Сәкен өлеңдерін еске түсіру

Презентация қосу

Сабақ жоспары:
• І. Ұйымдастыру
• ІІ. Үйтапсырмасын еске түсіру “Жұмбақ
сандар”
• ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру
• Үш бәйтерек
• Сәкен өлеңдерін еске түсіру
• Ғұмырнамалық кесте
• Сәкеннің сырға толы шығармалары
• ІҮ. Бекіту
• “Тарих дөңгелегі” ойыны
• Ү. Қорытындылау
• ҮІ. Үйге тапсырма беру.
Бес арыс
Жұмбақ сандар

1 2 3

4 5
Бұл кім?
Оны философ, тарихшы, ойшыл ретінде де
танытатын «Үш анық», «Мұсылсандық
шарты» атты туындылары, әлеуметтік-
ағартушылық арнадағы «Жолсыз жаза»,
«Қалқаман — Мамыр», «Ләйлі — Мәжнүн»
т.б. жыр жинақтары мен поэмалары
басылып шыққан.
Бұл кім?
Ол әдебиеттің әр түрлі жанрына қалам
тартқан қаламгер. Алғашқы кітабы –
"Оян, қазақ!" деген атпен Петербург
қаласындағы жарық көрген өлең
жинағы. Одан кейін 1913 жылы
Орынборда "Азамат", ал 1915 жылы
"Терме" атты өлеңдер кітаптары
басылып шығады.
Бұл кім?
1913-1918 жылдары өзі ұйымдастырған
"Қазақ" газетінің редакторы бола жүріп,
кең ауқымды әлеуметтік істер атқарады.
Газет бетінде халық өмірінің аса
күрделі мәселелерін көтереді. Елді оқу-
білімге, ілгері ұмтылуға шақырады.
Бұл кім?
Оның ішінде көптеген өлеңдер,
"Қартқожа", "Ақбілек" романдары,
"Күнікейдің жазығы" хикаяты мен "Әнші"
секілді бірқатар көркем әңгімелері,
"Рәбиға", "Мансапқорлар", "Қанапия мен
Шәрбану", "Ел қорғаны", "Шернияз"
пьесалары, "Нұр күйі" поэмасы, сондай-ақ
бірсыпыра сын мақалалар мен
аудармалары бар.
Бұл кім?
Ол – лирикалық өлеңдермен қатар
бірнеше көркем поэмалар жазған
ақын. Атап айтқанда, "Қойлыбайдың
қобызы", "Батыр Баян", "Қорқыт",
т.б. поэмалары ақын талантының
ерекше қырын танытады.
Үш бәйтерек
Үш бәйтерек
Қалың қара қазаққа
Үш бәйтерек атандың.
Жаның малынып азапқа
Ұрпақ үшін сөз алдың.
Кейде күйіп, кейде мұң
Көңілге жақты қараны.
Артта мына ұрпақтың
Болдың міне ұраны.
Ақылменен терең ой
Тіпті жанға сыймаған.
Ілияс, Бейімбет, Сәкен ғой
Еліме бақыт сыйлаған.
Бізге мұра, сіздің еңбегіңіз
Бізге аңыз, сіздің көргеніңіз.
Халық жауы атанып кетсеңізде
Сақтаймыз сізді мәңгі есімізде.
Сәкен- лирик ақын
• Сәкен Сейфуллиннің
өлеңдерін еске түсіру
• Жемісі үзілмей келген
жиырма жылдық ақын
жолы жеңіл жол емес.
Күш- қуат, ой-сезім, істегі
нәр атаулының барлығын
қуаныш пен күйініш,
қиналу мен тебірену
араларында, жалындай
жанып ортаға салған
жылдар.
Бұл жолға барлық жас
қуаты, өмірлік бейнеті,
жүрек қаны сарп етілген.
осы күйді әсіресе Сәкен
басынан мол кешті.
• Мұхтар Әуезов
Ақын

Журналист Жазуш
ы

Сейфуллин
Зерттеуші Сәкен Драматург
(Садуақас,
1894-1938)

Мемлекет және Қазақ
қоғам
әдебиетін
қайраткері
қалыптастыру
Сазге -шылардың
р бірі
• Туып-өскен жері - Қарағанды облысының Шет
ауданына (бұрынғы Жаңаарқа ауданына)
қарасты Ортау кеңшарының Қарашілік
қыстағы. Саяси репресияның құрбаны болған.
Нілдідегі орыс-қазақ және Ақмоладағы
бастауыш приход мектебінде (1905-1908), үш
класстық қалалық училищеде (1908-1913),
Омбыдағы мұғалімдер семинариясында (1913-
1916) оқыған. Омбыда қазақ жастарының Бірлік
қауымын, Ақмолада Жас қазақ ұйымын ашып,
Тіршілік газетін шығаруды ұйымдастырған.
Сәкеннің алғашқы өлеңдер жинағы «Өткен
күндер» деген атпен 1914 жылы жарық көрді.
ғ ы
лы
ы
а ш «Бақыт жолында»,

рм «Қызыл сұңқарлар» драмалары

ғ а
ы
Ш «Жер қазғандар», «Айша», «Біздің
тұрмыс», «Сол жылдарда»,
«Жемістер» поветері мен «Тар жол
тайғақ кешу» мемуарлық роман

«Көкшетау», «Ақсақ киік»,
«Аққудың айрылуы», «Альбатрос»,
«Қызыл ат» поэмалары

«Кел жігіттер»,
«Жас қазақ марсельезасы»,
«Жұмыскерлерге», «Жолдастар»
сияқты саяси лирикада
жазылған өлеңдері
Өлеңдері
• Ауыл байғұс мінекей
• Далада
• Келіншектің бесік жыры
• Орман
• Сағындым (Қамауда)
• Сыр сандық
Ауыл байғұс мінекей
(1926)
Біраз ғана жыл өтті
Мен қалада жүргелі.
Елді көріп кетемін
Екі жылда бір келіп.
Ауыл байғұс мінекей,
Бала жастан көз көрген!
Азғана жыл ішінде
Едәуір-ақ өзгерген...
Бастық шалдар азайған
Орын басып жас ие.
Қоңыр ауыл құба
Сәлем берем, бас ием!
Далада
(1917)
Жүген-құрық тимеген,
Жасынан ноқта кимеген
Алты жасар асауды
Ұстап міндім далада.
Ақырды асау -
Жаңғырды дала.
Тулады, орғыды асау -
Дүбірлеп күңіренді дала,
Қиырсыз дала...
Орғыды асау айнала -
Дүбірледі айдала.
Келіншектің бесік жыры
(1926)
Әлди, менің бөбегім,
Әкең жүр ғой
малменен!
Жүрген шығар
алысып
Шұнақ аяз қарменен.
Қартайғанда күтетін
Әкесі мен шешесін,
Кандай жігіт өскенде
Болар екен бөпешім?
Орман
(1925)

Қалың орман,
Ойға толған,
Тұнжырайсың иіліп,
Еңбек сырлас,
Сәулем құрдас,
Әр рудан жиылып.
Жоқ бір қалып,
Кейде ырғалып,
Сен де көлше шулайсың.
Сағындым (Қамауда) (1918)
Туғалы қапас
көрмеген,
Көкіректе кектер
кернеген,
Талпынып құлаш
сермеген
Айтайын ішкі
сырымды:
Қайрымды қалың елі
бар,
Сарыарқа сары белі
бар,
Өрісті шалқар көлі
бар
Сағындым мен
кырымды.
Сыр сандық
1926 жыл, 26 ақпан
Сыр сандықты ашып қара,
Ашып қара, сырласым.
Сым пернені басып қара,
Басып қара жырласын!
Сұлу сымда перне әуені,
Перне әуені жыр айтар.
Көніл ашар тербеу әні,
Тербеу әні сыр айтар.
Шыққанбыз дос, шыңға
талай,
Талай сырды ойланып,
Ақтарарлық алтын сарай,
Алтын сарай қойманы.
Біздің
жақта

Сәкен
Ақсақ әндері Тау
киік ішінде

Көкшетау
Біздің жақта
(Сүргінде жүргенде шет елде айтылған өлең)
Шалқыған біздің жақтың көлдері бар, Думанды шалқар көлдері-ай,
Ағашты биік таулы жерлері бар. Еркін дала белдер-ай.
Өзен, су, көлдер жайлап, тау қыстайтын Каздай қатар мыңғырып,
Меймандос, берекелі елдері бар. Тізіліп көшкен елдер-ай.
А-ай, Сарыарқа,
Елің алыс,
Қалды шалыс,
Жат жерде талай елмен болдық таныс.
Мен келем тау ішінде түнделетіп,
Аймақты күңірентіп елеңдетіп,
Астымда ақ боз атым сылаң сағым,
Жалтақтап құлақтарын елеңдетіп.
Ақ боз ат менің, тұлпарым,
Шалқыған көңіл сұңқарым.
Көкірек керіп жұттым мен
Ауаның жазғы жұпарын.
Ә-әй, сүмбіл шаш,
Тәтті сөзің,
Қара көзің
Білгейсің келгенімді жалғыз өзің.
Сәкеннің поэмалары

Лашынның
Көкшетау
әңгімесі

Аққудың
Ақсақ киік
айрылуы
Көкшетау
Арқаның кербез сұлу Көкшетауы.
Дамылсыз сұлу бетін жуған жауын.
Жан-жақтан ертелі-кеш бұлттар келіп,
Жүреді біліп кетіп есен-сауын.
Сексен көл Көкшетаудын саясында,
Әрқайсы алтын кесе аясында.
Ауасы дертке дауа, жұпар иісті
Көкірек канша жұтса, тоясың ба?
Ырғалған көкке бойлап қарағайы,
Қасында көк желекті әппақ қайың,
Жібектей желмен шарпып төңіректі,
Балқытып мас қылады иіс майы.
Талай сыр ертегіні ел айтады,
Ызындап таудан соққан жел айтады.
Сырласып сыбырласқан жапырақтар,
Күндіз-түн күңіренген көл айтады.
Ақсақ киік

Киікті қазақ және дейді бөкен,
Бетпақты бұл бейшара қылған мекен.
Бөкенді атып мерген өлтіргенде,
Жазасыз жан өлді деп ойлай ма екен?
Бөкеннен сұлу аңды мен көрмедім,
Өзге аңға жануарды тең көрмедім.
Көздері мөлдіреген ақбөкенді
Адамның баласынан кем көрмедім.
Қап-қара екі көзі мөлдіреген,
Әдемі екі танау желбіреген.
Елеңдеп жас балаша жалтаңдайды,
Жел түрткен жусаннан да селдіреген.
Азайды соңғы кезде байғұс бөкен,
Мың-мыңнан баяғыда өреді екен.
Аққудың айрылуы

Күміс суды жұмсақ сызып,
Екі сұлу сыланды;
Сылдырлатып моншақ тізіп,
Ақ көбікке бұланды.
Дөңгеленіп, сәнін түзеп,
Айна көлге қаранды;
Екі сұлу әнін түзеп,
Жуынды да таранды.
Екі кербез қатар түзеп,
Көлдің келді шетіне:
Көлдегі әппақ шашақты үзіп,
Иіскей басты бетіне.
Иіскеп нәзік исін жұтып,
Көлбеңдеді айнала;
Ақ шашақты талдап түтіп,
Шашты мөлдір айнаға.
Лашын әңгімесі
Ұйықтап жатып түсімде
Сарыарқа сары бел көрдім.
Белден белге жағалап
Бір үлкен шалқар көл көрдім
Сол үлкен көл шалқыған
Түпсіз терең су екен.
Тағы жыртқыш құсы кеп,
Тәртібі жоқ шу екен.
Ортасында шалқардың
Бар екен үлкен аралы.
Сол аралға кеп конды
Бір лашын құс жаралы.
Бұл лашын құс жер, көкті
Серік іздеп кезіпті.
Бөтен текті құстарды
Қыла алмай серік безіпті.
Көп болғанмен дүниеде
Лашындай талай асыл құс.
Іздегені лашынның
Сәкен
мұражайы
"Алтын қақпа"
ойыны
1 3

Бұл сурет қай шығармаға сәйкес
келеді?

Келіншектің бесік жыры
Сағындым (Қамауда)
Аққудың айрылуы
1 3

Баламалы тесті
Сұрақтың жауабын «Иә» немесе «Жоқ»
сөздері арқылы белгілеу.
1. «Түрмеден қашып шыққанда» С.Сейфуллиннің туындысы?
ия жоқ
2. «Қараш-қараш» С.Сейфуллиннің повесі
ия жоқ
3. «Аққудың айрылуы» - С.Сейфуллиннің махаббат туралы
романтикалық поэмасы
ия жоқ
4. «Кім жазықты?» С.Сейфуллиннің поэмасын белгілеңіз.
ия жоқ
5. С.Сейфуллиннің тұңғыш өлеңдер жинағы «Өткен күндер» деп
аталады?
ия жоқ
Баламалы тесті
Сұрақтың жауабын «Иә» немесе «Жоқ»
сөздері арқылы белгілеу.
1. «Түрмеден қашып шыққанда» С.Сейфуллиннің туындысы?
ия жоқ
2. «Қараш-қараш» С.Сейфуллиннің повесі
ия жоқ
3. «Аққудың айрылуы» - С.Сейфуллиннің махаббат туралы
романтикалық поэмасы
ия жоқ
4. «Кім жазықты?» С.Сейфуллиннің поэмасын белгілеңіз.
ия жоқ
5. С.Сейфуллиннің тұңғыш өлеңдер жинағы «Өткен күндер» деп
аталады?
ия жоқ
Сәйкестендіру тесті
Кез келген анықтаманы оқушы сызу
арқылы белгілейді.
1. С. Сейфуллиннің қай • «Қызыл ат»
өлеңдерінде этнографиялық
жайттар бейнеленген?
2. С. Сейфуллиннің • С. Сейфуллин
поэтикасында символ
дәрежесіне көтерілген қандай
тұрақты образдар бар?
3. С.Сейфуллиннің новелласын • «Жайлауда қымыз ішу»
белгілеңіз.
4. С.Сейфуллиннің поэмасын • Асау, тұлпар, аққу, экспресс
белгілеңіз.
5. «Аққудың айырылуы», • «Бандыны қуған Хамит»
«Лашын туралы жыр»,
«Ақсақ киік» атты
лирикалық туындылардың
авторы кім?
Сәйкестендіру тесті
Кез келген анықтаманы оқушы сызу
арқылы белгілейді.
1. С. Сейфуллиннің қай • «Қызыл ат»
өлеңдерінде этнографиялық
жайттар бейнеленген?
2. С. Сейфуллиннің • С. Сейфуллин
поэтикасында символ
дәрежесіне көтерілген қандай
тұрақты образдар бар?
3. С.Сейфуллиннің новелласын • «Жайлауда қымыз ішу»
белгілеңіз.
4. С.Сейфуллиннің поэмасын • Асау, тұлпар, аққу, экспресс
белгілеңіз.
5. «Аққудың айырылуы», • «Бандыны қуған Хамит»
«Лашын туралы жыр»,
«Ақсақ киік» атты
лирикалық туындылардың
авторы кім?
Дұрыс жауапты таңдау тесті
1. Бір азғана жыл өтті 3. Жүген-құрық тимеген,
Мен қалада жүргелі. Жасынан ноқта кимеген
Елді көріп кетемін Алты жасар асауды
Екі жылда бір келіп. Ұстап міндім далада.
А. “Сағындым” А. “Сағындым”
В “Келіншектің бесік жыры” В “Келіншектің бесік жыры”
С. “Далада” С. “Далада”
Д “Біздің жақта” Д “Біздің жақта”
Е “Ауыл байғұс мінекей” Е “Ауыл байғұс мінекей”

2. Шалқыған біздің жақтың көлдері бар, 4. Әлди-әлди, ақ бөпем,
Ағашты биік таулы жерлері бар. Ақ бесікке жат бөпем!
Өзен, су, көлдер жайлап, тау қыстайтын Жылама, бөпем, жылама,
Меймандос, берекелі елдері бар. Жілік шағып берейін,
А. “Сағындым” А. “Сағындым”
В “Келіншектің бесік жыры” В “Келіншектің бесік жыры”
С. “Далада” С. “Далада”
Д “Біздің жақта” Д “Біздің жақта”
Е “Ауыл байғұс мінекей” Е “Ауыл байғұс мінекей”
Дұрыс жауапты таңдау тесті
1. Бір азғана жыл өтті 3. Жүген-құрық тимеген,
Мен қалада жүргелі. Жасынан ноқта кимеген
Елді көріп кетемін Алты жасар асауды
Екі жылда бір келіп. Ұстап міндім далада.
А. “Сағындым” А. “Сағындым”
В “Келіншектің бесік жыры” В “Келіншектің бесік жыры”
С. “Далада” С. “Далада”
Д “Біздің жақта” Д “Біздің жақта”
Е “Ауыл байғұс мінекей” Е “Ауыл байғұс мінекей”

2. Шалқыған біздің жақтың көлдері бар, 4. Әлди-әлди, ақ бөпем,
Ағашты биік таулы жерлері бар. Ақ бесікке жат бөпем!
Өзен, су, көлдер жайлап, тау қыстайтын Жылама, бөпем, жылама,
Меймандос, берекелі елдері бар. Жілік шағып берейін,
А. “Сағындым” А. “Сағындым”
В “Келіншектің бесік жыры” В “Келіншектің бесік жыры”
С. “Далада” С. “Далада”
Д “Біздің жақта” Д “Біздің жақта”
Е “Ауыл байғұс мінекей” Е “Ауыл байғұс мінекей”
Жылдар жауабын тап

15 қазан 1884 жылы
Қарағанды облысының Шет ауданына (бұрынғы
Жаңаарқа ауданына) қарасты Ортау кеңшарының
Қарашілік қыстағында дүниеге келген.

1905-1908
Нілдідегі орыс-қазақ және Ақмоладағы бастауыш
приход мектебінде

1914 жылы
Қазан қаласында "Өткен күндер" атты тұңғыш өлеңдер
жинағын бастырды.
Қырда
Өлең құрылысына талдау жаса.

Күңіреніп қырда отырып көкірек кернеп,

Ән салдым домбыра алып ырғап, тербеп.

Аузымнан өлеңімді қағып алып,

Ызыңдап кетті жаттап асау жел кеп.
Семантикалық карта
Эпитет Теңеу Мета- Аллите- Ассо-
фора рация нанс
Маржандай тізген
жырымды
Екпінді қызу өленді
Кейде тынық,
Кейде сұлық,
Махаббат толып
жалындай
Өрге қарай орғыса,
Өр не қылмақ
асауға?
Халық – тәңір бар
болса
Елді көріп кетемін
Екі жылда бір келіп
Пәндер интеграциясы
Жылдар 2011 2015 2020
Сәкен
Сейфуллин
шығармашы
- лығы
Қорытынды
«Сәкен – біздің ұлттық
мақтанышымыз, ел үшін еңіреген ер,
қайтпас қайсар күрескер. Сәкен –
өлеңнен өрнек өрген ақын, қара
сөздің сиқырын игерген прозашы.
Сәкен – тыңдаған жанның жүрегін
тербемей қоймайтын сырлы да сазды
әндер шығарған талантты
композитор.
Рас, Сәкен өз заманының саясатына
қызмет етті, сол кездегі жаңа
құрылған қоғамның болашағына
сенім артты. Бірақ, ол – өз халқының
болашағына деген сенімі еді. Егер ол
тірі болса, бүгін, сөз жоқ, өзіне тән
өткірлікпен, от пен судан
қорықпайтын батырлықпен тек
халық мүддесі жағында ғана тұрар
еді»
Н.Ә. Назарбаев
Үйге тапсырма:
“Сәкен- лирик ақын” тақырыбында
реферат жазу.
Тірек конспектісін жазу.
Бағалау.

Ұқсас жұмыстар

Сәкен Сейфуллин Наурыз

Ана тілі

Ж.Аймауытов, Ғ.Қарашев, Б.Күлеев, С.Сейфуллин. І.Жансүгіров, Б.Майлин шығармашылығы

Үш бәйтерек: тағдыр мен тағылым

Дала жұлдызы

Зияткерлік олимпиада

Дабылды жырдың дауылпазы»

Қазақта Қасым бір туар

Абай жолы романындағы кейіпкерлер психологисы

Өлең туралы толғанысы

Пәндер