Дулат өлеңдерінің ерекшілігі

Презентация қосу

Сабақтың тақырыбы:
Дулат Бабатайұлы
“Аягөз қайда барасың?”
1802 ЖЫЛЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ,
АЯГӨЗ АУДАНЫ, САНДЫҚТАС ҚОНЫСЫ — 1874
Мақсаты:
Д.Бабатайұлының өмірі мен
шығармаларын, «Аягөз, қайда барасың?»
толғауының мазмұнын білу, түсіну.
Топтаса отырып алған білімдерін талдап,
жинақтау.
Оқып үйренудің нәтижесі :
Д.Бабатайұлының өмірі мен шығармаларын,
«Аягөз, қайда барасың?» толғауының
мазмұнын біледі, түсінеді. Топтаса отырып
алған білімдерін талдайды, жинақтайды.
«Миға шабуыл» әдісі
“Шынайы шешен - жарқын тұлға”
тақырыбында
“Орамал тастау” әдісі бойынша үй
тапсырмасын пысықтау
).

«Тегімді менің Сырымды
сұрасаң, менің сұрасаң,
Қалың найман Тұманның суық
нуынан. суындай
Жырымды менің Кеудеме қайғы
сұрасаң, толған соң
Сары алтынның Тұнық жырмен
буынан. жуынам.
Сырымды менің Сорғалаған
сұрасаң, нөсердей,
Тұманың тұнық Жырын тыңда
суынан. Дулаттың,-
Кеудеме қайғы деп толғанады
толған соң,
Тұнық жырмен
жуынам.
Сорғалаған нөсердей
Жырын тыңда
ДУЛАТТЫҢ...»
ТОПТАСТЫРУ СТРАТЕГИЯ
Алаш-Орда
Общественная мысль и
национальная идея

HomeWork.ucoz.
САРЫ АЛТЫНДАЙ ТҰНЫҚ
ЖЫРДЫҢ ИЕСІ – ДУЛАТ АҚЫН
"Аягөз" атты өлеңінде ашып айтты.
Тауды екіге жарасың, Арнаң қалды осылып.
Тастың қашап арасын. Күркіреген үніңнен
Кесіп өтіп кезеңді, Аңдар қашты шошынып.
Аягөз қайда барасың?.. Қырға суың тарады,
Тарбағатай тауынан Ойға суың барады
Тоқсан сала қосылып, Тоғанменен тосылып.
Тоғыз өзен түйісіп, Қырың-малдың кіндігі,
Ақтың төмен жосылып. Ойың-өнім, егіс қой.
Ағының тасты ағызып,
Дулат "шалқып шапқан жүйріктей" Аягөз өзені мен оның
шүйгін де жемісті өңірін маржандай таза шұрайлы тілмен
бедерлеген құлпырған суреттермен оқырмандарын
(тыңдаушыларын) елітіп келеді де, кенет сөз арнасын кілт
бұрып:
Айтуға ауыз келе ме,
Аягөз кімнің жері еді? – деп, Аягөздің бүгінгі күніне
оралтады.
"Ақжайлау мен Сандықтас" атты өлеңінде де туып-өскен
өңірін "атамның қонған қонысы" деп тебірене, оның келісті
көріністерін перзенттік, тіпті сәбилік сүйіспеншілікпен
елжірей суреттейді. Жерге қатысты ешкім айтпаған
"қызғаныш" сөзін қолданып, ата қонысын:
Атам қонған кең далам,
Мендей сені қызғанар
Бауырыңда өскен қай балаң? – деп, жас баладай жабыса
сүйеді. Ақын бұл толғауында да көкірегіне байланған ескі
шеріне қайта оралады:
Өксігіңді ойласам,
Ұйқы беріп, қайғы алам.
Қилы-қилы заманды,
Заманға сай адамды
Салғастырып қарасам,
Су мүйіз болған танадай
Шыр көбелек айналам, – деп, елдің еркін, тәуелсіз заманын
еске алып, теңселіп кеткендей болады.
Аягөз Шығыс Қазақстанның оңтүстік
бөлігінде орналасқан. Өзенге
байланысты қаланың аты берілген.
Қалада Шөлейт табиғат зонасы басым,
Аягөз өзені ағады. Биіктігі теңіз
деңгейінен 654 м. Тепловоздар мен
паравоздар бар. Түркістан-Сібір темір
жолының құрылуына байланысты 1939
жылы қала статусы мен Аягөз атауын
алды. Ая- «әдемі» және гөз «көз»
мағынаны білдіреді.
Дулат өлеңдерінің ерекшілігі
Дулат - жыраулық мектептен шығып, ақындық
мектепті күшейткен суреткер. Бұл - жыраулықтың
төмендігінен, әлсіздігінен емес, заман талабынан
туған бетбұрыс. 19 ғасырдағы қазақ поэзиясы үшін
енді өлең арқылы ақыл-насихат дидактикалық сипат
пен заман, қоғам, адам туралы жалпы философиялық
толғаныстар аздық етеді. Еңдігі жердегі поэзиядан
нақтылыққа көшіп, заманға ілесіп отыру, жалпы
насихаттан гөрі сынау, күйіну, сүйіну сияқты нақты
суреттерге бару талап етіледі. Дулатты кейде,
тіпті, жырау деп атағанымен және сырт қарағанда
өлең-жырлары 7-8 буынды жыр өлшемімен
келгенімен, ол жырау емес, ақын. Өйткені,
құрылымдық және тақырыптық бітімі жағынан
Дулаттың өлеңдері бұрынғы жырауларды былай
қойғанда, тіпті кешегі Бұхар толғауларынан, одан
қалды езімен тұстас ақындардың туындыларынан
мүлде өзгеше құрылған дүниелер. Жазба поэзияның
өлең әдісі ауызша дамыған өлең-жырлардан
ерекшеленетін болса, сол өзгешеліктің бірі -
шығарманың белгілі мақсатпен ажыратылатын ірі
Оның шағын сюжетке құрылған
«Еспембет» дастаны ілгерідегі
ғалымдарымыздың зерттеуінде қазақ
поэмасының алғашқы үлгісі ретінде
дәлелденіп жүр. Өйткені, бұл эпикалық
шығармада ой шұбалаңқылығы, артық
тіркестер, сол кезеңдегі кейбір
жауынгерлік, батырлық жырлардағыдай
көпірген көпсөзділік жоқ. Оқиғаны қысқа
әрі нақты түрде баяндайды. Формасы
жағынан қазіргі поэма деп жүрген
жанрға өте жақын келеді. Жетім
баладан ел қамын жейтін дулығалы
батырға айналғанға дейінгі Еспембеттің
өмір жолын суреттеуге арналған
поэманың бастан-аяқ айтылатын
идеялық мазмұны соңғы түйінді екі
жолға сыйғызылған.
десек:
і т ү йі н
ы р шы
імізд ың аты ж
й д а , Сө з
й е р қа – ы р шын а са?
т е а ? Ж т т
е м бет ел қайд м а , ө ле ң жа ыр –
Есп ет ін І Х к і мнен к жіп, ж
үт р Х Ә р ібе
Ер к жолда ақ – ж
ег е н қ а з
з ы қ Сө з
, к ө р і нбес, –
д ы о е ,
сы рдағ ың ең і н д е кест ғы айқын баттаса
ға сын ірі рет , шы
о э з и я б н і А й
сіз қылып ы талап
п
і ле рінің . Өйтке ін Ө рнек ге жоғар
үлг а н ады ына дей е п өлең , қазақ ат оры
л д м
баға з а ман і о я б ілген ң рефор ың
т д қ ны ұлын ешек
Дула с көлем деясын по э з и я с ы
т а й
а
тұт дының
и
а т Баба анда кел
н а Дул ары қаш и
туы олға ған ғарма ж ы рл ру х ан б е рмек.
ы ң
екі ж рған ш атын. р п а қты ігін өтей
сый
ды
о қ б ол ұ
е т т іл
нж ніс қаж
туға мбет» ши е ле
с пе а ғ ы
«Е
м ас ынд ,
поэ а р тыс ң ұрысы
т ы ер
пен а р д е ул
ырл суретт ып,
бат егі д ал
ін д с о м
кез е бер ешен
ш ш
өте қ а нық енген.
ы ел
бояу ен кест
тілм
Сөзжұмбақпен жұмыс
«5минуттық эссе жазу» әдісі
Жаман болса қатының, Көрінгенмен ұрысып,
Қонбаса айтқан акылың, Қайраумен тілің мұқалып,
Үйіңнің іші жау болып, Қалың өңің жұкарып,
Отыңның басы дау болып, Үйіңнің іші қаңырап,
Көп көзінше қыжыңдап, Өмірден көңлің тоқырап,
Оңашада ызыңдап, Белдеу жаудан жаман жоқ.
Құрбың келсе, құрысып,
Ащы болса да, шындық.
Жамбыл
Қазақтың күнделікті өміріңде шаманизмнің өкілі, іс
жүргізушісі - жын шақыратын бақсылар, ал ислам дінінде -
өздерін пайғамбардың ұрпақтары санайтын қожалар болды.
Абай «Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққаны туралы»
еңбегінде қазақ жерінде ислам дінінің қалай тарағандығын
және оның шаманизммен байланысын арнайы талдайды.
Абайдың дін мәселелері - құдай мен адамның, өмір мен
өлімнің, жан мен тәннің, иман мен ұяттың, дін мен ғылым,
дін мен дін иелерінің өзара байланысы туралы түсініктері
антиклерикалдық бағыттағы талдау.

Құдай мен адамның қарым-қатынасын Жиырма жетінші, Жиырма сегізінші
сөздерінде арнайы талдап, гректің ұлы ойшылы Сократпен пікір таластырады.
Абайдың отыз сегізінші қара сөзінде ақынның діни, ақидалық көзқарасы, иманға
қатысты пайымы айқын көрінеді. Мұнда ойшыл Алланың сипаттары мен есімдеріне
тоқтала келіп: «Нақлия дәлелім – жоғарыдағы жазылмыш Алла Тағаланың есімдері.
Ғақлия дәлелім – құдай тағала бұл ғаламды ақыл жетпейтін келісі бірлән жаратқан анан
басқа бірінен-бірі пайда алатұғын жан иесі хайуандарды жаратып, жанды хайуандардан
пайдаланатұғын ғақылды инсанды жаратыпты», – дейді. Бұл мәтіндерден ғақыл мен
нақыл – таным жолдары екендігін аңдаймыз.
5 ЖОЛ ӨЛЕҢНІҢ
ЖҮЙЕСІ
1.Зат есім.
2.Сын есім.
3.Етістік.
4.Төрт сөзден тұратын сөйлем.
5.Синоним.
Қорытындылау.
Бағалау
ҮЙГЕ
ТАПСЫРМА

Д.Бабатайұлы. «Аягөз,
қайда барасың?» толғауын
жаттау
Back to AFL Tools

POST-IT
Не нәрсе оңай
болды?
Не нәрсе қиын
болды?
Не білгіңіз
келеді?

Ұқсас жұмыстар

Дулат өлеңдерінің ерекшелігі

Міржақып Дулатұлы Бақытсыз Жамал роман

Ақжол газетінде

Дулат Бабатайұлы Айтқызбасымды айтқыздың өлеңінде

Дулат Бабатайұлының өлеңдерін қорытындылау

Дулат Бабатайұлы - халықтың зарын жырлаған ақын

МҰХАММЕД ХАЙДАР

Қайым зерттеулеріндегі әдебиет және тарих мәселелері

Дулат Исабеков 1942 жылы туған

Кімнің сөзі

Пәндер