Еліктеуіш сөздер Бейнелеуіш сөздер

Презентация қосу

Сәуірдің төрті
Сәуірдің төрті
Үй жұмысы
Үй жұмысы
301-жаттығу
Еліктеуіш сөздер
301-жаттығу
Сабақтың тақырыбы:
Бейнелеуіш сөздер
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Бейнелеуіш сөздерді өмірден мысалдар
келтіре отырып меңгерту, оқушының танымдық іс –
әрекетін қалыптастыру, алған білімдерін тиянақтау.
Дамытушылық: Оқушы болмысындағы ойлау
қабілетінің ерекшеліктерін, сөйлеу шеберлігін, тіл
мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
Тәрбиелік: Сабақ барысында шығармашылыққа
бағыттау арқылы білімін көтеруге, жауапкершілігі,
адамгершілігі мол тұлға болуға, салт-дәстүрді
құрметтеуге, Oтанын сүюге тәрбиелеу.
Еліктеу сөздер
Еліктеуіш сөздер Бейнелеуіш сөздер
(есту арқылы) (көру арқылы)
Қарш-қарш Жалт-жұлт
тарс-тұрс жарқ-жұрқ
гүрс, саңқ, ербең-ербең
қорс-қорс маң-маң
шарт-шұрт жалт-жұлт
быж,дүрс т.б. селк, кілт т.б.
Бейнелеуіш сөздер- табиғаттағы
заттардың қозғалысын, күйін көру арқылы
сипаттайтын, бейнелейтін сөздер. Бейнелеуіш
сөздер көмекші етістікпен (көбінесе ет
көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалады.

Селк ете қалды кең далам,
Селк ете қалды тау іші.
Ж.Жабаев
Еліктеуіш сөздердің дыбыстық ерекшеліктерін сөз еткенде, үш түрлі мәселе
ескерілуге тиіс:
дыбыстық құрамы, буын жігі, айтылу ырғағы.

Еліктеу сөздердің дыбыстық құрамында, демек, олардың дыбыстарының тіркесуінде
белгілі бір ізге түсіп қалыптасқан әрі орнықты, әрі жүйелі заң бар деуге болады. Оған
еліктеу сөздердің, мысалы, мынадай үлгілері айғақ.

Арс, борс, гүрс, дүрс, мырс, тарс, тырс т. б.
Борт, бырт, күрт, кірт, морт, сарт, сырт, шарт, шырт т. б.
Жап, жып, лап, лып, сап, сып, тап, топ, тып, шап т. б.
Барқ, бырқ, жарқ, зырқ, зірк, күрк, қорқ, рк т. б.
Аңқ, еңк, дөңк, дүңк, діңк, күңк, қаңқ, қоңқ, саңқ, сұңқ, шаңқ, шіңк, ыңқ т. б.
Былқ, кілк, қолқ, қылқ, солқ, селк т. б.
Балп, болп, былп, елп, жалп, желп, жылп, салп, сылп, шалп, шолп, шылп, үлп т. б.
Жамп, күмп, қомп, томп, тымп, сымп т. б.
Даң, дүң, тың, қаң, құң, маң, шаң, шұң, шың т. б.
Ар, быр, дар, дыр, дір, күр, қор, қыр, сыр, шар, шыр т. б.
Баж, быж, бұж, гүж, күж, қыж, шаж, шыж т. б.
Ақ, бақ, бық, қақ, қық, сақ, тық, шақ, шық т. б.
Жалт, жылт, кілт, қылт, мылт, сылт, талт, тылт т. б.
Гу, ду, зу, лау, сау, су т. б.
Барп, борп, қорп, сарп, тарп, тырп т. б.
Еліктеу сөздердің дыбыстық құрамы
Екі дыбысты Үш дыбысты Төрт дыбысты
еліктеу сөздер еліктеу сөздер еліктеу сөздер
Гу, ду, арс, жап, лап, борс, гүрс, мырс,
лып, сап, сып, тарс,тырс, борт,
ар, ақ, тап, тып, ірк, бырт, күрт,кірт,
аңқ, еңк, ыңқ, морт,сарт,сырт,
зу, су, үлп, елп, быр, дір, шарт,шырт, барқ,
дыр, күр, бырқ, жарқ,зырқ,
қор, қыр, сыр, зірк,күрк,қорқ,
шар,даң, дүң, дүңк, діңк, күңк,
тың, қаң, құң, қаңқ, қоңқ,саңқ,
маң, шаң, шұң, сұңқ, шаңқ, шіңк,
шың, баж, быж, шылп, жамп,кілт,
бұж, гүж,куж, күмп, томп, тымп
қыж, шаж,шыж, қылт, мылт,сылт,
бақ, бық, қақ, қық, талт, тылт,жалт,
лау, сау т.б. жылт т.б.
Төрт-түлік малға
байланысты
бейнелеуіш сөздерді білеміз
бе?

Маң -маң басу, тарпаң -тарпаң ,
құлдыр-құлдыр т.б.
Еліктеу сөзді сатылай кешенді
талдау
Арбаң -арбаң
Бұл сөз екі құрамнан тұр: арбаң-арбаң
Тұлғасына қарай-туынды түбір. Себебі аналитикалық
немесе синтаксистік тәсілмен екі түбірдің
қосарлануынан жасалған сөз.
Құрылысына қарай - күрделі, қос сөз.
Сөзде бір лексикалық, бір грамматикалық мағына бар.
Лексикалық мағынасы-табиғаттағы заттардың
қозғалысын, күйін көру арқылы сипаттау.
Грамматикалық мағынасы-лексикалық мағынаның
жалпылануынан жасалған жалпы грамматикалық
мағына-еліктеу сөз
Мағынасына қарай-бейнелеуіш еліктеуіш. Себебі
айналадағы табиғат құбылыстарын көзбен көру
арқылы қабылданған көрініс.
303-жаттығу
Бейнелеуіш сөздердің қандай
сөзбен тіркесіп тұрғанын табу,
дәптерге жазу
304-жаттығу
Еліктеуіш сөздер Бейнелеуіш сөздер
«Білім мен дәстүр сыны»
1.Еліктеу сөздер дегеніміз не?
2.Қонаққа тартылатын табақ түрлерін атаңдар.
1.Бүрсеңдеу-қандай сөз?(мысал келтір)
2.Үш жұртыңды ата.
1.Сарт ету-қандай сөз? мысал келтір.
2.Үш арсыз не?
1.Көлбең-көлбең етеді (мысал келтір)
2.Қандай тыйым сөздерді білесің?
1.Маң-маң басу (мысал келтір)
2.Жеті атаңды ата.
Семантикалық карта
№ Мысалдар Негізгі Туынды Бейнелеуіш Көмекші
еліктеуіш еліктеуі сөз етістікті
сөз .
ш сөз бейнелеуі
ш сөз
1 шің к,
қаңқ
2 ербелең
3 балпаң
4 жалт етті
5 тарс, сырт
6 селк, кілт
Көп нүктенің орнына
лайықты еліктеу сөзді жаз.
Үйдегі жұрттың бәрі ... боп тысқа
шықты.
Хамиттің көздерінің оты шашырап,
.... ете түсті.
Сұлтан келіншегінің сөзіне ....
етпеді.
Айыл – тұрман күнге
шағылысып, ... етеді.
Сергіту сәті
От шашу
Шығармашылық тапсырма
Дене тәрбиесі сабағында жасалатын қимылдарды
бейнелеуіш сөздермен бере отырып әңгіме
құраңдар.
Тест сұрақтары
І нұсқа ІІ нұсқа
1.Бейнелеуіш сөздерді көрсет 1.Екі буыннан құралған еліктеуішті тап
а) кілт, ә) шаңқ, б) тарс а) тыртың, ә) жалт, б) қалт
2.Екі буыннан құралған еліктеуішті тап 2. Бейнелеуіш сөзді көрсет
а) шырт, ә) қорбаң, б) селк а) гүріл, ә) діріл, б) ырыл
3.Туынды еліктеуішті тап. 3. Көмекші етістікті еліктеу сөзді тап
а) жалт, ә) күмп, б) тырсыл а) қорбаңда, ә) ыржыңда, б)қорс етті
4. Екі дыбысты еліктеу сөз қайсы? 4. Жұрнақ арқылы жасалған еліктеу сөз
а) лау, ә) быж, б) зу а) бұраң, ә) мыңқ, б) жарқ
5. Бейнелеуіш сөз қатысқан тіркесті тап 5.Қате жазылған бейнелеуіш сөз қайсы?
а) қайқаң етті, ә) саңқ етті,б)дүрсілде а) қалп, ә) сылп, б) кіліт
Тест жауаптары

І нұсқа ІІ нұсқа
• 1) а • 1) а
• 2) ә • 2) ә
• 3) б • 3) б
• 4) б • 4) а
• 5) ә • 5) б
Үйге тапсырма
305-жаттығу
Қар көшкіні бейнеленген суретке қарап,
еліктеуіш сөз бен бейнелеуіш сөздерді
қатыстырып мәтін құраңдар.
Назарларыңызға рахмет!
Пән мұғалімі:Изтурганова Айнакул Жолдасқызы
Ақтау қаласы

Ұқсас жұмыстар

Еліктеуіш сөздер туралы мәлімет бер

Бейнелеуіш сөздер

Еліктеуіш сөз және оның түрлері

Еліктеуіш сөздер

Жүмекенқызы сөздер

Қос бәйтерек достығы

Шылаулар Шылау сөздер

Еліктеу сөздер

Морфология бөлімін қайталау туралы ақпарат

Морфология бөлімін қайталау

Пәндер