөнінде «Алгебра және әлмукабала мәселелерін дәлелдеу туралы»
көлемді трактат жазады. Оның концепциясы бойынша: алгебра және әлмукабала өнері –
ғылми өнер. Мұның мәні – белгісіз бола тұра басқа бір белгілі нәрсеге байланыстырып
анықталатын абсолют сан немесе кескінді, алгебралық есептеулер, теңдеу құру арқыл
шешіледі.
Егер Хорезми бірінші және екінші дәрежелі (квадрат) теңдеулерді бес түрге келтірген
болса, Омар Хайям оларға үшінші дәрежелі (куб) теңдеулер түрін қосып, барлығы 25 түрлі
теңдеуді қарастырдады.
Омар Хайямның математика тарихында көрнекті роль атқарған тағы бір трактаты –
«Евклид кітабындағы қиын аксиомаларға (постулаттарға) түсініктеме» деп аталады.
Шығарманың атынан көрініп тұрғандай, бұл еңбекті ол ескі гректерден қалған математикалық
мұраларды түсігдіру, зерттеу негізінде жазған.
Омар Хайямнның шығармалары төмендегілер:
• Арифметика мәселелері.
• «Әл-Жебр» мен әл-мұқабала есептерінің дәлелдемелері туралы. (1961 жылы орыс тілінде
жарияланған);
• Евклид кітабындағы қиын постулаттарға т.сіндірмелер;
• Даналық таразысы. (1961 жылы орыс тіліне аударылған);
• Болмыс туралы. (Философиялық кітап 1917 жылы Каирде араб тілінде басылған. 1961
жылы орыс тіліне аударылған);
• Дүниенің болуының жалпылығы туралы. (Философия мәселелері жөнінде. 1961 жылы
орыс тіліне аударылған);
• Омар Хайямның өлеңдері. (Әлденеше рет басылған. Көптеген халықтардың тілдеріне
аударылған).
Садуақас Хасенұлы Боқаев 1907 – 1942)
Боқаев С.Х. (1907-1942) – математика саласы
бойынша Қазақстаннан шыққан тұңғыш ,
алғашқы ғылым кандидаттарының бірі,
қазақстандағы жоғары математикалық білім
беру ордаларының қара шаңырақтары – Абай
атындағы қазақ ұлттық педагогикалық
университеті мен әл-Фараби атындағы қазақ
ұлттық университетінің физика-математика
факультетінің негізін қалаушылардың бірі.

С.Боқаев 1907 жылы 17 наурызда Семей
облысы, Абай ауданы, Көкбай ауылында дүниеге
келген. Сауатын Зайсанда ашады. Әкесі
Сәдуақасты кішкене күнініен бастап інісі Тайыр
Жомарбаевтың (қазақтың көрнекті ағартушы-
педагогы, ақын және драматург) пен Адгия
Фархисламовнаның тәрбиесіне берді. Соның
арқасында мектеп бағдарламасы көлеміндегі
математиканы жақсы игеріп, олар оны Орынбор
Садуақас Хасенұлы Боқаев (1907 – 1942)
Осы институтта сабақ берген К.И.Торопов қабілетін байқап, институт
директоры Қ.Тоқыбаевтың алдында С.Боқаевты Мәскеуге оқуға жіберу
туралы мәселе қояды. Ол Орынбор халық ағарту институтының физика-
математика бөлімін, 1928 ж І – Мәскеу мемлекеттік университетінің
астрономия-математика бөлімін бітірген.
Ғылыми педагогикалық қызметі: КазПИ де ассисент, доцент, кафедра
меңгерушісі, декан, профессор міндетін атқарушы.
Ғылыми-зерттеу жұмыстары:
1. Кез-келген аралықта жинақталатын қатардың қосындысы болатын
функцияның құрылымдық қасиеттері;
2. Арнайы функциялар және олардың жалпы жағдайлардағы ерекше
нүктелері;
3. Жалпы түрдегі кейбір анықталмаған интегралдарды интегралдау әдістері;
4. Конформдық бейнелеулер және олардың механикада қолданылуы.
ҚазПИ-де онымен қызметтес болған қазақтың көрнекті математикатерінің
бірі С.А.Аяпбергенов айтқандай: «Сәдуақас Боқаев орта бойлы, кең
маңдайлы, жанары өткір, батыл және ширақ мінезді, тартымды бет пішінімен
ерекшеленетін адам еді. Ол көтеріңкі дауыспен айтатын, жағымпаздық пен
жалқаулықты суқаны сүймейтін, бүкіл болмысымен тынымсыз еңбек етуге
барлық уақытын өзі сүйетін іске арнаған азамат болатын». Міне, қазақ
математикасының жарық жұлдызы Сәдуақас Боқаевты біз осылай танимыз.
Әлімхан Ермеков қазақтың математика саласындағы тұңғыш профессоры, қазақ тіліндегі
тұңғыш жарық көрген «Жоғарғы математика курсы» оқулығының иесі, қарапайым құмға
аунап өскен қазақтың баласы. Ол 1891 жылы Семей облысының Қарқаралы уезі, Темірші
болысында туған.
Әлімханның арғы атасы Ермек Байтасов Құнанбайдың төсекте басы, төскейде малы
қосылған туыстас елдің азаматы. Өз әкесі Әбеу Әмірхан, Әлімхан, Әлихан атты үш ұл
тәрбиелеген, көзі ашық, көкірегі ояу жан болыпты.
Әлімханның алғырлығы мен зеректігін ақылды әке ерте бастан-ақ таныған. Бастауыш
сыныпты үздік бітірген баласын әкесі Семей гимназиясына түсірді. Осында оқыған жылдары
оны саяси сенімсіз деп стипендиядан қақса да, ара-арасында ауқаттылардың баласын ақылы
оқытып, оқуын алтын медальмен бтірді. Бұл кезде ардақты әкесі 1911 жылы 54 жасында
дүниеден өткен еді.
Ол кезде ережеге сай гимназияна алтын медальмен бітірген түлек Санкт-Петербург
Политехникалық институтына қабылданатын. Қаржы қол байласа да, қисынын тапқан
Әлімхан Томск Технологиялық институтының тау-кен факультетіне конкурссыз
қабылданады.
Небір алмағайып заманды бастан өткерген Әлімхан аталарың көптеген жылдар бойы
жоспарлау комитетінде, тағы да басқа жауапты қызметтерді істей жүріп, Қазақстанда
алғашқы жоғарғы оқу орындарын ашып, қазақтың баласына білім беремін деген арманын
орындау барысында, ұстаздық жұмысқа ауысты. Жоғары техникалық білімі бар ол әуелі
Ташкентте педагогикалық институтта дәріс береді. Алматы политехникалық институның
іргетасын қаласты. Ол мал дәрігерлік, политехникалық институттарда, Қазақ мемлекеттік
университеттерінде жоғарғы математика және теориялық механика кафедрасының
меңгерушісі, жалпы техникалық факультеттің деканы болып қызмет істеді. 1935 жылы ол
математика профессоры атанды. Ол Қазақ ССР-ы оқу-ағарту халық комиссариатының
тапсырмасымен математика терминологиясын жасады. Жоғарғы оқу орындарына арнап қазақ
тілінде математика оқулығын жазды. Бұл қазақ тіліндегі тұңғыш математика оқулығы еді.
Ертеректе Ленинмен дауласып жүріп, Каспий теңізінің солтүстігіндегі жағалауды Астрахань
губерниясының меншігінен алып, Қазақстанға қосқан Әлімхан Ермеков қазақ баласының
математика саласының қыр-сырын үйренуге осылай еңбек етті. Ол 1970 жылы 22-маусымда
Сақыш Ескендірқызы Шәкілікова
Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының мектеп және мектепке дейінгі білім
институтының жаратылыстану-математикалық пәндерді оқытудың мазмұнымен әдістері
лабораториясының меңгерушісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Сақыш Ескендірқызы
Шәкілікованың есімі бүкіл республикаға танымал.
Оны орта мектептің геометрия курсына арналған оқулық, оқу-әдістемелік құралдар және
жарияланған көптеген ғылыми-әдістемелік еғбектері, симпозиум, конференция, семинарлар мен
лекцияларға белсенді қатысу арқылы мұғалімдкр, әдіскерлер, оқушылыр мен студенттер өте жақсы
біледі.
Шәкілікова С.Е. 1932 жылы 16-тамызда Атырау облысы, Махамбет ауданы, Сарайшық ауылында
дүниеге келген. Оның болашақ мамандық таңдауына әсер еткен әкесі – республикаға танымал, еңбек
сіңірген мұғалім Шәкіліков Ескендір Зұлқарнайұлы.
Шәкілікова С.Е. 1954 жылы Қазақтың мемлекеттік қыздар педагогикалық институтын «математика
мұғалімі» мамандығы бойынша бітіріп, осы жоғары оқу орнында «Математика әдістемесі»
кафедрасында ассистент болып жұмыс істейді. 1959-1973 жылдары Алматы қаласындағы №72 мектепте
математика мұғалімі, мектеп директоры қызметін атқарады.
1997 жылы Шәкілікова С.Е. «Базалық мектепте математикадан оқу-әдістемелік кешендердің
дидактикалық негіздерін құру» тақырыбы бойынша докторлық диссертация қорғады.
1995 жылы Шәкілікова С.Е. доцент, 2001 жылы профессор ғылыми атағына ие болды.
1992-1997 жылдары Абай атындағы АлМУ-ң доценті бола жүріп, Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың
білім проблеммалары институтының жетекші ғылыми қызметкері болып жұмыс істеді.
1992 жылдан Шәкілікова С.Е. «Қазақ тілінде оқытатын мектептерде оқытудың мазмұны мен
әдістерін жетілдіру», «Орта мектепте білім беру тұжырымдамасын жүзеге асырудың теориялық,
эксперименттік-педагогикалық жағдайы», «Математиканы оқытудың негізгі мазмұнын, әдістер мен
тәсілдерін жетілдіруді айқындайтын қағидалар жүйесі», «Математикадан ОӘК-ге қойылатын талаптар
жүйесін дайындау» тақырыптарына зерттеу жұмыстарын жүргізіп келеді.
Зерттеудің нәтижесінде «Ықтималдықтар теориясының және математикалық стаистиканың
тұжырымдық негіздері», «Математикадан 5-11 сыныптарға арналған бағдарлама», «Геометриядан 7,9
сыныптарға арналған оқулық» және оқушылар мен мұғалімдерге арналған оқу-әдістемелік құралдар,
«Математика пәні бойынша мемлекеттік білім беру стандарты», «ҚР Жоғары білім беру мемлекеттік
стандартының тұжырымдамасы» және т.б. еңбектері жарық көрді.
Мұны білген жөн
Евклид Бастауыш геометрияның ең
алғашқы авторы гректің
алғашқы математигі Евклид
өзінен бұрынғы ғасырлар
бойы жиналған деректерді
бір кітапқа сыйғызып,
«Негіздер» деген атпен
оқулық жазған.
Тарихшылардың айтуынша,
Евклид өте адал, шыншыл,
кіші пейілді адам болған,
ғылымға мейілінше берілген,
ғылым жолын қатты ұстаған
ғалым болған. Патшаның
геометриямен айналысқысы
келген сұрағына,
«Геометрияда патшаларға
Пифагор Самосский.
Пифагор (б.э.д. 580-500 ж) Самостық
Пифагордың атағы тек математиктерге
ғана емес, мектепте оқыған жастардың
бәріне әйгілі. Оның тік бұрышты
үшбұрыштың гипотенузасының
квадраты оның катеттерінің
квадраттарының қосындысына тең
деген теоремасы көпшілікке әйгілі.
Ол – 1, 2, 3, 4 – сандарын: от, жер, су
және ауа деген. Бұл сандардың
қосындысы – 10 – бұл барлық тіршілікті
бейнелейді деген екен. Ол сандарды
жұп және тақ, жай және құрама сандарға
бөліп, музыканың математикалық
теориясын ашты.
Франсуа Виет
1540 жылы Фонтене
ле-Конт қаласында
дүниеге келген. Франсуа
Виет математика мен
астрономия
проблемаларына көп үлес
қосқан. Өзінің бос
уақыттарын осы ғылымға
арналған. Ол Архиметтің
және Диофанттың,
Карданоның, Бомбелли,
Стевина және
басқалардың еңбектерін
терең оқыды. Ол теңдеуді
әріппен белгілеуді енгізді.
Виет теоремасын тест
түрінде берілген квадрат
Рене Декарт
1596-1650
Францияның оңтүстігінде кедейленіп
қалған зиялы отбасында туған. 8
жасында әкесі колледжге оқуға
жібереді. Колледж біткен соң өмірін
табиғат сырларын ұғуға арнауды
жоспарлайды. 22 жасында өз
еркімен армия қатарына кіреді.
Әскери қызыметтен кейін
философиямен, ғылыммен
айналысады.
Жас ғалымның атағы тез тарай
бастайды. Ол тыныштықтың
қажеттігін ойлайды. Декарт
Голландияға келеді. Мұнда ол 20
жыл үздіксіз жұмыс істейді. Оның
күндік кестесі былай болған:
таңертең ойын жинақтау және
математикалық есептерді шешу,
одан кейін анатомия, оптика,
Декарттық координаттар жүйесі
Декарттың негізгі жетістігі нүктенің
орнын анықтауға арналған
координаттар жүйесі. Кез келген
нүктені екі санмен анықтауға болатының
көрсетті. Мысалы А(2;4) 4

Декарт “Геометрия” кітабында
аналитикалық геометрия мен алгебраның
негізін жазды. Математикаға қазір де 2
пайдаланып жүрген кейбір белгілеулерді
енгізген. Мсыалы: а² , а³ . . . дәрежелерді,
х,у,z деп белгісіздерді белгілеу т.б.

Декарт еңбектері математиканың дамуына көп әсері болған.
Жазықтықтағы координаттар жүйесін енгізу және фигураларды олардың
теңдеулерімен беру көптеген геометриялық есептерді геометриялық
фигуралардың теңдеулерін зерттеуге ұштастыруға мүмкіндік беретінін
байқады. “Геометрия” және “Әдіс туралы байымдау” атты кітаптарында
жаңа әдісті жан-жақты баяндап берген.
Әбу Әли ибн-Сина (Авиценна)
Әбу Әли ибн-Синаның аты-жөні Әбу Әли Құсайн ибн-Абдолла ибн-Сина. Ол 980
жылы Бұқар қаласының маңындағы Афшана қыстағында тәжіктің отбасында
дүниеге келген. Бұл тұста Бұқар Орта Азиядағы аса ірі мәдени орталықтардың бірі
болатын. Әбу Әлиді бес жасында Бұқардағы мектепке оқуға береді. Әбу Әли он
жасында құранды түгел жатқа айтатын болады, грамматика, стилистика, поэтика
сияқты пәндерді меңгереді. Осыдан кейін бүкіл Бұқарға белгілі философ Натилиден
логика, философия, математика, заң ғылымдары бойынша дәріс (сабақ) алады.
Геометрияны Евклид бойынша, ал астрономияны Птоломей бойынша өздігінен
оқып-үйренуге кіріседі.
Ол, әсіресе, медицинамен қатты әуестенеді. Ежелгі гректің ұлы дәрігерлері
Гиппократ, Гален, Шығыс медицина білгірлерінің еңбектерін оқуға үлкен зейін
қояды. Сонымен Әбу Әли 18 жасқа жетпей-ақ білгін, зерделі оқымысты атанады.
Он сегіз жасында Әбу Әли Аристотельдің данышпандық мұраларын игеруге
кіріседі.
Хорезмнің саяси жағдайы, Махмұд Ғазнауидің озбырлықтары Әбу Әлиді
Хорезмнен де кетуге мәжбүр етеді. Тарихшылардың айтуынша, Әбу Әли өзінің
ғылыми-философиялық трактаттарының басым көпшілігін осы кезеңде жазған.
Олар – «Медицина негіздері», «Сауығу кітабы» т.б.
«Сауығу кітабында»философиялық системасы мен ғылым салалары
баяндалады. Бұл энциклопедиялық еңбектің 8 бөлігі жаратылыстану
мәселелеріне аранлған. Мұнда сол кездегі физика, химия, биология, геология
және басқа ғылымдар баяндалады. Кітаптың 5 бөлімі математикалық ғылымдарға
арналған. Мұнда арифметика, геометрия, астрономия, музыка және басқа да дәл
ғылымдар жөнінде толық мағлұмат беріледі. Сонан кейін логика, философия,
этика, саясат және т.б. мәселелер сөз болады. Әбу Әли ғылымның барлық
тауарларын ой таразысына, парасат – білім сарабына сала келіп, бүкіл ғылымды
дербес үш салаға бөледі: бірінші – төменгі ғылым, бұған жаратылыстану
ғылымдары жатады, екінші – орта ғылым, бұған математикалық ғылымдар
жатады, үшінші – жоғары немесе бірінші ғылым, бұған метафизика, теология
жатады.
Әбу Әли Шығыста ақын, жазушы, лингвист ретінде кеңінен мағлұм. Ол парсы
тілінде көптеген рубаяттар қалдырған. Әбу Әли өлеңмен медициналық дастан
жазған.
Әбу Әли 1037 жылы 57 жасында Хамаданда қайтыс болады. Тарихшылардың
айтуынша, ол өлер шағында өзіне ем қонбайтынын біліп, дәрі-дәрмек ішуден бас
тартқан, өлімге қарсы әрекет жасамаған, дүние-мүлкін кедей-кепшіктерге
үлестіріп берген. Жан тапсырар сәтте: «Біз өлерде барлық біліп кететініміз –
өткен өмірде ештеңе білмегендігіміз ғана», - деген екен
Сақыш Ескендірқызы Шәкілікова
Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының мектеп және мектепке дейінгі білім
институтының жаратылыстану-математикалық пәндерді оқытудың мазмұнымен әдістері
лабораториясының меңгерушісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Сақыш Ескендірқызы
Шәкілікованың есімі бүкіл республикаға танымал.
Оны орта мектептің геометрия курсына арналған оқулық, оқу-әдістемелік құралдар және
жарияланған көптеген ғылыми-әдістемелік еғбектері, симпозиум, конференция, семинарлар мен
лекцияларға белсенді қатысу арқылы мұғалімдкр, әдіскерлер, оқушылыр мен студенттер өте жақсы
біледі.
Шәкілікова С.Е. 1932 жылы 16-тамызда Атырау облысы, Махамбет ауданы, Сарайшық ауылында
дүниеге келген. Оның болашақ мамандық таңдауына әсер еткен әкесі – республикаға танымал, еңбек
сіңірген мұғалім Шәкіліков Ескендір Зұлқарнайұлы.
Шәкілікова С.Е. 1954 жылы Қазақтың мемлекеттік қыздар педагогикалық институтын «математика
мұғалімі» мамандығы бойынша бітіріп, осы жоғары оқу орнында «Математика әдістемесі»
кафедрасында ассистент болып жұмыс істейді. 1959-1973 жылдары Алматы қаласындағы №72 мектепте
математика мұғалімі, мектеп директоры қызметін атқарады.
1997 жылы Шәкілікова С.Е. «Базалық мектепте математикадан оқу-әдістемелік кешендердің
дидактикалық негіздерін құру» тақырыбы бойынша докторлық диссертация қорғады.
1995 жылы Шәкілікова С.Е. доцент, 2001 жылы профессор ғылыми атағына ие болды.
1992-1997 жылдары Абай атындағы АлМУ-ң доценті бола жүріп, Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың
білім проблеммалары институтының жетекші ғылыми қызметкері болып жұмыс істеді.
1992 жылдан Шәкілікова С.Е. «Қазақ тілінде оқытатын мектептерде оқытудың мазмұны мен
әдістерін жетілдіру», «Орта мектепте білім беру тұжырымдамасын жүзеге асырудың теориялық,
эксперименттік-педагогикалық жағдайы», «Математиканы оқытудың негізгі мазмұнын, әдістер мен
тәсілдерін жетілдіруді айқындайтын қағидалар жүйесі», «Математикадан ОӘК-ге қойылатын талаптар
жүйесін дайындау» тақырыптарына зерттеу жұмыстарын жүргізіп келеді.
Зерттеудің нәтижесінде «Ықтималдықтар теориясының және математикалық стаистиканың
тұжырымдық негіздері», «Математикадан 5-11 сыныптарға арналған бағдарлама», «Геометриядан 7,9
сыныптарға арналған оқулық» және оқушылар мен мұғалімдерге арналған оқу-әдістемелік құралдар,
«Математика пәні бойынша мемлекеттік білім беру стандарты», «ҚР Жоғары білім беру мемлекеттік
стандартының тұжырымдамасы» және т.б. еңбектері жарық көрді.
Бүркіт Баймұқанов
Б.Б.Баймұқанов Атырау облысы, Махамбет ауданының №12 ауылында 1930 жылы қазан айында
дүниеге келген. Оның балалық шағы соғыс және соғыстан кейінгі ауыр жылдарда өтті.
Б.Б.Баймұқанов орта мектепі бітіргеннен кейін абай атындағы Қазақ мемлекеттік педагогикалық
институтына түсті. Институтты 1953 жылы үздік тәмәмдап, Атыраудағы (ол кезде Гурьев)
педагогикалық институтта математикадан сабақ берді.
1957-1961 жылдары Украинаның Харьков қаласындағы политехникалық институттың
аспирантурасын оқыған ол 1963 жылы кандидаттық диссертация қорғап, физика-математика
ғылымдарының кандидаты атағына ие болды.
1966-1972 жылдары Қазақ ұлттық мемлекеттік угиверситетінде жұмыс істеген кездері жоғары оқу
орындары оқытушыларының білімін жетілдіру факуьтетін ұйымдастырып, оның алғашқы деканы
болды.
Б.Б.Баймұқанов 1973 жылдан математиканы және физиканы оқыту лабораториясының меңгерушісі
болды. Орта ммектепте математиканы оқыту проблеммаларымен айналысып, осы бағытта көптеген
құнды еңбектер жазды. Еңбектері Мәскеу қаласындағы, республикамыздағ баспаларда және мерзімді
баспасөз беттерінде жарық көрді. Орта мектепте оқыту мазмұнының өзгеруіне және соған сәйкес жаңа
оқулықтарды енгізуге байланысты мұғалімдердің біліктілігін арттыру барысында еліміздің көптеген
мектептерінде болып, мұғалімдер қызметінде өзіндік қолғабысын тигізді.
Б.Б.Баймұқанов 1992 жылы өзінің ұзақ жылдық зерттеулерін жинақтай келіп, республикамызда
бірінші болып математиканы оқыту әдістемесі саласы бойынша докторлық диссертация қорғап,
педагогика ғылымдарының докторы, профессор атағына ие болды.
Профессор Б.Б.Баймұқанов бағдарламалар мен оқулықтарды жетілдіруге, мұғалімдерге арналған
әдістемелік құралдар жасауға ерекше көңіл бөлді, оның ішінде «Математиканы оқыту әдістемесі»,
«Орта мектептегі жиындар теориясының элементтері», «Алгебра – 7» және т.б. сияқты әдістемелік
және оқу құралдарын атап өтуге болады.
Б.Б.Баймұқанов жұбайы Тамара Васильевна екеуі екі ұл тәрбиелеп, олардан үш немере сүйіп отыр.
Үлкен ұлы Марат әке жолын қуып, математиканы оқыту әдістемесінен кандидаттық диссертация
қорғады және сол бағытта жұмысын жалғастыруда. Ал екінші ұлы Олжас – заң қызметкері.
Профессор Б.Б.Баймұқановтың шәкірттері республикамыздығ түкпір-түкпірінде еңбек етуде.
Бойындағы бар ақыл-парасатын ұстаздық етумен математиканы оқыту әдістемесі саласына арнап,
қажымай-талмай еңбек етіп келе жатқан әдіскер – ғалым.
3. Қалалық бай тұрғын үш ұлына мұраға екі үй қалдырды. Ұлдары
мұраны тең бөлуді шешті. Үлкен екі ұлдың әрқайсысының еншісіне ү
тиді, ал кенжесіне ақша бөлінді: оған ағаларының әрқайсысы 500 дина
берді. Сонда бір үйдің құны қанша динар тұрады? 1500

жеті шал келе жатты, әрқайсысының жеті таяғы бар, әр таяқта жеті
бұтақ бар, әр бұтақта жеті дорба бар, әр дорбада жеті қорап бар,
әр қорапта жеті самса бар. Барлық самса қанша? 151 949

Ұқсас жұмыстар

Аңыз әңгімелер туралы пікірлер

Яков Исидорович Перельман – қызықты математика ғылымының докторы

Аңыз әңгімелер. «Асан Қайғының жерұйықты іздегені»

Жазбаша деректер

Тә рбие-ана құ рсағ ынан

Қазақ ауыз әдебиетінің этнопедагогикалық мәні

Өнер - білім бар жұрттар өлеңінің мағынасын ашу

Әлеуметтанулық зерттеудің сандық және сапалық әдістері

Классикалық философия - антика философиясының екінші кезеңі

АСАН ҚАЙҒЫ ЖӘНЕ ЖЕРҰЙЫҚ

Пәндер