Қазақтың ескі өлшемдері

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ №146 мектеп-лицей

Орындаған:Асетов Мухсин

Жетекшісі:Алимбаева Жаңыл

Мақсаты:

Қазақстан Республикасы президенті Н. Назарбаевтың “Мәдени мұра” бағдарламасында ұлттық құндылықтар мен этникалық ерекшеліктерді қолдау ерекше орын алғандығы белгілі. Осы орайда көшпелі халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан сандарға байланысты наным-сенімдерінің құпиясын ашып, сырына қанығу.

Жоспар:

1. Кіріспе. Қазақтың ескі өлшемдерінің мазмұны.

2. Ұзындық өлшемдері.

3. Салмақ өлшемдері.

4. Қашықтық өлшемдері.

5. Ескі өлшемдерге байланысты есептер.

6. Санамақ түріндегі тақпақтар.

7. Қорытынды.

Кіріспе

Елбасымыз Н. Назарбаевтың «Мәдени мұра» бағдарламасына орай біз қазақтың ескі өлшемдерімен таныстырмақпыз.

Қазақтың ескі өлшемдерімен танысу - қызғылықты іс. Мәселен, ұзындық - қарыспен, қадаммен, құлашпен;

мөлшерлі нәрселер - ыдыс-аяқпен, дорбамен;

қашықтық - күндік, айлық жермен есептелген.

Қазақтың ескі өлшемдерінің түрлері көп. Мен сіздерге ұзындық, салмақ өлшемдері туралы айтамын.

Қазақ халқының ескі өлшемдері

Салмақ өлшемдері

Ұзындық өлшемдері

Қашықтық өлшемдері

Салмақ өлшемі

1 пұт ~ 16 кг, жарты пұт ~ 8 кг

1 қадақ ~ 400 г

1 мысқал~5г

1 батпан~150кг

1 қап ~ 65-66 кг

1 көнек сүт ~ 6-7 л

1 шелек ~ 12 л

~5г

~ 12 г

2-2, 5 см

17-20 см

Ұзындық өлшемі

8-10 см

20-21 см

21-22 см

19-20 см

70-75 см

Kез

Қашықтық өлшемі

Адым(қадам) - 1метр

Таяқ тастам- 10-15метр

Әудем жер-100метр

Дауыс жететін жер-250-300метр

Шақырым-1километр

Көз ұшында-6-7километр

Қыр астында-4километр

Қозы көш жер-5-6километр

Тай шаптырым-4-5километр

Құнан шаптырым-8-10километр

Ат шаптырым-25-30километр

Көне өлшемдер

Шөкім деген немене?

Ескі өлшемді білші,

Ұмытпастай бекім бол.

Үш саусақпен шымшы,

Қанша іліксе - ш ө к і м сол.

Адым деген немене?

Білу үшін, шырағым,

Білмегеніңді сұрағын.

Бір аттасаң алдыға,

Сол болады бір а д ы м.

Сүйем деген немене?

Жүрген елдің ойында

Ескі өлшемдер мол екен:

Бір сызықтың бойында

Созсақ сұқ қол, бармақты-

С ү й е м деген сол екен.

Қарыс деген немене?

Жүрген елдің ойында

Ескі өлшемдер мол екен:

Бір сызықтың бойында

Бармақ пен ортан қолыңды

Созсаң өлшей қоюға-

Қ а р ы с деген сол екен.

Түйеқұс екі аяғымен тұрғанда бір пұт тартса,

бір аяғымен тұрғанда қанша тартады?

Үш пар ат 30 шақырымға шапса, әр ат қанша шақырымға шапқан?

Қорытынды

Бұл жобада тұрмыста қолданылатын ұзындық өлшемдері, салмақ өлшемдері, қашықтық өлшемдері сияқты қазақ халқының шамаларды өлшеу жүйесін тарихи-математикалық мағлұмат ретінде пайдалана отырып, оны есептер шығаруда қолдану және тәжірибе көрсету зерттелген.