Үйкеліс күшінің формуласы

Презентация қосу

Физика
сабағына қош
келдіңіздер!

Пән мұғалімі: Игиликова Г.Е
Сабақтың тақырыбы:
Үйкеліс күші.
Техникадағы үйкеліс әрекетін
ескеру.
*
мақсаты:
а) табиғаттағы түрлі
күштердің бірі болып
табылатын- үйкеліс
күшінің пайда болуының
физикалық табиғатын
түсіну.

ә)
техникадағы үйкеліс
әрекетін ескере отырып,
осы күшті көбейту және
азайтудың
* Сабақтың жоспары:
* 1)Әртүрлі мысалдар арқылы
үйкелістің табиғатын енгізу.
* 2)
Үйкеліс күшінің анықтамасын
тұжырымдау.
* 3)
Үйкелістің түрлері және оларға
мысалдар.
* 4) Үйкелістің пайда болу себептері.
* 5)
Үйкелісті азайту және арттыру
жағжайлары.
* 6)Жанасатын беттердің өңделу
сапасының үйкеліске әсері.
* 7)Үйкелісті сандық жағынан
сипаттау.
* 8) Тәжірибелік дәлелдемесі.
* 9)
Нормаль қысым күшін
тұжырымдау.
* 10) Үйкеліс күшінің формуласы.
* 11) Үйкеліс коэффициенті
туралы түсінік.
* 12) Кесте туралы қысқаша
түсініктеме.
*13)Үйкеліс әрекетін техникада
ескеру.
* 14) Есептер шешу.
* 15)Қортынды физикалық
диктант.
*16) Дидактикалық материал.
*17) Қортынды,үйге тапсырма
беру.
*Үйкеліс табиғатына
мысалдар:
*Шананы мұзбен сүйреу құм
бетімен сүйрегеннен
жеңілдеу,
*а)тетік-бөлшектері
майланбаған велосипедті
тебу қиын,
*ә) жиһаздарды еден бетімен
жылжыту қиынға түседі,
*б) жол бойымен келе
жатқан көлік қозғалтқышын
өшіргеннен кейін тоқтайды.
Мұзда коньки
тебуші бала

Төбешіктен
сырғанап келе
жатқан шана

Домалап келе
жатқан доп
Тәжірибелер
Тәжірибелер мен
мен
мысалдардан
мысалдардан
шығатыны:
шығатыны:
Бір дене екінші дене
Бір дене екінші дене бетімен
бетіменкезде
қозғалған қозғалған кезде,
,қозғалыс
қозғалыс жылдамдығына
жылдамдығына қарама-
қарсы бағытталған
қарама-қарсы және
бағытталған
дененің қозғалысына
және дененің қозғалысына
кедергі жасайтын күш
кедергі
пайдажасайтын күш пайда
болады екен.
болады екен.
Анықтама:
Бір дене екінші дененің
бетімен қозғалған кезде пайда
болатын күш –
үйкеліс күші деп аталады.
тынышты
қ

Үйкеліст
ің
түрлері

домалау сырғанау
Шаңғышының қар бетінде
сырғанауы(сырғанау
үйкелісі)

Доңғалақтардың айналуы
домалау үйкелісі

Тас-таудың беткейінде
жатыр(егер дене бір-біріне
қатысты тыныштық
қалпын сақтаса )
тыныштық үйкелісі.
Үйкелістің пайда болу
себептерінің біріне
жатады:
Жанасатын беттердің
кедір-бұдыр болуы.
Мысалы: сансыз төмпешіктер
сырғанауға кедергі туғызады.
Үйкелісті азайту үшін -беттерді
жылтыр етіп өңдеу керек,
Үйкелісті азайту үшін -үйкелетін
беттерді майлау керек,
Үйкелісті азайту үшін - сабын
көпіршіктерін пайдалануға болады.
Судан аулай салысымен,
балықтардықолда ұстау қиындау себебі,
сыртқы қабатында үйкелісі аз
болғандықтан.
Үйкелетін материалдарды
таңдау арқылы да
үйкелісті реттеуге
болады:

Резеңкенің -топырақ ,ағаш,
асфальт беттерімен
ілінісуін болдырмау үшін
үйкелісті азайту
шараларын қарастырады.
Үйкелісті арттыру үшін- резеңке
пайдаланамыз
(бөлшектерді резеңкеден жасау,
етігіміздің табанына резеңке
жапсыру)
Қыста мұз бетінде үйкелісті
арттыру шараларын
жасайды(жолдарға құм,тұз себу)
Сонымен, үйкеліс-
жанасатын беттердің
материалына,беттердің
өңделу сапасына, бір
беттің екінші бетке
түсіретін қысым күшіне
тәуелді.
Үйкеліс көп те,аз да болуы
мүмкін - сондықтан,оны сандық
жағынан сипаттауғаболады.
Тәжірибемен түсінейік:
Бұл жағдайда үйкеліс күші мен
тарту күші бір-біріне тең
болады,бірқалыпты қозғалады.
Тәжірибеден мынадай
қортынды шығады:
Динамометрдің көрсететін
тарту күші-үйкеліс күшінің сан
шамасын анықтайды.
Үйкеліс күшін өзгерту үшін-
білеуге жүк қойып,тақтайға
түсіретін күшті өзгерту
арқылы үйкеліс күшінің де
шамасын арттыруға болады.
Анықтама:
дененің өзі жанасып тұрған бетке тік
бағытта түсіретін күшін -нормаль
қысым күші деп атайды.
Дене горизонталь бетте жатқанда
нормаль күші –ауырлық күшіне тең
болады.
Ғүйкеліс-тура пропорционал нормаль
күшіне.
(µ-үйкеліс коэфф.)
Формуласы :

F =µN
үйк

[H]
Қортындысында:
Үйкеліс күші қысым күшіне
пропорционал болады екен.

F~N
µ -үйкеліс коэффициенті
жанасатын беттердің
күйіне,материалына,тегіне
байланысты
өңделу сапасына да байланысты
болады.
Әртүрлі материалдар жұбы және сырғанау
коэффициентінің мәндері 216-беттегі 4-ші
кестеде көсетілген, бізге кейбір мысалдарға
қажет кезінде осы сан мәндерден пайдалансақ
болады.
Техникадағы үйкелісті ескеру:
Үйкелістің пайдасы да,зияны да
бар.Сондықтан біз қажет болса
арттырамыз,кейде қажет
жағдайымызға азайта да аламыз.
Қыста аяғымыз таймауы үшін
үйкелісті арттырамыз.
Көлік доңғалағы мен жол арасындағы
ілінісуді күшейту үшін жолдарға –
бетон, асфальт, қиыршық тас
төсейді.
Салыстыру:
Үйкеліс коэффициенттері-
Құрғақ асфальтта-0,6; ал,
ылғал асфальтта-0,4
Құрғақ бетонда -0,95; ал,
ылғал бетонда -0,85
Қара жолда -0,5(0,3) ; ал,
құм төселген жолда-0,7(0,5)
Мұздақ жолда -0,15 –ке тең
Көліктің бөлшектерінде, техникалық
машиналардың бөлшектерінде үйкелісті
азайту үшін бөлшектерді майлайды.
Үйкеліске әсер ету жолдары:
Сырғанауды домалауға алмастыру.
Техникада подшипниктерді
пайдаланамыз.
Егер ось пен тірек арасына
шариктерді,роликтерді орналастырса
сырғанау үйкелісі домалау үйкелісіне
ауысып, үйкеліс күші кемиді.
Подшипниктер-үйкеліс
күшін 20-30 есе азайтады
Подшипниктер-
өнеркәсіпте әртүрлі
өлшемде шығарылады
Үлкен машиналарға
арналған кейбір
подшипниктердің массасы
1 тоннадан асатындары
да, бар
Қортынды
Үйкеліс күші –жанасқан екі дене
бетінің арасында қозғалыс
жылдамдығына қарама-қарсы
бағытталған күш.
Үйкелістің үш түрі бар
Қажет жағдайларда үйкелісті
азайтуға, немесе көбейтуге
болады
Өндірісте үйкеліс күшін азайтуға
подшипниктер қолданылады.
Ой толғау !
Еске
түсірейік

Физикалық диктант
1. Сандық мәнімен және бағытымен
сипатталатын физикалық............ деп
аталады.
2 .Күштің өлшеу бірлігі қандай?
3 .Дене пішінінің немесе өлшемдерінің
өзгеруін ...................... деп атайды.
4 .Деформация
бөлінеді.................... .................
5 .Күшті өлшеу үшін арнайы
қолданылатын құрал .........................
6 .Серпімді деформацияға байланысты
күшті анықтайтын заң................... ......
7. Гук заңын тұжырымда!
8 .Денеге бір мезгілде әрекет ететін
бірнеше күштің әрекетін, сол
күштердің........ ... күші деп атайды.
9 .Денелердің Жерге тартылу
күшін...................... күші деп атайды.
10. Денеге әрекет ететін ауырлық
күші....................... ...... тура
пропорционал болады.
11.Дененің тірекке немесе аспаға
әрекет ететін күші ........... ........
деп аталады.
Үйге
тапсырма:
§ 41-42 оқу
18 Жаттығу №3 есеп
Назар
аударғандарыңызға
Рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Денелерге бір түзудің бойымен әрекет ететін күш

Қысым бірліктері

Сырғанау үйкеліс күшімен тербеліс үйкеліс күшін салыстыру

Үйкелетін денелер Үйкеліс коэффициенті

Серпімділік күші

Домалау үйкелісі

Күш. Масса. Ньютонның екінші заңы

Масса тақырыбына есептер шығару

Гидродинамикалық ұқсастық

Күш

Пәндер