Денелердің өзара әрекеттесуі

Сабақтың тақырыбы:

Дененің массасы

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру. Денелердің өзара әрекеттесуі және дененің массасы туралы негізгі ұғымдарды беру.

Дамытушылық: Oқушылардың ойлау қабілетін жетілдіру, дамыту және өзін-өзі бағалауын, сабаққа деген ынтасын қалыптастыру.

Тәрбиелік: Оқушылардың мақсатқа жету барысында адамгершілікке, әдептілікке, тапқырлыққа ізденімпаздыққа тәрбиелеу

Сабақтың көренкілігі: Слайдтар, тест, таразы, кір тастар, әр түрлі қатты денелер,

арбаша, ағаш білеуше.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Сабақтың барысы

1. Ұйымдастыру кезеңі

2. Психологиялық дайындық

3. Үй тапсырмасын тексеру

4. Жаңа сабақтың мақсатын айту, түсіндіру

5. Есептер шығару

6. Кім жүйрік

7. Ой толғаныс

8. Қорытынды

9. Үйге тапсырма

10. Бағалау.

Үй тапсырмасын сұрау

Жаңа сабақты түсіндіру

Денелердің өзара әрекеттесуі

дененің массасы

Денелердің бір- біріне әрекет етуі өзара әрекеттесу болып табылады.

Кез-келген екі дененің соқтығысуы сондай-ақ бір-бірімен серіппе немесе жіп арқылы байланысқан денелердің әрекеттесуі мысал болады. Өзара әрекеттесу күрделі құбылыс. Сонымен мұз айдынында коньки теуіп жүрген екі баланың бірі екіншісін итеріп жібереді. Сол кезде олар бағыттары қарама-қарсы жаққа қарай сырғанап кетеді. Екпіндеп жүгіріп келе жатқан бала, ақырын жүріп келе жатқан баламен қақтығысып қалса, онда олардың қозғалыс жылдамдығы өзгереді. Күнделікті өмірде көріп жүрген мысалдарды қарастыратын болсақ, бұтақта отырған құс ұшарда бұтақты кері итеруі. Қайықта отырған адам суды ескекпен есе отырып сумен әрекеттеседі.

Денелердің өзара әрекеттесу кезіндегі жылдамдықтарының өзгеру дәрежесін анықтайтын физикалық шама масса деп аталады.

Массаны m әріпімен белгілейді.

1. Тәжірибе

Арбашалармен тәжірибе көрсету

S1>S2, S1=2S2, V1=S1/t, V2=S2/t, V1=2V2

Екі дененің массаларының қатынасыолардың өзара әрекеттесу кезінде тыныштық күйінен шыққанда алатын жылдамдықтарының қатынасына кері пропорционал болады

Бірліктердің халықаралық (SI) жүйесінде масса бірлігіне килограмм (кг) алынған.

Күделікті тұрмыстағы масса эталондары үшін шамалары әр түрлі таразы кірлері дайындалады.

Планета, жұлдыз сияқты алып денелердің немесе өте кішкентай бөлшектердің массаларын өлшеуге аралған таразылар жоқ. Алайда физика ғылымында олардың массаларын есептеу жолдары анықталған . Мысалы Күннің массасы m=1, 99*1030 кг, ал өте кішкентай бөлшек- электронның массасы m=9, 1093897*10-31 кг.

2. Тәжірибе

Дененің массасын таразыға тартып өлшеу.

1г =0, 001кг

1 кг = 1000 г

1 кг = 1мг

1т = 1000кг

1кг = 0, 01ц

Бұл -платина мен иридийдің қорытпасынан құйылып жасалған цилиндр түріндегі эталондық кірдің массасы. Килограмның халықаралық үлгісі Париж қаласының жанындағы Севр қаласындағы эталондар мұражайында сақтаулы. Бірқатар елдерде осы үлгінің дәл көшірмелері де бар.

Есеп

Шыбынның қанаты 0, 5г= 10 - 7 кг

Теннис добы 2, 5г= 25 . 10-3 кг

Футбол добы 400г= 0, 4 кг

Автомобиль 1, 45т= 1450 кг

Массалардың төменде берілген мәндерін килограмм арқылы өрнектеңдер

2. Коньки киген екі бала бір-бірін кері итеріп, қарама қарсы жаққа қарай сәйкес 4 және 5 м/с жылдамдықпен сырғанап кетті. Бірінші баланың массасы 30кг. Екінші баланың мссасы неге тең? Берілгені: Шешуі: V1=4м/с V2=5м/с m1=30кг Т/К m2=?

m1υ1

m2= ─

υ2

3кг*4м/с

m2= =24кг

5м/с

3. Арбалардың мссасы 1 және 3 кг, олардың жылдамдықтары нөлге тең . Өзара әсерлескенде үлкен арба 15 м/с жылдамдыққа ие болды. Кіші арба қандай жылдамдықа ие болады?

Берілгені: Шешуі:

m1=1кг

m2=3КГ

V2=15М/С

Т/к V1=?

m1 υ2

m2= ─ = ─

m2 υ1

m2v2

V1= ─

3 кг∙15 м/с

V1= ─ = 45 кг

1 кг

Кім жүйрік?

1. Балық желбезегімен кейін шапшыту арқылы алға қарай қозғалады. Осы құбылысты түсіндір?

Бұл құбылыстың қасиеті реактивті қозғалыс деп аталады. Балық желбезегімен суды кейін шапшыту арқылы алға қарай қозғалады.

2. Суда жүзетін құстардың аяқтарындағы жарғақтар не үшін қажет?

Суда жүзетін құстардың аяқтарындағы жарғақтар сумен өзара әрекеттесу үшін қажет.

3. Мылтықтан оқ атқанда оның дүмін неліктен иыққа тіреп ұстау керек?

Мылтықтан оқ атқанда оның дүмін иыққа мықтап тіреп тұру керек.

Ой толғаныс

1. 1грамда қанша килограмм бар?

А) 100 кг. В) 1000 кг. Д) 10 кг.

Б) 0, 001 кг. Г) 0, 01 кг. Е) 0, 1 кг.

2. Таразыда 1 және 2 шар массаларын өлшегенде, олардың массаларының байланысы қандай?

А) m1 = m 2.

Б) m1 > m 2 ;

В) m1 < m 2 ;

Г) Жауап жоқ

Бала жіпті өзіне қарай тартқанда көл бетіндегі қайықтар жақындаса түседі. Жақындасу мезетінде бірдей екі қайықтың қайсысы үлкен жылдамдыққа ие болады? Неліктен?

Жауабы: сол жақтағы өйткені оның массасы бала отырған қайықтың массасына қарағанда аз болады.