Ұрғашы жылқылар

Презентация қосу

Ақмола облысы, Жақсы ауданы, Жаңа – Қима ауылы
Ғ.Әдірахманұлы атындағы Қима орта мектебі
Биология пәнінің мұғалімі Шаймерденова Гүлнара Мұхиденовна
Жылқы шаруашылығы
Сабақтың мақсаты:
1.Жылқы тұқымдастарымен таныстыра отырып,
оңын адам өміріңдегі маңызын,жылқы
өнімдерінің пайдасын түсіндіру. Ата – кәсіптік
дүниелерден естіген,білгендерін ортаға салып,
қосымша білім алу.
2. Сурет-сызба нұсқамен білімің жетілдіріп өз
көзқарасын дәлелдей білу.
3.Біздің Республикамыздағы экологиялық,
әлеуметтік мәні бар мәселелерді шешуге әрекет
жасауға тәрбиелеу.
Блум
таксономияс
ы
Жинақта
Ой у жүйесі
қозғау

Таным
Білім жүйесі
жүйесі

Түсіну жүйесі Талдау жүйесі
Ой қозғау
Тапсырма:
Оқушылардың ойлау қабілеттерін
арттыру мақсатында
тірек-сызбалар салу.
1 топ .Сүтқоректілердің қанқасының құрылысы
2 топ .Сүтқоректілердің ішкі құрылысы
3 топ. Сүтқоректілер отрядтары.
“Білім” жүйесі
Сүтқоректілер класы,
тақтұяқтылар отряды

Жылқы Пірі: Қамбар ата

Қазақстанда 12 жылқы
зауыты,32 асыл тұқымды
фермасы бар.

Қол тұқымдары:
Дүние жүзінде 250ден астам
Қазақстанда 20 ға жуық .
Өмір мерзімі және кезеңдері:
Түріне,күтім және өсу айналасына
байланысты қазіргі үй жылқысы
орташада 25-30 жыл жасайды.Кей
кезде кейбір жануарлар жасы 40-тан
асады.Жазу деректеріне сай ең көп
19ғ.Ескі Билли деген ат 62 жыл өмір
сүрген.Қазіргі заманда, Шуга Пафф
деген пони 2007ж. 56 жаста өліп
Гиннесс рекордтар кітабына енген.
Тісіне қарап жасың
аңықтайды.
Тістің бетінде мөрі болады.

Сопақ мөр – 5-10 жасқа
дейінгі жылқының тіс Үшбұрыш мөр – 18 – 23
бедері жасты бейнелейді.

Дөңгелек мөр – 12 жастан 18
жасқа дейінгі тіс бедері
Жылқы төлдерің былай бөледі:
Құлын (Биенің жас төлі)
Жабағы (6 айдан асқан құлын )
Тай (1 жастан асқан )

Ұрғашы жылқылар
Құнажын байтал (2 жастан асқан)
Дөнежін шығар (3 жастағы байтал)
Дөнежін байтал (3 жастан асқаны)
Бесті бие (4 жастан асқан)
Қасабалы бие (7-8 жастағы бие)
Кәртамыс бие (11-12 жастағы бие)
Жасаған бие (20 жастағы бие)
Еркек жылқылар
Құнан айғыр (2 жастан асқаны)
Дөнен айғыр (3 жастағысы)
Сәурік айғыр (3-4 жастағы уйірге салынбаған)
Бесті айғыр (5 жастағысы)
Сақа айғыр (11-12 жастағысы)
Жылқы түсі

Қылаң Ала
(бұзғыл түктер (сарыала,сұрал
басым болса) а,күреңала т.б)

Ерекше түстер
(шұбар,бозшұбар,
Баран қарашұбар т.б)
(қошқыл түстері
көпшіл болса)
Жылқы түрлері
1. Жергілікті жылқылар. Тебіндік-далалық жылқылар
(моңғол,қазақ,башқұрт,бурят, хакас)
2.Тау жылқысы
(Алтай,қырғыз,қарабах, т.б.)
3.Тоғай жылқысы
(якут,нарын,эстон.полес)
4.Салт мінілетің жылқылар
(ахалтеке,араб,терек,иомуд – таза қанды жылқылар)
5.Мініс және жегу жылқылары
(Дон,Буденный,Қостанай,Қарабайыр,Жаңақырғыз,Кабардин,
Көшім жылқылары.)
6.Желісті жылқылар
(Орлов,орыс,француз,американ жылқылары.)
7.Ауыр жүк тартатын жылқылар
(советтік,владимирлік,литвалық,орыс,Першерон жылқылары.)
Ахалтеке жылқысы
А
Салт ат тұқымы
Түркімен құлыны
Бұлан айғыры
Абсент жылқысы
Қазақ халқы жылқы малын
3 топқа бөлген

Бәйгеге қатысатын Жем-шөп талғамайды.еті
жылқылар: мен сүті үшін өсірілетін
Тұлпар,арғымақ,сәйгүлік жылқылар жабы деп
аталған

Жүк тасуға,алыс жолға
төзімді қазанат деп
атаған
Қазақтар жылқыларды пайдалану
мақсатына қарай былай жіктеген
Берік – күшті еті тығыз жылқылар.Бұлардың бітімі қораштау,семіз,
еті тығыз кебеже қарын,кең құрсақ,аяқтары жуан,басы үлкен,мойны жуан
болып келеді.Жылдам жүріске,шабысқа жарамсыз.Негізгі қасиеті – жем шөп талғамайды,
ауыр жұмыстарға шыдамды,ауа райының қай мезгіліне болса да көнбес.Мінезі жуас
Жүрдек – күші мығым,берік пен бәйге аттарының арасындағы салт жүріске арналған
жылқылар.Оны сұңғақ жаратылысына қарап, “сұлу ат” деп атайды.Жүрісі жайлы,
көбіне желіс,саржеліс түрінде болады.Жүрдек барымтамшыларды қууға,
алыс сапарларға шығуға пайдаланады.
Жүйрік – шабыс аттары. Аяңшыл – тек салт мінуге арналған аяң жүрісті аттар.
аяңның өзі “өгіз аяң”, “жай аяң” деп бөлінеді.
Желгіш - ертеде қазақ тұрмысында көп пайдаланылмаған жылқылыр.Бұлар қазақ жерінде
тек 19 ғасырдың соңына қарай көбейе бастады.Жорға – қазақтың бәйге аттарынан кейінгі
жоғары бағалайтын,ерекше жақсы көретін тұқымы.Жорғаның жүрісі адамға өте жайлы.
Жорға жылқыда туа бітетің қасиет болғандықтан,қазақтар жорға тұқымын
сақтауға тырысқан.
Сәйгүлік – елшілер мінген ат.
Қымыз - жылқы сүтінен алынатын қышқыл сүт өнімі.
шипалы қасиеті де жоғары құрамында дәрумендер мол,
Науқас адамның тез сауығуына ықпал етеді қымызды
қаны азайған, туберкулезге шалдыққан
адамдар мен мешел ауруына душар болған
жас балаларға міңдетті түрде берген дұрыс.
Қымыз түрлері
(40-қа жуық түрі бар)

Уыз қымыз – бұл бие сүтінің уыз дәмі таралған кезде ашытылған қою қымыз
Сары қымыз – жаз ортасында,шөп әбден пісіп,буыны қатқан кездегі қымыз.
Түнемел қымыз – мол қордың үстіне сүт қышқылы арнаулы торсықта сақталып,
екі тәулік сапырылған,пісуі жеткен қымыз.
Құнан қымыз - үш тәулік бойы ашытылады.
Бал қымыз – бал,қант секілді тәтті қосып жуасытқан қымыз.
Дөнен қымыз – төрт тәулік ашытылады.
Бесті қымыз – бес тәулік ашытқан қымыз.
Асау қымыз – бесті қымыздан да күшті қымыз.
Жуас қымыз – баяу ашыған немесе саумал қосқан қымыз.
Қорабалы қымыз – мол қордың үстіне күн сайын сүт құя отырып,
бірнеше күн жинаған қымыз.
Қымызмұрындық –
бұл қыстаудан жайлауға көшкенде

төйланатын ұлттық мереке.
Жылқы терісінен жасалатын заттар.

Тайжақы – құлын терісінен тігілген қаптал тон.
Шарық – теріден тігілген қарадүрсін аяқ киім.
Көнек – шикі теріден тігілген қымыз құятын ыдыс.
Бұлқыншақ – жылқының артқы аяғының
терісінен жасалады.
Тұяқтас – жылқының қос тұяғынан жасалған
көне ұрмалы музыкалық аспап.
Жылқы етінің кәделі мүшелері.
Жал – жылқы етінің ең кәделі мүшелерінің бірі.
Ол жылқының шоқтығы мен ауыз омыртқасының
арасында мойын омыртқасын ұстап
тұратын желкемен жымдаса бітеді.
Жая – жылқының терісін сыпырып алынғаннан кейін
жаяның етін тұтастай
бөлек сылып алады.
Қазы – жылқының қабырғалары мен белдемелерінің етегіне
жиналатын аса шырайлы,
майлы еті.
Қарта – жылқы сойғанда ең алдымен қартаны ішіндегісінен
бастап,айналдырады да, салқын суға салып
тазалайды.Содан кейін оның ішіне майлы еттерді тығады.
Түсіну жүйесі

Жылқы – елдігіміздің басы.
қтар адам мен оның жан серігі атына бір тұтас әлем ретінде қараған

Адамның азамат қатарына қосылуының өзін “ат жалын тартып мінді”
бейнелейді.
ас баланың алғаш атқа отырғанын атап өту рәсімі тоқым қағар тойынана б
ның бұл өмірден өткенінің белгісі ат талдауға дейінгі бүкіл пәнилік тіршіл
қымен байланыстырылған.

азақ халқы жылқыны ел қорғаны ердің жан серігі деп дәрептеген.
атырлық жырлардағы:
Қобыландының “Тайбұрылы”,
мыстың “Байшұбары”,
ардың “Қарақасқасы”,
ебайдың “Керғұласы”,
айдың “Ақтабаны”,
гелдінің “Шалқасқасы”,
серінің “Құлагері”,
20-шы ғасыр тұлпары “Абсент”
Жылқы жайлы жазған ақындар өлеңдері:
1. Абайдың “Аттың сыны” өлеңі,
2. Тайыр Жароков “Жылқышы” әні,
3. С.Қарымбаев “Төрт түліктің төресі”,
4. Ілияс Жансүгіров
“Құлагер”,
“Тайбурылдың шабысы-ай”,
“Жанына еліміздің жылқы жаққан”
5. Мұқағали Мақатаев “Құла құнан”,
6.Кенен Әзірбаев “Көк шолақ”.

Азаматтың мерейің асыратың сал – серілік пен сәнділіктің шырайын келтіретің текті
жануарларды спорттық ойын – сауықтарда пайдаланады.
қ.Аламан бәйге,
Бәйге,
Құнан бәйге,
Жорға жарыс,
Көкпар,
Аударыспақ,
Ат омырауластыру,
Ат үстінен тартыс,
Қыз қуу,
Күміс ілу, т.б
Көкпар Бәйге
Қыз қуу Теңге алу
Аударыспақ
Елтаңбамызда елдігіміздің белгісі екенің айғақтап пырақ тұр.
ұлпар – дала дүлділі,ер азаматтың сәйгүлігі,желдей ескен жүйрік аты,
әуелсіздікке,бостандыққа ұмтылған құлшыныстың бейнесі.
Талдау жүйесі
1. Жылқы төрт түліктің қайсысына жатады:ақ малға ма,қара малға ма?
2. Жылқының пірі қалай аталады?
3. Жылқының шыққан тегі?
4. Қымыздың емдік қасиеті қандай?
5. Қымыздың неше жылдық тарихы бар?
6. Жылқы неше жыл бұрын қолға үйретілген?
7. Қостанай жылқысы қай жылы қолтұқым ретінде бекітілді?
8. Африкада кездесетің жылқының тұқымдасына жататын түрлерің атандар?
9. Қазақстан Батыс өңіріндегі жылқының шығарылған қолтұқым?
10.Қымызмұрындық деген не?
Таным жүйесі
1.Жылқының салмағын таразысыз қалай анықтауға болады?
1.А.Маторинның формуласы бойынша:
V=6 x T-620
Мұнда V – жануардың тірі салмағы,кг; кг; Т – кеуде орамы,см

2. Э.Сасимовскийдің формуласы бойынша:
C=О х Р х W,
Р – Тұрқының ұзыннан алғандағы орамын лентамен жауырын сүйектің басынын
құйыншаққа өлшейді,өлшеу кезінде жылқы төрт аяқтап түзу тұруы тиіс.
С – жануардың массасы,кг.
О – кеуде орамы,м (қате жібермей0,01 метірге дейін дәл өлшеу қажет);
Р – тұрқының ұзыннан алғандағы орамы,м (қате жібермей 0,01 метірге дейін
өлшеу қажет);
W – мына жолмен есептеліп шығарылатың коэффициент:
W=C : (О х Р)
СІЗ БІЛЕСІЗ БЕ?
Маршал С.М.Буденный жақсы аттың 15 түрлі сыны болады деген,
15 түрлі белгі үш – үштен бөлініп,бес төркіннен алынады.
Бірінші төркіні – Ер мінезді еркек, бұдан үш белгі:
1.жайдарлы мінез,
2. күш
3.шыдамдылық
Екінші төркіні – әйел,одан:
1.ұясы кең салыңқы кеуде,
2.қозғалыс әсем жүрісі,
3.әйелдің шашы.
Үшінші төркіні – түлкіден алынады:
1. оқтай тік жүріс,
2. құлақтың дұрыс бітуі,
3. сұлу құйрығы.
Төртінші төркіні – қоян, бұдан:
1.етсіз жеңіл бас,
2.кең ашылған көз,
3.ұщқырлық.
Бесінші төркіні – есек туысқанынан алынады:
1.төрт тұяқтың дұрыс бітімі,
2. етсіз жақ,
3. тең біткен төрт аяқ.
Жинақтау жүйесі.
Топтарының атауына байланысты сұрақтар.

“Құлагер” тобына
Ақан серінің өлімі турала баяндап беріңіздер?

“Байшұбар” тобына
Тайбурыл және Байшұбар жайлы не білесіздер?

“Абсент” тобына
Абсенттің өмір – тарихын айтып беріңіздер?
Нені білгіміз
Не білдік? Нені білеміз? келеді?
Рефлексия
(кері байланыс)

Әр баланың бүгінгі сабақ туралы пікірлері.
Үй тапсырмасы

Ӏ топ: Жылқының салмағын өлшеу.
ӀӀ топ: Қымыз туралы реферат жазу.
ӀӀӀ топ: Ат әбзелдері туралы хабарландыру.

Бағалау

Ұқсас жұмыстар

Жылқының қасиеті

ШОШҚА АСКАРИДОЗЫ

Жануар уларымен улану

АЙҒЫРДЫ ПІШУ ӘДІСТЕРІ

Дастан және грифон

Пәндер