Көмірсулардың катаболизмі

Презентация қосу

ПРЕЗЕНТАЦИЯ
Метаболизм — жасуша тіршілігінің негізі ретінде
Жоспар
I. Кіріспе;
II. Негізгі бөлім;
Сипаттамасы
Катаболизм мен анаболизм арасындағы энергия алмасуы
Метаболизм түрі бойынша микроағзалардың жіктелуі
III. Қорытынды;
IV. Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе

Зат алмасу немесе метаболизм деп тірі ағзада
өтетін барлық химиялық реакциялардың жиынын
айтамыз. Зат алмасу нәтижесінде ағзаға қажет
заттар түзіледі және энергия бөлінеді. Ағза мен
сыртқы орта арасында әрқашан зат және энергия
алмасуы үздіксіз жүріп отырады. Күрделі қоректік
заттар ас қорыту мүшелерінде қорытылып
құрылысы жай заттарға айналған соң ащы ішектен
қанға және лимфаға өтеді.
Қан және лимфа ағыны арқылы
ұлпаларға жеткізіледі. Әр мүшенің
жасушалары өзіне тән және өсіп-
өнуіне қажетті қарапайым заттарды
түзеді. Қоректік заттардың
ыдырауынан пайда болған энергияны
жасушалар әр-түрлі физиологиялық
үрдістер үшін жұмсайды. Артық
түскен заттарды өзіне қор етіп
жинайды (мысалы, гликоген, май). Ал
жасушалардың тіршілік етуі
нәтижесінде түзілген керексіз заттар
өкпе, тері ішек арқылы сыртқа
шығарылып отырады.
Метаболизм – клетканың тіршілігін қамтамасыз ететін,
организмде жүріп жататын барлық химиялық
процестердің жиынтығы. Бұл организмнің тіршілік
қабілетін сақтау және сыртқы ортамен қарым-
қатынасын, организмге қоректік заттардың еніп,
олармен ферменттер әсерінен ыдырауын, пайда болған
жай заттардың клеткалар мен органдарға
тасымалданып, олардың тотығуын, энергия бөлініп
шығуын, клетка құрамындағы түзілістердің
биосинтезделуін және қорытылған өнімдердің
организмнен бөлініп шығуын қамтамасыз етеді.
Клеткадағы қандай да болса, бір
заттың белгілі бір тәртіппен
ферменттік айналуға
түсуін –метаболизмдік жол,
ал осы кезде пайда
болатын аралық
өнім –
метаболиттер деп
аталады.
Сипаттамасы

Метаболизм өзара тығыз байланысқан екі қарама-
қарсы құбылыстан тұрады:
1) Ассимиляция немесе пластикалық алмасу
2) Диссимиляция немесе энергетикалық алмасу
Ассимиляция деп жай заттардан күрделі
қосылыстардың түзілу реакцияларының
жиынтығын айтамыз. Бұл реакциялар энергияны
қажет етеді. Пластикалық алмасу нәтижесінде
жасушалардың құрамы жаңарады. Ал
диссимиляцияда күрделі заттар ыдырап энергия
бөлінеді. Бөлінген энергия ағзаның тіршілігін
сақтап, ой және дене еңбектерін орындаға
жұмсалады.
Жасушадағы қандай да болса, бір заттың белгілі бір
тәртіппен ферменттік айналуға түсуін –
метаболизмдік жол, ал осы кезде пайда болатын
аралық өнім – метаболиттер деп аталады.
Метаболизмнің қарапайым молекулалардан күрделі
құрылымдық заттардың түзілу реакциясы –
анаболизм, ал бұған қарама-қарсы өтіп жататын
процесті катаболизм дейді.
Жасыл өсімдіктерде фотосинтез нәтижесінде түрлі
көмірсулар түзіледі. Жануарлар әдетте осы
көмірсулармен қоректенеді. Қарапайым қанттар қанмен
жануарлар денесіне таралып, күрделі полисахарид –
гликогенге айналады. Метаболизм нәтижесінде
көмірсулар (пируват) органикалық қышқылға, одан әрі
майға, көмірсудан пайда болған органикалық
қышқылдар аммиак азотымен реакцияласу нәтижесінде
амин қышқылына, май, ақуыздар метаболизм
нәтижесінде ыдырап, соңында несеп зәрі, аммиак,
көмірқышқыл газы, т.б. қарапайым заттарға айналады.
Адам мен жануарлар организміндегі метаболизм
процесін реттеуде жүйке жүйесінің атқаратын
(әсіресе, үлкен ми сыңарлары қыртысының) маңызы
зор. Организмнің дамуы, өсуі, т.б. Метаболизм
заңдылықтарына бағынады. Адамда метаболизм
процесінің ауытқуы байқалса, адам ауруға
шалдығады.
Мысалы, диабет,
семіздік, бүйрекке
тас байлану,
атеросклероз, т.б.
Метаболизм екі
қарама-қарсы
реакциялар
топтарынан тұрады:
катоболизм және
анаболизм.
Катаболизм мен анаболизм арасындағы
энергия алмасуы
Катабалистік жол АТФ және НАДФ*Н түрінде
химиялық энергия бөледі. Анабализм кезінде ол
энергия қарапайым молекулалардан
макромолекулар құрастыруға жұмсалады.
Анабализм немесе биосинтез кезінде қарапайым ізашар
молекулалардан нуклеин қышқылдары және т.б.
жасушаның макромолекулалары синтезделеді. Биосинтез
молекулалардың көлемі өсіп күрделенгендіктен, оған
энергия жұмсалады. Ол энергияның көзі АТФ-ның АДФ
мен бейорганикалық фосфатқа дейін ыдырауынан пайда
болады. Жасушаның кейбір бөлшектеріне НАДФ-Н-дан
бөлінетін энергияға бай атомдары пайдаланылады.
Катаболизм және анабализм реакциялары жасушада бір
уақытта жүреді, бірақ олардың жылдамдығы бір-біріне
тәуелсіз реттеледі.
Метаболизм түрі бойынша
микроағзалардың жіктелуі
Микроорганизмдерде қоректік заттарды қабылдайтын
арнаулы орган болмайды. Сондықтан олар қоректік
заттарды барлық денесі арқылы қабылдайды да, олар
клеткадағы керексіз заттарды сыртқа бөліп те үлгереді.
Бұл екі процестің екеуі де өте тез жүреді. Қоректік
заттарды қабылдау осмос құбылысына байланысты.
Өйткені бактериялар клеткасының қабығы жартылай
өткізгіш келеді де белгілі қоректік заттарды қажетті
мөлшерде ғана өткізіп тұрады. Микробтар клеткасында
болатын заттар ерітіндісі оған белгілі мөлшерде кысым
туғызады. Оны осмос қысымы деп атайды.
Оның шамасы клеткадағы еріген заттың
концентрациясына тығыз байланысты. Егер еріген
заттың концентрациясы неғұрлым артық болса,
қысым да соғұрлым арта түседі. Клеткада жүретін
биохимиялық процестердің нәтижесінде жиналған
заттар осмос қысымының әсерінен клеткадан
сыртқа бөлініп шығып отырады. Ортада су көп
болғанда цитоплазма ісініп, клетка кабығын кереді.
Мұны тургор құбылысы деп атайды. Клетка
шамадан тыс ісінсе, жарылып кетуі де ықтимал.
Әдетте микробтар
клеткасы үшін оттегі,
сутегі, көміртегі, азот,
минерал заттары т. б.
қажет. Оттегі мен
сутегінің негізгі көзі —
су, ал көміртегінің
сіңірілу тәсілдеріне қарай
микроорганизмдер үлкен
екі топқа бөлінеді.
Автотрофты организмдер — көміртегін ауадағы
көмір қышқыл газынан сіңіреді. Сол ортадағы түрлі
минерал заттардың тотығуынан бөлінетін энергия
автотрофты организмдердің көміртегін сіңіруіне
көмектеседі. Сондықтан бұл құбылысты
фотосинтезге керісінше, хемосинтез деп атайды.
Автотрофты микроорганизмдерге С. Н.
Виноградский ашқан нитрификациялаушы
бактериялар, темір бактериялары, күкірт
бактериялары жатады.
Гетеретрофты организмдерге — көміртегін дайын
органикалық қосылыстардан алатын
микроорганизмдер жатады. Бұларға шіріту
бактериялары, әр түрлі ашу процесін қоздырушылар
және ауру туғызушы микробтар жатады. Сонымен
қатар олар зат алмасу процесінде түзілетін көмір
қышқылын да пайдалана алады, сөйтіп, бұл
микроорганизмдердің табиғаттағы елі қалдықтарды
ыдыратудағы ролі үлкен.
Катаболизм немесе энергетикалық метаболизм,
бейорганикалық және органикалық қосылыстардың
тотығу реакцияларының жиынтығы. Қоректік
заттардың ыдырауы энергия бөлінумен жүреді.
Катаболизм жолында ірі полимерлі молекулалар
алдымен кішкене фрагменттер мономерлерге
ыдырайды, одан әрі органикалық қышқылдарға
және фосфорлы эфирлерге айналады.
Катаболизм (грекше katabole – сыртқа шығару,
ыдырау), организмде тіршілік әрекеті процесінде
пайдаланылған энергияны босата отырып, қажетсіз
заттарды денеден сыртқа шығарып тастау. Клетка
мен тінде болатын тотығу процесі ферменттерінің
қатысуымен үздіксіз жүретін құбылыс. Ондағы
белок, май, көмірсу сияқты күрделі органикалық
заттар тотығу әсерінен ыдырайды. Осы процестен
пайда болған энергия тіршіліктің қажетіне
жұмсалады.
Анаболизм, биосинтез немесе конструктивті метаболизм, клетканың
қор заттары және құрылымдық элементтерінің биосинтез
реакцияларының жиынтығы. Анаболизм кезінде клеткалық заттардың
қарапайым молекулалардан синтезі энергия жұтылуымен жүзеге
асады. Анаболизм жолында ең алдымен клетканың негізгі
компоненттері, одан кейін полимерлі макромолекулалар синтезделеді.
Клеткада анаболизм және катаболиз процестері бір уақытта жүреді,
бір-бірімен тығыз байланысты процестер. Метаболизм нәтижесінде
көмірсулар (пируват) органикалық қышқылға, одан әрі майға,
көмірсудан пайда болған органикалық қышқылдар аммиак азотымен
реакцияласу нәтижесінде амин қышқылына, май, белоктар метаболизм
нәтижесінде ыдырап, соңында аммиак, көмірқышқыл газы, т.б.
қарапайым заттарға айналады
Микроорганизмдерге энергияны қажет:
қоректік заттарды цитоплазмалық мембрана
арқылы тасымалдауға ;
қоректік заттардан негізгі клеткалық
компоненттерді синтездеуге;
көбею мен клетка қозғалысына.
Көмірсулардың катаболизмі
Микроорганизмдердің басым көпшілігі үшін
көмірсулар энергия және көміртегі көзі болып
табылады. Олар ыдырағанда энергия түзіледі.
Көмірсулардың ең оңай сіңірілетіні – глюкоза, ал
одан күрделілері, алдымен глюкозаға дейін
ыдырайды. Сондықтан көмірсулардың ыдырау
жолдары глюкозадан бастап қарастырылады.
Бактерияларды көмірсулар ыдырауының 3 жолы
белгілі:
Гликолиз (ФЕФ);
Пентозафосфат (ПФ);
Энтнер-Дудоров (КДФГ).
Биологиялық тотығу
Прокариоттарда қоректену типтерінің яғни энергия алу
жолдары алуантүрлі болғанымен олардың барлығы әртүрлі
заттарды тотықтыру процесіне негізделеді. Тотығу- атомдар
мен молекулалардың электрон жоғалту процесі. Тотықсыздану
– электрондардың атом немесе молекулаға қосылу процесі. Ал
жалпы тотығу-тотықсыздану реакциясы деп электронның бір
молекуладан екінші молекулаға өтуін айтамыз. Электрон
беретін зат донор, қосып алатын зат акцептор деп аталады.
Тотығу-тотықсыздану процестері микроорганизмдердің негізгі
энергия беретін процестері – тыныс алу мен ашудың негізін
құрайды. Бұл реакцияларды биологиялық тотығу дейді.
Қорытынды
Сонымен, метаболизмнің негізгі қызметтерінің бірі - жасушаның
энергияны қамтамасыз ету. Өлі табиғатта энергия алуан түрлі
болып кездеседі: жылу, электр, Күн сәулесі ,химиялық жанармай
және т.б. Ал тірі организмдегі жағдай басқаша.Организмдер,
негізінен, катаболизм кезінде бөлініп шыққан энергияны
пайдананады. Демек, ыдырау реакциясы кезінде бөлініп шыққан
энергия-заттарды белсенді тасымалдауға, синтез реакциясына,
қозғалуға,бұлшық еттің жұмысына,жасушаның бөлінуіне және
т.б. тіршілік әрекеттеріне жұмсалады. Организм мен қоршаған
сыртқы орта арасында үздіксіз зат және энергия алмасуы болып
тұрады. Сыртқы ортамен зат алмасу организмге оттек, су және
қоректік заттардың түсуінен басталады.
Қолданылған әдебиеттер
1. Сартаев А., Гильманова М. С22 Жалпы биология: Жалпы
білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық
бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық. — Алматы:
"Мектеп" баспасы, 2006.
2. "Қазақ Энциклопедиясы",4 том 3 бөлім
3. Қасымбаева Т.,"Тіршіліктану",10-11,2003,62 б.
4. Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі/ —
Алматы: "Сөздік-Словарь", 2009 жыл.
5. Фармацевтическая химия: учебное пособие / под ред. А.П.
Арзамасцева. — М.:ГЭОТАР-Медиа, 2012. — 592
с.Переплет. Выход из печати — II квартал 2012 г.
Глоссарий
Метаболизм — деп тірі ағзада өтетін барлық
химиялық реакциялардың жиынын айтамыз. Зат
алмасу нәтижесінде ағзаға қажет заттар түзіледі
және энергия бөлінеді.
Глоссарий
Ассимиляция деп жай заттардан күрделі
қосылыстардың түзілу реакцияларының
жиынтығын айтамыз. Бұл реакциялар энергияны
қажет етеді.
Глоссарий
Диссимиляцияда күрделі заттар ыдырап энергия
бөлінеді. Бөлінген энергия ағзаның тіршілігін
сақтап, ой және дене еңбектерін орындаға
жұмсалады.
Глоссарий
Автотрофты организмдер — көміртегін ауадағы
көмір қышқыл газынан сіңіреді. Сол ортадағы түрлі
минерал заттардың тотығуынан бөлінетін энергия
автотрофты организмдердің көміртегін сіңіруіне
көмектеседі.
Глоссарий
Гетеретрофты организмдерге — көміртегін
дайын органикалық қосылыстардан алатын
микроорганизмдер жатады. Бұларға шіріту
бактериялары, әр түрлі ашу процесін
қоздырушылар және ауру туғызушы микробтар
жатады.
Глоссарий
Катаболизм немесе энергетикалық метаболизм,
бейорганикалық және органикалық қосылыстардың
тотығу реакцияларының жиынтығы. Қоректік
заттардың ыдырауы энергия бөлінумен жүреді.
Глоссарий
Анаболизм, биосинтез немесе конструктивті
метаболизм, клетканың қор заттары және
құрылымдық элементтерінің биосинтез
реакцияларының жиынтығы.
Глоссарий
Катаболизм (грекше katabole – сыртқа шығару,
ыдырау), биологияда – организмде тіршілік әрекеті
процесінде пайдаланылған энергияны босата
отырып, қажетсіз заттарды денеден сыртқа
шығарып тастау.
Глоссарий
Анаболизм немесе Пластикалық алмасу (гр.
ἀναβολή — көтеру, көтерілу) — тірі ағзадағы
жасушалар мен тіндердің құрылымдық бөліктерін
түзуге және жаңартуға бағытталған химиялық
процестердің жиынтығы, жасушалардың қоректік
заттарды сіңіруге бағытталған процессі.

Ұқсас жұмыстар

Көмірсулардың құрамы, құрылысы

Витаминдердің фармакодинамикасы

Ағзадағы қуат алмасу

Көмірсулар қантты заттар

Глюкозаға тән қасиеті

Көмірсулардың алмасуы

Адам тініндегі негізгі көмірсулар және олардың биологиялық мәні. Көмірсулар - жасушаның құрылымдық - функционалдық компоненттері туралы

Крахмал мен гликоген глюкоза көзі

Бақылау түрлері

Адам тініндегі негізгі көмірсулар және олардың биологиялық мәні. Көмірсулар - жасушаның құрылымдық - функционалдық компоненттері

Пәндер