ЛАТЫН ӘЛІПБИІНЕ КӨШУДІҢ ЫҚТИМАЛ САЛДАРЛАРЫ

Презентация қосу

Қазақстан-Американдық еркін университеті

ЛАТЫН ӘЛІПБИІНЕ КӨШУДІҢ
ЫҚТИМАЛ САЛДАРЛАРЫ

Орындаған: Авилхан Х
Ғылыми жетекшісі:Тургумбаева Н.К

Өскемен қаласы, 2017 жыл
Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Латын әліпбиіне көшу мәселесінің көтерілуі және жоспары
1.1 Қазақ жазуының тарихына қысқаша шолу
1.2 Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың әліпби аусытыру мәселесін көтеруі және латын
әліпбиіне көшудің жоспары
2 Латын әліпбиіне көшудің қоғамдық салалардың дауына әсері
2.1 Қазақ тілінің дамуына әсері
2.2 Мәдениет пен сауаттылық деңгейіне әсері
2.3 Экономикаға әсері
3 Түркі тілдес халықтардың латынға көшу тәжірибесі және қазақ тілінде
латын әліпбиіне көшудің ықтимал салдарларының көрінісі
3.1 Өзбекстан, Әзірбайжан, Түркия елдерінің тәжірибелері
3.2 Қазақ тілінің латынға көшуі бойынша SWOT- талдауы
Қорытынды
Кіріспе

Зерттелгелі
Зерттелгелі отырған
отырған жобамыздың
жобамыздың негізгі
негізгі тақырыбы
тақырыбы латын латын әліпбиіне
әліпбиіне көшудің
көшудің
артықшылық-кемшілігінен
артықшылық-кемшілігінен бөлек бөлек ықтимал
ықтимал салдарларын
салдарларын алдын-ала
алдын-ала болжау.
болжау. Қабылданғалы
Қабылданғалы
отырған
отырған бұл
бұл әліпбиден
әліпбиден қандай
қандай нәтиже
нәтиже күтеміз
күтеміз ,болмаса
,болмаса қандай
қандай салдарлары
салдарлары болуы
болуы мүмкін
мүмкін
деген
деген сауалға
сауалға жауап
жауап іздейміз.
іздейміз. Тиісінше
Тиісінше оның
оның өзектілігі
өзектілігі деде арта
арта түспек.
түспек. Ең
Ең өзекті
өзекті тұсы
тұсы
халық
халық арасындағы
арасындағы түрлі
түрлі пікірлердің
пікірлердің болуы,
болуы, тіптен
тіптен тіл-танушы
тіл-танушы ғалымдар
ғалымдар арасындағы
арасындағы дау дау
мен
мен қақтығыстың
қақтығыстың тууы
тууы бұл
бұл мәселеге
мәселеге аса
аса ұқыптылықпен
ұқыптылықпен қарап қарап шешім
шешім қабылдау
қабылдау керегін
керегін
білдіреді.Бұл
білдіреді.Бұл жерде
жерде Былай
Былай тартсам
тартсам арба
арба сынады,олай
сынады,олай тартсам
тартсам өгіз
өгіз өледінің
өледінің қағидасын
қағидасын
аңғаруға
аңғаруға болады
болады .. БізБіз өзіміздің
өзіміздің шағын
шағын зерттеуміздің
зерттеуміздің негізгі
негізгі мақсаты
мақсаты ретінде
ретінде латын
латын
әліпбиіне
әліпбиіне көшудің
көшудің ықтимал
ықтимал салдарларын
салдарларын қарастырмақпыз,яғни
қарастырмақпыз,яғни тікелей
тікелей
тілге,мәдениетке,сауаттылыққа,қоғамның
тілге,мәдениетке,сауаттылыққа,қоғамның қатысы қатысы барбар басқа
басқа дада салаларға
салаларға қандай
қандай әсері
әсері
болатынын
болатынын анықтау
анықтау болып
болып табылады.
табылады.
Негізгі
Негізгі міндеттеріміздің
міндеттеріміздің қатарына
қатарына халықтан
халықтан қарапайым
қарапайым салаунама
салаунама әдістері
әдістері арқылы
арқылы
пікірлерін
пікірлерін білу
білу және
және практика
практика жүзінде
жүзінде бақылау
бақылау жасау.
жасау. Бақылау
Бақылау нәтижелерін
нәтижелерін тектек күнделікті
күнделікті
тұрмыстағы
тұрмыстағы мағұлматтармен
мағұлматтармен ғана ғана толықтырмай,
толықтырмай, вертуалды
вертуалды деңгейдегі
деңгейдегі ұқсас
ұқсас
талқылаулардың
талқылаулардың да да қорытындыларына
қорытындыларына баса баса назар
назар аударып,
аударып, болжам
болжам нәтижесін
нәтижесін беру
беру болып
болып
табылады.
табылады. Сонымен
Сонымен бұл бұл зерттеуді
зерттеуді жүргізу
жүргізу барысында
барысында тек тек латын
латын әліпбиіне
әліпбиіне байланысты
байланысты
ықтимал
ықтимал салдарларын
салдарларын ғана ғана қарастырмай
қарастырмай өзге өзге елдердегі
елдердегі латын
латын әліпбиіне
әліпбиіне көшукөшу
тәжірибелерін
тәжірибелерін қарастырдық.
қарастырдық.
1.Латын
1.Латын әліпбиіне
әліпбиіне көшу
көшу мәселесінің
мәселесінің көтерілуі
көтерілуі және
және жоспары
жоспары
1.1
1.1 Қазақ
Қазақ жазуының
жазуының тарихына
тарихына қысқаша
қысқаша шолу
шолу

Ең
Ең алдымен,
алдымен, латын
латын жазуы
жазуы қандай
қандай жазу,
жазу, қалай
қалай қалыптасты
қалыптасты сол
сол туралы
туралы
тоқталайық.
тоқталайық. Жазу
Жазу түрі-консонантно-вокалды
түрі-консонантно-вокалды ,, қолданатын
қолданатын елдер
елдер батыс
батыс және
және
Орталық
Орталық Еуропа
Еуропа елдері,
елдері, Азияның
Азияның кейбір
кейбір елдері-Түркия,
елдері-Түркия, Әзірбайжан,
Әзірбайжан, Өзбекстан,
Өзбекстан,
Түркменстан, Индонезия, Малайзия, Филиппин, Африка
Түркменстан, Индонезия, Малайзия, Филиппин, Африка құрлығындағы құрлығындағы
көпшілік
көпшілік елдер,
елдер, Америка,
Америка, Австралия
Австралия халықтары.
халықтары. Шыққан
Шыққан жері-Көне
жері-Көне Рим.
Рим. Шығу
Шығу
уақыты
уақыты біздің
біздің дәуірімізге
дәуірімізге дейінгі
дейінгі 700
700 жылдары.
жылдары. Жазу
Жазу солдан
солдан оңға
оңға қарай
қарай
жазылады.
жазылады. 2626 таңба
таңба бар.
бар. Қазіргі
Қазіргі таңда
таңда дүние
дүние жүзі
жүзі бойынша
бойынша еңең көп
көп таралған
таралған жазу
жазу
түрі.
түрі. Жер
Жер шарының
шарының 44 44 пайыздан
пайыздан астам
астам елдері
елдері осы
осы жазуды
жазуды қолданады.
қолданады. [1,288]
[1,288]

Біздің
Біздің елімізде
елімізде түркі
түркі тілдерінде
тілдерінде сөйлейтін
сөйлейтін халықтар
халықтар орыс
орыс графиқасына
графиқасына
негізделген
негізделген әліпбиге
әліпбиге қөшуді
қөшуді қажет
қажет деп
деп тауып,
тауып, 30-жылдардың
30-жылдардың аяғы аяғы 40-
40-
жылдың
жылдың басында
басында жаңажаңа әліпби
әліпби қабылдады.Қазақ
қабылдады.Қазақ халқы халқы орысорыс
графикасына
графикасына негізделген
негізделген жаңа
жаңа әліпбиті
әліпбиті 1940
1940 жылы
жылы қабылдады.
қабылдады. ОрысОрыс
әліпбиіндегі
әліпбиіндегі 32
32 әріп
әріп түгелдей
түгелдей қабылданып,
қабылданып, оғаноған қоса
қоса орыс
орыс тілінде
тілінде жоқ
жоқ
дыбыстарды
дыбыстарды таңбалайтын
таңбалайтын 99 әріп
әріп алынды
алынды да,
да, әріп
әріп саны
саны 41-ге
41-ге жетті.
жетті. Орыс
Орыс
тілінде
тілінде жоқ
жоқ дыбыстардың
дыбыстардың қазақша
қазақша таңбалары
таңбалары (қ,ғ,ә,ө,ұ,ү,і,ң,һ)
(қ,ғ,ә,ө,ұ,ү,і,ң,һ) орыс
орыс
әліпбиіндегі
әліпбиіндегі әріптерге
әріптерге (о,к,г,у,һ,н)
(о,к,г,у,һ,н) ұқсас
ұқсас болу
болу жағы
жағы ескерілді.
ескерілді. Орыс
Орыс
графикасына
графикасына негізделген
негізделген жаңа
жаңа әліпби
әліпби қазақ
қазақ тілінде
тілінде болып
болып келген
келген
әріптің
әріптің жетіспеуіне
жетіспеуіне байланысты
байланысты қиыншылықтардан
қиыншылықтардан біржола
біржола құтқарды.
құтқарды.
[4,176]
[4,176]
ЛАТЫН ӘЛІПБИІ

Латын
Латын алфавиті
алфавиті –– көне
көне және
және халықаралық
халықаралық
алфавит.
алфавит. Латындар
Латындар –– римдік
римдік көне
көне тайпалар.
тайпалар.
Олардың
Олардың алфавиттері
алфавиттері біздің
біздің дәуірімізден
дәуірімізден
бұрын
бұрын VIII-VII
VIII-VII ғасырларда
ғасырларда пайда
пайда болған.
болған.
Кеңес
Кеңес Одағы
Одағы кезінде
кезінде түркі
түркі тілінде
тілінде сөйлейтін
сөйлейтін
халықтардың
халықтардың арасынан
арасынан шыққан
шыққан көрнекті
көрнекті
ғылым
ғылым қайраткері
қайраткері Н.
Н. Н.Нариманов
Н.Нариманов арабараб
алфавитінен
алфавитінен жалпы
жалпы түркіге
түркіге ортақ
ортақ жаңа
жаңа
алфавитке
алфавитке көшу
көшу қажеттігі
қажеттігі жайында
жайында ұсыныс
ұсыныс
жасады.Латын
жасады.Латын алфавиті
алфавиті 1928-1929
1928-1929 жылдары
жылдары
Қазақстанда
Қазақстанда қолданыла
қолданыла бастады.
бастады. Сөйтіп
Сөйтіп
1929-1939
1929-1939 жылдары
жылдары Қазақстанда
Қазақстанда жаңа
жаңа
алфавитке
алфавитке көшу
көшу жазба
жазба мәдениетімізде
мәдениетімізде
белгілі
белгілі бір
бір тарихи
тарихи кезең
кезең болған.
болған. Х.Досмұха
Х.Досмұха
-медов
-медов латын
латын Әліпбиіне
Әліпбиіне қарсы
қарсы болса
болса да,
да,
мемлекет
мемлекет қайраткері
қайраткері ретінде
ретінде қазақ
қазақ тіліне
тіліне
үйлестіріп
үйлестіріп латын
латын әліпбиін
әліпбиін жасады.
жасады.
ҚАЗАҚ ТІЛІ ТАРИХЫНДАҒЫ
1072-1940 ЖЫЛДАР АРАЛЫҒЫНДАҒЫ
АЛФАВИТТЕРДІҢ АУЫСУЫ.

Әліпби
Әліпби

Араб
Араб Латын
Латын Кирилица
Кирилица

1072-1929 1929-1939 1940 жылдан бастап
жылдары жылдары
1.2 ЕЛБАСЫ Н.Ә.НАЗАРБАЕВТЫҢ ӘЛІПБИ АУСЫТЫРУ МӘСЕЛЕСІН
КӨТЕРУІ ЖӘНЕ ЛАТЫН ӘЛІПБИІНЕ КӨШУДІҢ ЖОСПАРЫ

«Біз
«Біз алдағы
алдағы уақытта
уақытта да
да
мемлекеттік
мемлекеттік тілді
тілді дамыту
дамыту
бағытындағы
бағытындағы кешенді
кешенді
жобаларды
жобаларды жүзеге
жүзеге асыруды
асыруды
табандылықпен
табандылықпен жалғастыра
жалғастыра
береміз. Қазақ алфавитін 2025
жылға
жылға қарай
қарай латын
латын графикасына
графикасына
көшіруге
көшіруге дайындық
дайындық жұмысын
жұмысын
осы
осы бастан
бастан қолға
қолға алу
алу қажет.
қажет. Бұл
Бұл
қазақ
қазақ тілін
тілін жаңғыртып
жаңғыртып қана қана
қоймай,
қоймай, оны оны осы осы заманғы
заманғы
ақпараттың
ақпараттың тіліне
тіліне айналдырады»
айналдырады»
2.
2. ЛАТЫН
ЛАТЫН ӘЛІПБИІНЕ
ӘЛІПБИІНЕ КӨШУДІҢ
КӨШУДІҢ ҚОҒАМДЫҚ
ҚОҒАМДЫҚ САЛАЛАРДЫҢ
САЛАЛАРДЫҢ ДАУЫНА
ДАУЫНА ӘСЕРІ
ӘСЕРІ
2.1
2.1 ТІЛ
ТІЛ ДАМУЫНА
ДАМУЫНА ӘСЕРІ
ӘСЕРІ

Бiр
Бiр нәрсенiң
нәрсенiң шындығын
шындығын
дәлелдеу
дәлелдеу үшiн үшiн бұрынғы
бұрынғы жазбажазба
деректерге,
деректерге, мәшһүр
мәшһүр адамдардың
адамдардың
айтқанына
айтқанына жүгiну
жүгiну дәстүрi
дәстүрi –– бағзы
бағзы
заманнан
заманнан келе
келе жатқан
жатқан ғылыми
ғылыми үрдiс
үрдiс
болғандықтан,
болғандықтан, дәлел
дәлел ретiнде
ретiнде атақты
атақты
орыс
орыс түркiтанушысы
түркiтанушысы Василий
Василий
Радловтың
Радловтың (1837-1918)
(1837-1918) мына
мына сөздерiн
сөздерiн
келтiре
келтiре кетейік:«Қазақтардың
кетейік:«Қазақтардың ақыл-ақыл-
ой
ой қабiлетiнiң
қабiлетiнiң зор зор екенiне
екенiне барған
барған
сайын
сайын көзiм
көзiм жете
жете түсуде.
түсуде. Қандай
Қандай
әсем
әсем сөйлейдi.
сөйлейдi. Айтқысы
Айтқысы келгенiнiң
келгенiнiң
бәрiн
бәрiн тез
тез түсiндiрiп,
түсiндiрiп, қарсыласының
қарсыласының
сөзiне
сөзiне де
де шебер
шебер тойтарыс
тойтарыс бере
бере бiледi.
бiледi.
Тiптi
Тiптi балаларының
балаларының ақыл-есi
ақыл-есi өте
өте тез
тез
жетiледi...»
жетiледi...»
1-ші кезетегі ықтимал салдары

Латын
Латын әліпбиінде
әліпбиінде алынып
алынып тасталынған
тасталынған екі екі дыбыс
дыбыс беретін
беретін «ю»,
«ю», «я»
«я» әріптері
әріптері
қазақ
қазақ тілінде
тілінде кирилица
кирилица арқылып
арқылып оң оң шешімін
шешімін тауып
тауып жазылып
жазылып жүрген
жүрген еді
еді ендігі
ендігі
кезекте
кезекте бұл
бұл әріптер
әріптер бар
бар сөздерді
сөздерді оқуда
оқуда да,
да, жазуда
жазуда да
да үлкен
үлкен қиындықтар
қиындықтар туындап
туындап
отыр.
отыр. Осындай
Осындай әріптердің
әріптердің қатуысы
қатуысы арқылы
арқылы жасалатын
жасалатын
қоян,таян,жоян,ноян,аян,қиян,аю,құю,жою,тию,сүю,күю,ұю,
қоян,таян,жоян,ноян,аян,қиян,аю,құю,жою,тию,сүю,күю,ұю, деген
деген сияқты
сияқты
көптеген
көптеген сөздер
сөздер бар.
бар. Мысалы
Мысалы :: «құю»,
«құю», «күю»
«күю» сөзін
сөзін алатын
алатын болсақ
болсақ ол
ол кирилицада
кирилицада
тарнкрипциялы
тарнкрипциялы түрде
түрде [құйұу],[күйу]
[құйұу],[күйу] осылай
осылай жазылады
жазылады бірақ
бірақ қазақ
қазақ тілінің
тілінің
орфографиялық
орфографиялық заңдылығына
заңдылығына сәйкес
сәйкес біз
біз сөздерді
сөздерді қалай
қалай айтсақ
айтсақ солай
солай жаза
жаза
алмаймыз.Бұл
алмаймыз.Бұл заңдылыққа
заңдылыққа қайшы
қайшы іс-әрекет
іс-әрекет болады
болады алал егер
егер латын
латын тілінде
тілінде бұл
бұл
сөздерді
сөздерді жазатын
жазатын болсақ
болсақ «ю»,
«ю», «я»
«я» әріптері
әріптері болмағандықтан
болмағандықтан қалай
қалай оқыдық
оқыдық солай
солай
жазамыз
жазамыз яғни
яғни «i’+y’=Ю»,бұл
«i’+y’=Ю»,бұл заңдылыққа
заңдылыққа өз өз әсерін
әсерін тигізеді.
тигізеді.
2-ші
2-ші ықтимал
ықтимал салдары
салдары

Латын
Латын әліпбиінің
әліпбиінің қазақ
қазақ тіліне
тіліне тигізетін
тигізетін ықтимал
ықтимал салдары
салдары
ретінде
ретінде қарастырғалы
қарастырғалы отырған
отырған екінші
екінші мәселеміз
мәселеміз ноқаттың
ноқаттың
яғни
яғни таңбаларды
таңбаларды ажырататын
ажырататын белгінің
белгінің көп
көп
пайдаланылатындығы.Мәселен,қағазға
пайдаланылатындығы.Мәселен,қағазға ноқатпен
ноқатпен жазып
жазып
үйренеміз
үйренеміз –ау
–ау кеәбір
кеәбір гаджет
гаджет пен
пен компьютерлерде
компьютерлерде ноқатты
ноқатты
қою
қою үшін
үшін келесі
келесі таңбалар
таңбалар тұратын
тұратын арнайы
арнайы бетке
бетке өту
өту керек
керек
болады,бұл
болады,бұл әрине
әрине кейбірі
кейбірі үшін
үшін еш еш қиындық
қиындық туғызбасада
туғызбасада
көпшілігіміз
көпшілігіміз үшін
үшін ыңғайсыз.Нәтижесінде
ыңғайсыз.Нәтижесінде біз біз оңай
оңай жолын
жолын
таңдап
таңдап ноқатсыз
ноқатсыз жазуды
жазуды үйренеміз.Көп
үйренеміз.Көп жағдайда
жағдайда әлуметтік
әлуметтік
желілерде
желілерде бұны
бұны қолдану
қолдану шынайы
шынайы өмірде
өмірде тек
тек қана
қана
сауатсыздыққа
сауатсыздыққа әкеледі
әкеледі
3-ші
3-ші ықтимал
ықтимал салдары
салдары

Ендігі
Ендігі үшінші
үшінші мәселе
мәселе туындатып
туындатып отырған
отырған жағдай
жағдай өзіміз
өзіміз
үнделіті
үнделіті пайланып
пайланып жүрген
жүрген кірме
кірме сөздердің
сөздердің жазылу
жазылу айтылуы
айтылуы болмақ
болмақ
мысалы
мысалы «электр»
«электр» сөзін
сөзін алып
алып қарайтын
қарайтын болсақ
болсақ «э»
«э» дыбысы
дыбысы алынып
алынып
тасталғандықтан
тасталғандықтан бізбіз оны
оны көп
көп кәдімгі
кәдімгі electr
electr деп
деп жазамыз
жазамыз бірақ
бірақ
бұрынғы
бұрынғы қалыптасып
қалыптасып құлағымызға
құлағымызға сіңісіп
сіңісіп қалған
қалған әдетіміз
әдетіміз бойынша
бойынша
оқи
оқи береміз
береміз осыдай
осыдай басқа
басқа ұқсас
ұқсас сөздіде
сөздіде соған
соған айтуымыз
айтуымыз ғажап
ғажап
емес.Бұны
емес.Бұны түсіну
түсіну үшін
үшін мына
мына бір
бір сөйлемге
сөйлемге зерзер салсақ.
салсақ. «Электор
«Электор
бағанасын
бағанасын құрудың
құрудың қажет
қажет екенін
екенін ескерттік»
ескерттік» алал ол
ол латынша
латынша «elektr
«elektr
bag’anasy’n
bag’anasy’n qu’ry’dy
qu’ry’dy eskertti’k»
eskertti’k» осы
осы тұста
тұста аздаған
аздаған қарама
қарама
қайшылық
қайшылық туындайды.
туындайды.
4-ші
4-ші ықтимал
ықтимал салдары
салдары

Келесі
Келесі тілімізге
тілімізге байланысты
байланысты өзекті
өзекті мәселенің
мәселенің халыққа
халыққа
таныстырылып
таныстырылып отырған
отырған бұл
бұл жоба
жоба әліде
әліде өзгерістерге
өзгерістерге түсері
түсері анық.Бірақ
анық.Бірақ
халық
халық қазірден
қазірден бастап
бастап осы
осы нұсқамен
нұсқамен жұмыс
жұмыс жасауда
жасауда тағыда
тағыда өзгертерге
өзгертерге
түсіп
түсіп басқа
басқа нұсқасы
нұсқасы берілсе
берілсе халық
халық арасында
арасында шатасушылық
шатасушылық белеңбелең ала
ала
бастайды.
бастайды. ЕңЕң алғашқы
алғашқы ұсынған
ұсынған нұсқасы
нұсқасы бойынша
бойынша ғана
ғана жазатын
жазатын
болады.Бұл
болады.Бұл тұрғыда
тұрғыда көп көп нұсқалылықтыңда
нұсқалылықтыңда сауаттылық
сауаттылық деңгейін
деңгейін
төмендетері анық.
Дегенмен
Дегенмен латын
латын қаріпінің
қаріпінің қазақ
қазақ әліпбиіне
әліпбиіне тигізер
тигізер пайдалы
пайдалы тұсатры
тұсатры
жайлыда
жайлыда ғалымдарымыздың
ғалымдарымыздың еңбегңн
еңбегңн ескермеске
ескермеске болмайды.
болмайды.
2.2
2.2 Мәдениет
Мәдениет пен
пен сауаттылық
сауаттылық деңгейіне
деңгейіне әсері
әсері
2.3
2.3 Латын
Латын әліпбиінің
әліпбиінің экономикаға
экономикаға әсері
әсері

ҚазАқпарат
ҚазАқпарат сайтының
сайтының мәліметі
мәліметі
бойынша
бойынша 360
360 кітап
кітап баспаханалары
баспаханалары
жылына
жылына 5000
5000 дана
дана кітапты
кітапты 16
16 000
000 таралым
таралым
бойына
бойына халыққа
халыққа жеткізеді.
жеткізеді. Бұл
Бұл тек
тек мектеп
мектеп
оқулықтары
оқулықтары ғана.
ғана. ӘрӘр кітаптың
кітаптың құны
құны
кемінде
кемінде 2000тг
2000тг ден
ден басталады
басталады дейтін
дейтін
болсақ
болсақ 16000
16000 таралымның
таралымның екі екі еселеп
еселеп
көбейтеміз.
көбейтеміз.
3.Түркі
3.Түркі тілдес
тілдес халықтардың
халықтардың латынға
латынға көшу
көшу тәжірибесімен
тәжірибесімен
қорытындылары
қорытындылары
3.1
3.1 Өзбекстан
Өзбекстан ,Әзірбайжан,Түркия
,Әзірбайжан,Түркия тәжірибелері
тәжірибелері

Біз
Біз латынды
латынды қабылдайтын
қабылдайтын мемелекет
мемелекет ретінде
ретінде өзіміздің
өзіміздің қабылдағалы
қабылдағалы
отырған
отырған әліпбиімізді
әліпбиімізді де
де әрі
әрі ұтымды,
ұтымды, әрі
әрі оңтайлы
оңтайлы болу
болу үшін
үшін бізден
бізден бұрын
бұрын
қабылдаған
қабылдаған мемелекеттердің
мемелекеттердің тәжірибелерін
тәжірибелерін салыстырып,
салыстырып, өзімізге
өзімізге ең
ең қолайлы
қолайлы
әрі
әрі сай
сай келетін
келетін тұстарын
тұстарын алып,
алып, саралап
саралап назарларыңызға
назарларыңызға ұсынуды
ұсынуды жөн
жөн көрдік.
көрдік.
Осы
Осы тұста
тұста айтарымыз
айтарымыз Түркия
Түркия мемелекетінің
мемелекетінің әліпби
әліпби ауыстыру
ауыстыру тәжірибесі
тәжірибесі ең
ең
озық
озық саналатын,
саналатын, әрі
әрі алғашқылардың
алғашқылардың бірі
бірі болып
болып қабылдаған
қабылдаған ел
ел ретінде
ретінде бұл
бұл елден
елден
аларымыз
аларымыз мол
мол
ТҮРКИЯ
ТҮРКИЯ

Түрік жазуының латын графикасына көшу тәжірибесін қорыту.
11 факт.
факт. Негізгі
Негізгі күшті
күшті әкімшілік
әкімшілік жүйеге
жүйеге салу
салу арқылы
арқылы мемлекеттік
мемлекеттік басқару
басқару
саласы
саласы мен
мен ісқағаздар
ісқағаздар жүргізу
жүргізу жаңа
жаңа әліпбиге
әліпбиге қысқа
қысқа мерзімде
мерзімде көшірілді
көшірілді
(1928
(1928 жылдың
жылдың маусымы
маусымы қарашасы).
қарашасы).

22 факт.
факт. М.К.Ататүріктің
М.К.Ататүріктің табандылығы
табандылығы менмен өзінің
өзінің белсене
белсене кірісуі
кірісуі
халықтың
халықтың жаңа
жаңа жазудың
жазудың болашағына
болашағына деген
деген сенімін
сенімін күшейтіп,
күшейтіп, рухтануына
рухтануына
түрткі
түрткі болды
болды (М.К.Ататүрік
(М.К.Ататүрік Стамбулдағы
Стамбулдағы Халық
Халық паркіне
паркіне үлкен
үлкен қара
қара тақта
тақта
қойдырып,
қойдырып, халықты
халықты латын
латын қарпімен
қарпімен жазуға
жазуға үйретті).
үйретті).

33 факт.
факт. Жаңа
Жаңа әліпби
әліпби негізіндегі
негізіндегі түрік
түрік жазуы
жазуы кірме
кірме сөздерді
сөздерді игерудің
игерудің күшті
күшті
механизмінің
механизмінің негізіне
негізіне айналды.
айналды. Ұлттық
Ұлттық тілге
тілге қызмет
қызмет ететін
ететін жазу
жазу жүйесі
жүйесі
қалыптасты
қалыптасты (шет
(шет тілінен
тілінен енген
енген сөздер
сөздер түрік
түрік айтылымы
айтылымы бойын
бойынша
ша
жазылады).
жазылады).
44 факт.
факт. Жаңа
Жаңа әліпбиге
әліпбиге үйрету
үйрету арқылы
арқылы халықты
халықты жалпы
жалпы сауаттандыру
сауаттандыру
проблемасы
проблемасы шешілді
шешілді (түріктердің
(түріктердің сауаттылығы
сауаттылығы Осман
Осман империясы
империясы
кезеңінде
кезеңінде жаңа
жаңа жазуға
жазуға өткенге
өткенге дейін
дейін 10
10 пайызды,
пайызды, латынға
латынға өткеннен
өткеннен кейін
кейін
63 пайызды
пайызды құрады).
құрады).
Өзбекстан
Өзбекстан

Өзбек
Өзбек тілінің
тілінің латын
латын графикасына
графикасына көшу көшу тәжірибесін
тәжірибесін қорыту.
қорыту.
1 факт.
факт. Өзбек
Өзбек тілінің
тілінің дыбыстық
дыбыстық жүйесіне
жүйесіне негізделген
негізделген латын
латын
графикасындағы
графикасындағы жазужазу кирилл
кирилл әліпбиінде
әліпбиінде қалыптасқан
қалыптасқан қосамжар
қосамжар
орфографиядан
орфографиядан арылудың
арылудың жолына
жолына айналды;
айналды;
2 факт.
факт. Жаңа
Жаңа әліпби
әліпби өзбек
өзбек жазба
жазба тілінің
тілінің жүйеленуіне,
жүйеленуіне, оның
оның
мәдениетінің
мәдениетінің дамуына
дамуына әсерін
әсерін тигізді.
тигізді.
3 факт.
факт. Жазу
Жазу реформасын
реформасын жүзегежүзеге асырушы
асырушы құзырлы
құзырлы орындар
орындар
құрамына
құрамына өзбек
өзбек тіл
тіл білімінің
білімінің фонетика,
фонетика, фонология,
фонология,
граммотология
граммотология саласындағы
саласындағы лингвист
лингвист мамандардың
мамандардың аз
аз
тартылып,
тартылып, олардың
олардың пікірі
пікірі негізге
негізге алынбады.
алынбады.
4 факт.
факт. Жаңа
Жаңа әліпби
әліпби жобасы
жобасы Интернет
Интернет желісіне
желісіне қолайлы
қолайлы болу
болу
керек
керек деген
деген принцип
принцип басым
басым түсіп
түсіп кеткен.
кеткен. Кейбір
Кейбір дыбыстарды
дыбыстарды
қосалқы
қосалқы таңбалармен
таңбалармен бірге
бірге қолданылатын
қолданылатын бір
бір әріппен
әріппен
белгілеуден
белгілеуден қашып
қашып (интернет
(интернет үшінүшін қолайсыз
қолайсыз болғандықтан),
болғандықтан), бір
бір
дыбысты
дыбысты екі
екі әріптің
әріптің тіркесімен
тіркесімен таңбалаған.
таңбалаған.
5 факт.
факт. Өзбек
Өзбек тілінің
тілінің жаңа
жаңа әліпбиіндегі
әліпбиіндегі графемалар
графемалар жүйесі
жүйесі
гетерогендік
гетерогендік сипат
сипаттағы
тағы әдеби
әдеби тілдің
тілдің дыбыстық
дыбыстық қорына
қорына
негізделгендіктен,
негізделгендіктен, бірбір әріп
әріп бірнеше
бірнеше фонеманың
фонеманың репрезентанты
репрезентанты
болып
болып қабыл
қабылданған.
данған. Жалпыхалықтық
Жалпыхалықтық тіл тіл элементтері
элементтері өзбек
өзбек
фонетикасында басым емес, сондықтан халықтың сауат ашу ісін
Әзірбайжан
Әзірбайжан

1 факт. Әзірбайжан тілінің дыбыстық жүйесіне негізделген латын
графикасындағы
графикасындағы жазу жазу кирилл
кирилл әліпбиінде
әліпбиінде қалыптасқан
қалыптасқан қосамжар
қосамжар
орфографиядан
орфографиядан арылудың
арылудың жолына
жолына айналды.
айналды.
22 факт.
факт. Түркі
Түркі дүниесіне
дүниесіне ортақ
ортақ жаңа
жаңа әліпби
әліпби негізінде
негізінде бауырлас
бауырлас
елдермен,
елдермен, әсіресе
әсіресе көршілес
көршілес Түркиямен
Түркиямен мәдени
мәдени қатынастарды
қатынастарды жақсарту
жақсарту
көзделді;
көзделді;
33 факт.
факт. Жаңа
Жаңа графика
графика тоталитарлық
тоталитарлық жүйенің
жүйенің боданынан
боданынан босаған
босаған жаңа
жаңа
мемлекетте
мемлекетте ұлттық
ұлттық сананың
сананың көтерілу,
көтерілу, өз
өз рәміздерін,
рәміздерін, ұлттық
ұлттық нақышын
нақышын
белгілеу
белгілеу процесінің
процесінің жемісі
жемісі ретінде
ретінде қаралып,
қаралып, әртүрлі
әртүрлі саяси
саяси қарсы
қарсы
топтар
топтар тарапынан
тарапынан болған
болған қарсылықтар
қарсылықтар мемлекеттің
мемлекеттің қатаң
қатаң саясаты
саясаты
арқылы
арқылы тойтарылып
тойтарылып отырды.
отырды.
44 факт.
факт. Ұлттық
Ұлттық тілдің
тілдің ерекшелігіне
ерекшелігіне негізделген
негізделген жаңажаңа жазу
жазу
республикада
республикада әзірбайжан
әзірбайжан тіліндегі
тіліндегі монотілдік
монотілдік жағдаяттың
жағдаяттың (ситуация)
(ситуация)
қалыптасу
қалыптасу процесін
процесін үдете
үдете түсті.
түсті.
3.2
3.2 Қазақ
Қазақ тілінің
тілінің латынға
латынға көшуі
көшуі бойынша
бойынша SWOT-
SWOT- талдауы
талдауы

Қазақстан
Қазақстан
Американдық
Американдық
Еркін
Еркін
университетінің
университетінің
«Журналистика»
«Журналистика»
мамандығының
мамандығының
студент
студент жастары
жастары
әлеуметтік
әлеуметтік
желілердегі
желілердегі латын
латын
әліпбиіне
әліпбиіне көшу
көшу
жайлы
жайлы пікірлердің
пікірлердің
SWOT-
SWOT- талдауы
талдауы
Қорытынды
Қорытынды

Жобамыздың
Жобамыздың кіріспе
кіріспе бөлімінде
бөлімінде жалпы
жалпы қазақ
қазақ әліпбиінің
әліпбиінің тарихыңа
тарихыңа
қысқаша
қысқаша шолу
шолу жасап
жасап өтеміз.Ал
өтеміз.Ал алғашқы
алғашқы бөлімі
бөлімі толықтай
толықтай латын
латын әліпбиінің
әліпбиінің
тарихымен
тарихымен қазақстанда
қазақстанда қабылдануына
қабылдануына арналған.Бұнда
арналған.Бұнда елбасымыздың
елбасымыздың
жолдауына
жолдауына басымдың
басымдың беріп
беріп жете
жете түсіндірдік.Ал
түсіндірдік.Ал екінші
екінші бөлімінде
бөлімінде нақты
нақты
талдауларымызды
талдауларымызды жасадық
жасадық яғни
яғни экономиқа,тіл
экономиқа,тіл менмен мәдениет
мәдениет салаларына
салаларына
қатыстылығын
қатыстылығын талдадық.Эконномика
талдадық.Эконномика саласына
саласына аса
аса зор
зор ықпалы
ықпалы болмасада
болмасада
оның
оның өзіне
өзіне тән
тән қиыншылықтары
қиыншылықтары бар.Бұндағы
бар.Бұндағы біздің
біздің мұрнымыз
мұрнымыз батпай
батпай
отырған
отырған өзекті
өзекті тұсы
тұсы қазақ
қазақ тіліне
тіліне әсері
әсері яғни
яғни тіліміздің
тіліміздің мәртебесін
мәртебесін көтерудің
көтерудің
орнына
орнына оның
оның кейбір
кейбір атап
атап айтсақ
айтсақ сингорманизм,лексика
сингорманизм,лексика салаларына
салаларына кері
кері
әсері
әсері бар,халқымыздың
бар,халқымыздың көп көп бөлігі
бөлігі өз
өз тілдерінен
тілдерінен безінетіндей
безінетіндей халге
халге жетеміз.
жетеміз.
Келесі
Келесі бір
бір тұсы
тұсы мәдениеттілікпен
мәдениеттілікпен сауаттылық
сауаттылық деңгейінің
деңгейінің нашарлауы.Осы
нашарлауы.Осы
талдауларымыздың
талдауларымыздың барлығын
барлығын соңғы
соңғы бөлімде
бөлімде басқа
басқа мемелекеттердегі
мемелекеттердегі іс-
іс-
тәжірибелермен
тәжірибелермен көрсеттік.Біз
көрсеттік.Біз жобамызды
жобамызды қорғау
қорғау арқылы
арқылы латынға
латынға көшуде
көшуде
оны
оны зерттеуде
зерттеуде анау
анау айтқандай
айтқандай оңай
оңай жұмыс
жұмыс емес
емес екенін
екенін және
және оның
оның көп
көп
күшпен
күшпен қаражатты
қаражатты талап
талап ететінін
ететінін түсіндік.
түсіндік.
Қолданылған
Қолданылған әдебиеттер
әдебиеттер тізімі
тізімі

Ұқсас жұмыстар

ТІЛ ЖӘНЕ ҰЛТ

Қазақ тілі тарихындағы 1072 - 1940 жылдар аралығындағы алфавиттердің ауысуы

Қазіргі қолданыстағы жаңа қазақ жазуының ңұсқаларына тоқталу

ЛАТЫН ӘЛІПБИІ

Латын тілінің тарихы және ғылымдағы маңызы

Жазуы жоқ халықтар үшін жазу даярлау

Білім берудің жаңа саласы

Қазақстан Республикасының мемлекеттік тіл саясатының басым бағыттары

Әліпбиімізді латынға көшіру керек дейді, өйткені біздің әліпби біздікі емес - арабтікі

Жастарға беретін көмек

Пәндер