Масса және күш

ІV. ТАРАУ. Масса және күш

§ 30. Денелердің өзара әрекеттесуі.

§ 31. Дененің массасы

Табиғаттағы барлық денелер бір-бірімен әрекеттеседі. Әрекеттеспейтін денелер болмайды. Денелердің бір-біріне әрекет етуі өзара әрекеттесу болып табылады. Мысалы: Мұз айдынында коньки теуіп жүрген екі баланың әрекеті. Екпіндеп жүгіріп келе жатқан бала мен ақырын жүгірген баланың қақтығысуы.

Мысалы: Мұз айдынында коньки теуіп жүрген екі баланың әрекеті. Екпіндеп жүгіріп келе жатқан бала мен ақырын жүгірген баланың қақтығысуы.

Бұтақта отырған құстың ұшып шығуы. Адам ауыр шкафты қозғалтуы.

Бұл келтірілген мысалдар денелердің бір-біріне ықпалы әрдайым өзара әрекеттік сипат алатынын көрсетеді. Денелердің өзара әрекеттесуін бақылай отырып, әрекеттесу кезінде бір денелер жылдамдығын көбірек, ал екінші біреулері тым аз өзгертеді. Мысалы: роликті коньки киіп тұрған кішірек және ересектеу екі бала әрекеттесуін қарастырамыз.

Денелердің өзара әрекеттесу кезіндегі жылдамдықтарының өзгеру шапшаңдығын сипаттайтын физикалық шама масса деп аталады. Масса - латынның “massa” - кесек, үймек, шөкім деген сөзінен алынған. Өзара әрекет кезінде денелер өз жылдамдықтарын әр түрлі өзгертеді. Денелердің мұндай қасиетін инерттілік деп атайды.

Дененің массасы - бір дененің инерттілігін сипаттайтын физикалық шама. Масса физикалық шама m әрпімен белгіленеді. ХБ жүйесінде (СИ) массаның бірлігіне килограмм (1кг) қабылданған. Өлшейтін құралы таразы. Тәжірибеде массаның басқада бірліктері пайдаланады:

1т (тонна) = 1000 кг

1ц = 100 кг

1кг =1000 г

1кг = 1 000 000 мг

1г = 0, 001 кг

1мг = 0, 001 г

1кг = 0, 01 ц

1 кг= 0, 001т

Бұл-платина мен иридийдің қоспасынан құйылып жасалған цилиндр түріндегі эталондық (үлгі) кірдің массасы. Килограмның халықаралық үлгісі Париж қаласының жанындағы Севр қаласындағы эталондар мұражайында сақтаулы.