Жанартаулық көлдер

Қазақстанның көлдері

8 “К” сыныбы

Қош келдіңіздер!

Сабақтың тақырыбы: “Қазақстанның көлдері”

Жалпы мақсаты: Оқушылар Қазақстанның көлдері туралы білімдерін қалыптастырады. Каспий теңізі, Арал теңізі, Балқаш көлі жайлы білімдерін кеңейтеді.

Үй тапсырмасын

тексеру

Тапсырма: “Географиялық диктант” (5 минут)

Қазақстан өзендері:

Қазақстан өзендерінің бірінші ерекшелегі . . . түрлі. Екінші ерекшелігі . . . таралуы. Қазақстандағы ең мол суы мол өзен ….

Өзеннің су шығыны дегеніміз . . . Ертістің көп жылдық орташа су шығыны . . . Жайықтың ұзындығы . . . , республика жеріндегі ұзындығы . . . км. Ал . . . өзенінде Қапшағай СЭС -і салынған.

Адасқан объектіні тап:

Ертіс Сарысу

Каспий теңіз алабы 1000 км аса

Арал теңіз алабы Жайық өзені

Ең ірі СЭС Қаскелең өзені

Балқаш-Алакөл алабы Бұқтырма

Жаңа сабақты меңгерту:

Қазақстан көлдерінің ішіндегі ең ірілері: Каспий, Арал, және Балқаш.

Каспий - дүние жүзіндегі ең ірі көл. Ол солтүстікпен оңтүстікке қарай 1000 км қашықтыққа созылып жатыр. Біздің елімізге бұл көлдің солтүстік-шығыс бөлігі кіреді. Оның ең терең жері 1025 метрден асады.

Картасы

Каспий көлінің көріністері

Арал аумағы жөнінен екінші орын алады. Сырдария мен Әмудария өзендерінің суы жер суаруға көп жұмсалуына байланысты Арал теңізі тартылып бара жатыр. Оның жағасы 100-200 км дейіе шегініп босаған жерлерін тұз бен құм басуда. Қазіргі кезде көл Үлкен және Кіші Аралға бөлінген.

Арал теңізінің экологиясы

Қазақстанда көлемі жағынан үшінші орында - Балқаш көлі. Бұл көлдің басты ерекшелігі - оның батыс бөлігінің суы тұщы, шығыс бөлігінің суы ащы. (Неліктен?)

Картасы

Балқаш көлінің көріністері

2. Көл қазан шұңқыры қайдан пайда болады? Жер шарындағы көлдер тау жасалу үрдісінен пайда болған. Мұндай көлдер тектоникалық көлдерге жатады. (Байкал, Ыстықкөл, Зайсан)

Байкал

Ыстықкөл

Зайсан

Кейбір жағдайда тау опырылып, өзен аңғарын бөгеп тастағанда бөген көлдері пайда болады. ( Сарез, Үлкен Алматы)

Сарез

Үлкен Алматы

Бір кездегі теңіздің орынынан қалдық көлдер қалады. (Каспий, Арал)

Кейбір көлдер сөнген жанартаулардың кратерінде пайда болады. Оларды жанартаулық көлдер деп атайды. Мұндай көлдер Камчаткада, Ява аралдарында бар.

Ескі арналардың орындарында қарасу көлдері қалыптасады.

Жанартаулық көлдер

3. Ағынды және ағынсыз көлдер. Көлден өзен ағып шықса ағынды көл болады. Оның қасиеті суы тұщы болады. Өзен ағып шықпайтын өзендер ағынсыз көлге жатады. Олардың суында тұз мөлшері көп болады.

4. Көлдердің шаруашылықтағы маңызы. Көлдердің шаруашылықтағы маңызы үлкен. Олардың ең бірінші байлығы - тұщы суы. Көл суын адам ауыз су ретінде, мал суаруға, егін егуге, түрлі өндіріске жұмсайды. Көлдер кеме қатынасы үшін маңызды. Мысылы, Каспий көлі арқылы Қазақстан, Ресей, Әзірбайжан, Түркіменстан, Иран мемлекеттерімен байланысып тұрады.