Табиғат ескерткіштері

Калиакперова Назым Амирхановна

Бастауыш сынып мұғалімі

КММ « №42 орта мектеп»

педагогикалық стаж - 20 жыл

санат - жоғары

«Адамды дәреже жеткізбейді, білім жеткізеді».

Әбдірахман ЖӘМИ

Жануарлар әлемін қорғау.

Дүниетану пәні

3сынып

Қорықтар

Қорықтардың басты мақсаты:

- табиғи ландшафтылар эталонын мұндағы тіршілік ететін жануарлар мен өсімдіктер дүниесімен қоса сақтау;

табиғат кешендерінің табиғи даму заңдылықтарын анықтау;

Табиғатта болатын өзгерістерді болжау.

Қорықтар - бұл табиғат объектілерің қорғаудың ең жоғары формасы. Қорық территориясы шаруашылық айналымынан босатылып, онда кен өндіру мен құрылыс жұмыстарын жүргізу, аң -құс атып, балық аулау, шөп шабу мен мал жаю, ағаш дайындау сияқты нұқсан келтіретін єрекетке тыйым салынған. Сонымен қатар қорық жеріне ұлы химикаттарды шашуға және басқа жерлердің өсімдектері мен хайуанаттарын жерсіндіруге болмайды. Бір сөзбен айтқанда қорық ұйымдастырылған жердің табиғаты, сол аймақтың ландшафтылы-географиялық белдеуінің үлгісі (эталоны) ретінде қорғалуы қажет. Бұл жерлердегі экологиялық процестердің барлығы адам араласуынсыз табиғи жағдайда өтеді. Адам оның, бақылаушысы, зерттеуші ғана.

Сабақ үстінде оқушылардың жұмыс әрекеттері:

Сондықтан да болашақ ұрпаққа табиғат байлықтарын кемеліне келтіру көркейген қалпында табыс етуде қорықтардың алатын орны ерекше. Шындығында да кең-байтақ республикамызда қорықтардың жетіспеуі кімді болса да ойландырмай қоймайды. Егер елімізді жалпы жер көлемі 10 миллион шаршы километрден астам жерді алып жатқан 135 қорық бар болса, соның тек алтауы ғана Қазақстанның үлесінде тиеді. Олар - ер жылдары ұйымдастырылған Ақсу - Жабағылы (1926), Алматы (1931), Наурызым (1934), Барса - Келмес (1939), Қорғалжын (1958) және Марқакөл (1976) қорықтары.

Алматы қорығы

Іле Алатауының төрінен орын тепкен Алматы мемлекеттік қорығы Астанамыздан небары 25км қашықтықта жатыр. Бұл қорық 1931 жылы 6 мамырда құрылған. Бастапқыда қорық жерінің көлемі 15 мың ғана гектар алқапты қамтыса, кейіннен 40-жылдардың басында бұл көрсеткіш 857 мың гектарға жетіп, аталмыш қорық одақтың маңызы бар қорықтар қатарына енді.

Қорық территориясында жоғары сатыдағы өсімдіктердің 590 түрі, мүктің 107 түрі, қынаның 77 түрі және саңырауқулақтың 190-ға жуық түрі өседі. Ал, құстардың 170 түрі, сүткоректілердің 60 түрі, бауырымен жорғалаушылар мен қос мекенділердің ондаған түрі, омыртқасыздардың мыңға жуық түрі қорықтың хайуанаттар дүниесін құрайды. Олардың қоры да әркелкі. Кәсіптік маңызы бар аңдардан қорықта: 500 елік, 300 қабан, мыңға жуық арқар, 60 марал, 40 аю және аз мөлшелерде қасқыр тіршілік етеді.

Қорғалжын қорығы

Қорғалжын көлдер жүйесін және далалы аймақтың бірәзін қамтитын Қорғалжын мемлекеттік қорығы 1958 жылы ұйымдастырылған еді. Алайда үш жылдан кейін ол орман-аңшылық шаруашылығына айналдырылды да, содан 1968 жылы қорық болып қайта құрылды. Бастапқыда 15 мың гектардай жерді алып жатқан болса, қазіргі уақытта Қорғалжын қорығының территориясы 235661 гектарға тең.

Қорғалжын мемлекеттік қорығы ЮНЕСКО белгілеген халықаралық маңызы бар сулы-батпақты резервтер қатарына жатқызылған. Қорық территориясында құстардың 225 түрін, сүт қоректілердің 30 түрін, қосмекенділер мен бауырымен жорғалаушылардың он шақты түрін кездестіруге болады.

МАРҚАКӨЛ ҚОРЫҒЫ

1976 жылдың 4 тамызында ұйымдастырылған Марқакөл мемелкеттік қорығы Шығыс Қазақстан облсындағы Күршім мен Азу жоталарының аралығында жатыр. Осы екі қыратпен көмкеріліп, айдыны күн бетіне шағылысқан Алтайдың асау көлі - Марқа сөйтіп адам қамқорлығына алында. Бұл тұщы көл теңіз деңгейіне 1500 метрлік биіктікте орналасқан. Оның жалпы аумағы 544 шаршы километр, ұзындығы 38, көлденең 19 километрге дейін жетеді. Ең терең деген жері 25 метрге жуық. Көлге тұс-тұстан 27 өзен мен бұлақ келіп құяды да, бір ғана Қалжыр өзені өзек тартып шығады. Марқакөл мемлекеттік қорығының территориясы 71369гектар.

Марқакөл мемлекеттік қорығының территориясы 71369 гектар. Көлде балықтың бірнеше түрі бар. Атап айтқанда, жергілікті тұрғындар “Қызыл қашаған” деп атап кеткен майқан немесе қаяз балығы, хариус, талма, теңге балық (пескарь) ойнақ салады. Қорықтың хайуанаттар дүниесі де сан алуан. Мысалы, мұндағы көл айдыны мен оның жағалауындағы тоғайларды сүт қоректілердің 40, құстардың 200-ден аса түрі мекендейді.