Еліктеуіш сөздер Бейнелеуіш сөздер

Сәуірдің төрті

Үй жұмысы

Еліктеуіш сөздер

301-жаттығу

Үй жұмысы

301-жаттығу

Сәуірдің төрті

Бейнелеуіш сөздер

Сабақтың тақырыбы:

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Бейнелеуіш сөздерді өмірден мысалдар келтіре отырып меңгерту, оқушының танымдық іс - әрекетін қалыптастыру, алған білімдерін тиянақтау.

Дамытушылық: Оқушы болмысындағы ойлау

қабілетінің ерекшеліктерін, сөйлеу шеберлігін, тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.

Тәрбиелік: Сабақ барысында шығармашылыққа бағыттау арқылы білімін көтеруге, жауапкершілігі,

адамгершілігі мол тұлға болуға, салт-дәстүрді құрметтеуге, Oтанын сүюге тәрбиелеу.

Еліктеуіш сөздер

(есту арқылы)

Қарш-қарш

тарс-тұрс

гүрс, саңқ,

қорс-қорс

шарт-шұрт

быж, дүрс т. б.

Бейнелеуіш сөздер

(көру арқылы)

Жалт-жұлт

жарқ-жұрқ

ербең-ербең

маң-маң

жалт-жұлт

селк, кілт т. б.

Еліктеу сөздер

Бейнелеуіш сөздер- табиғаттағы заттардың қозғалысын, күйін көру арқылы сипаттайтын, бейнелейтін сөздер. Бейнелеуіш сөздер көмекші етістікпен (көбінесе ет көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалады. Селк ете қалды кең далам, Селк ете қалды тау іші. Ж. Жабаев

Еліктеуіш сөздердің дыбыстық ерекшеліктерін сөз еткенде, үш түрлі мәселе ескерілуге тиіс: дыбыстық құрамы, буын жігі, айтылу ырғағы. Еліктеу сөздердің дыбыстық құрамында, демек, олардың дыбыстарының тіркесуінде белгілі бір ізге түсіп қалыптасқан әрі орнықты, әрі жүйелі заң бар деуге болады. Оған еліктеу сөздердің, мысалы, мынадай үлгілері айғақ. Арс, борс, гүрс, дүрс, мырс, тарс, тырс т. б. Борт, бырт, күрт, кірт, морт, сарт, сырт, шарт, шырт т. б. Жап, жып, лап, лып, сап, сып, тап, топ, тып, шап т. б. Барқ, бырқ, жарқ, зырқ, зірк, күрк, қорқ, рк т. б. Аңқ, еңк, дөңк, дүңк, діңк, күңк, қаңқ, қоңқ, саңқ, сұңқ, шаңқ, шіңк, ыңқ т. б. Былқ, кілк, қолқ, қылқ, солқ, селк т. б. Балп, болп, былп, елп, жалп, желп, жылп, салп, сылп, шалп, шолп, шылп, үлп т. б. Жамп, күмп, қомп, томп, тымп, сымп т. б. Даң, дүң, тың, қаң, құң, маң, шаң, шұң, шың т. б. Ар, быр, дар, дыр, дір, күр, қор, қыр, сыр, шар, шыр т. б. Баж, быж, бұж, гүж, күж, қыж, шаж, шыж т. б. Ақ, бақ, бық, қақ, қық, сақ, тық, шақ, шық т. б. Жалт, жылт, кілт, қылт, мылт, сылт, талт, тылт т. б. Гу, ду, зу, лау, сау, су т. б. Барп, борп, қорп, сарп, тарп, тырп т. б.

Еліктеу сөздердің дыбыстық құрамы

Екі дыбысты

еліктеу сөздер

Үш дыбысты еліктеу сөздер

Төрт дыбысты

еліктеу сөздер

Гу, ду,

арс, жап, лап, лып, сап, сып,

борс, гүрс, мырс,

тарс, тырс, борт,

ар, ақ,

тап, тып, ірк,

аңқ, еңк, ыңқ,

бырт, күрт, кірт,

морт, сарт, сырт,

зу, су,

үлп, елп, быр, дір, дыр, күр,

шарт, шырт, барқ,

бырқ, жарқ, зырқ,

қор, қыр, сыр, шар, даң, дүң,

зірк, күрк, қорқ,

дүңк, діңк, күңк,

тың, қаң, құң,

маң, шаң, шұң,

қаңқ, қоңқ, саңқ,

сұңқ, шаңқ, шіңк,

шың, баж, быж,

бұж, гүж, куж,

шылп, жамп, кілт, күмп, томп, тымп

қыж, шаж, шыж,

бақ, бық, қақ, қық, лау, сау т. б.

қылт, мылт, сылт,

талт, тылт, жалт,

жылт т. б.

Төрт-түлік малға байланысты бейнелеуіш сөздерді білеміз бе?

Маң-маң басу, тарпаң-тарпаң, құлдыр-құлдыр т. б.

Еліктеу сөзді сатылай кешенді талдау

Арбаң-арбаң

Бұл сөз екі құрамнан тұр: арбаң-арбаң

Тұлғасына қарай-туынды түбір. Себебі аналитикалық немесе синтаксистік тәсілмен екі түбірдің қосарлануынан жасалған сөз.

Құрылысына қарай - күрделі, қос сөз.

Сөзде бір лексикалық, бір грамматикалық мағына бар.

Лексикалық мағынасы-табиғаттағы заттардың қозғалысын, күйін көру арқылы сипаттау.

Грамматикалық мағынасы-лексикалық мағынаның жалпылануынан жасалған жалпы грамматикалық мағына-еліктеу сөз

Мағынасына қарай-бейнелеуіш еліктеуіш. Себебі айналадағы табиғат құбылыстарын көзбен көру арқылы қабылданған көрініс.

Бейнелеуіш сөздердің қандай сөзбен тіркесіп тұрғанын табу, дәптерге жазу

303-жаттығу

Еліктеуіш сөздер

Бейнелеуіш сөздер

304-жаттығу

«Білім мен дәстүр сыны» 1. Еліктеу сөздер дегеніміз не? 2. Қонаққа тартылатын табақ түрлерін атаңдар. 1. Бүрсеңдеу-қандай сөз?(мысал келтір) 2. Үш жұртыңды ата. 1. Сарт ету-қандай сөз? мысал келтір. 2. Үш арсыз не? 1. Көлбең-көлбең етеді (мысал келтір) 2. Қандай тыйым сөздерді білесің? 1. Маң-маң басу (мысал келтір) 2. Жеті атаңды ата.

№

Мысалдар

Негізгі еліктеуіш сөз

Туынды еліктеуіш сөз

Бейнелеуіш сөз

Көмекші етістікті бейнелеуіш сөз

шіңк, қаңқ

ербелең

балпаң

жалт етті

тарс, сырт

селк, кілт

Семантикалық карта

Үйдегі жұрттың бәрі . . . боп тысқа шықты. Хамиттің көздерінің оты шашырап, . . . ете түсті. Сұлтан келіншегінің сөзіне . . . етпеді. Айыл - тұрман күнге шағылысып, . . . етеді.

Көп нүктенің орнына лайықты еліктеу сөзді жаз.