ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТТЕРДІҢ САЛЫҚТЫҚ КІРІСТЕРІН ТАЛДАУ

Презентация қосу

ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТТЕРДІҢ
САЛЫҚТЫҚ КІРІСТЕРІН ТАЛДАУ
ЖӘНЕ БАҒАЛАУ

ЖАСАҒАН: МАЛМАҚ
ӘДІЛ
1 ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТ КІРІСТЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 САЛЫҚТАРДЫҢ ПАЙДА БОЛУ АЛҒЫШАРТТАРЫ

ҚАЗІРГІ КҮНІ КЕЗ-КЕЛГЕН МЕМЛЕКЕТТІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨМІРГЕ АРАЛАСУЫНЫҢ
НЕГІЗІ - САЛЫҚТАР. САЛЫҚ БАР ЖЕРДЕ МЕМЛЕКЕТ БАР, МЕМЛЕКЕТ БАР ЖЕРДЕ
САЛЫҚТАР БАР. ЯҒНИ САЛЫҚ ПЕН МЕМЛЕКЕТ БІР-БІРІНЕН АЖЫРАМАС ҰҒЫМДАР.
МЕМЛЕКЕТ ӨЗ МОЙНЫНА АЛҒАН, АЗАМАТТАР АЛДЫНДАҒЫ – ОЛАРДЫ ҚОРҒАУ, ӨМІР
СҮРУ МИНИМУМЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ, БІЛІМ БЕРУ МЕН ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ
БАҒЫТТАРЫНДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕРІН ЖҮРГІЗУГЕ ТЕК ОСЫ САЛЫҚ САЛУ АРҚЫЛЫ
ҒАНА ҚОЛ ЖЕТКІЗЕДІ.
САЛЫҚТАР - ӘРҚАШАН МЕМЛЕКЕТ ПЕН ХАЛЫҚТЫҢ ЖАН-ЖАҚТЫ
МҰҚТАЖДЫҚТАРЫН ҚАНАҒАТТАНДЫРУ ЖӘНЕ ӨНДІРІСТІ ДАМЫТУ МАҚСАТЫНДА
ҰЛТТЫҚ ТАБЫСТЫ ЖӘНЕ ЖАЛПЫ ЖӘНЕ ІШКІ ӨНІМДІ, СОНДАЙ-АҚ ЖАЛПЫ
ҚОҒАМДЫҚ ӨНІМДІ ҚАЙТА БӨЛУГЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЖАН-ЖАҚТЫ ҚАТЫНАСТАРДЫ
КӨРСЕТЕДІ
Салық, алым, баж және басқа төлемдер деп заң актілерімен белгіленген тәртіп пен
шарттарға сәйкес, төлеушілердің бюджетке, немесе бюджеттік емес қорларға міндетті
түрде жасайтын жарналары аталады. Ұлттық табысты қайта бөлу факторы бола
отырып, салықтар мына жағдайларды жүзеге асырады: бөлу жүйесінде пайда болатын
қателіктерді жоюға мүмкіндік туғызады, адамдардың осы немесе басқа әрекеттердің
дамуын ынталандырады. Мемлекетке түсетін салықтардың, алымдардың, баждардың
және басқа төлемдердің жиынтығы және олардың құрылуының формалары мен
әдістерінің жиынтығы салық жүйесін құрайды. Салық жүйесі мемлекеттің сәйкес
заңдылық актілеріне негізделеді. Оның арқасында салықтың құрылуының және
жиналуының нақты әдістері, яғни салықтың элементтері белгіленеді:
-салықтың субъектісі, немесе салық төлеуші арқылы салық төлеу міндеті
артылған адам. Бірақ, салықтың ауыртпашылығы бағалар механизмі арқылы, басқа
тұлғаға жүктелуі мүмкін, сондықтан арнайы салық төлеу қызметін атқарушы – салықты
ақиқат төлейтін тұлға белгіленеді;
-салықтың объектісі – салық есептелетін табыс немесе мүлік (жалақы, пайда, құнды
қағаздар, жылжымайтын мүліктер тағы басқа )
-табыстың көзі – есебінен салық төленетін табыс;
-салық ставкасы – салық салыну бірлігіне келетін салықтың көлемі (табыстардың ақша
түріндегі бірлігі, тауардың өлшем бірлігі).
Регрессивттік ставкалар – табыстың өсіп отыруына сәйкес регрессивтік салықтың орташа ставкасы
төмендейді. Регрессивтік салықтар үлкен табыстары барларға пайдалы, ал табыстары көп емес
физикалық және заңды тұлғалар үшін өте ауыр келеді.Төлем жасау қабілеттілігіне байланысты
салықтар тікелей және жанамаға бөлінеді. Тікелей салықтарды салық субъектілері тікелей төлейді. Олар
заңды және жеке тұлғалардан алынады.

Жанама салықтар – бұл белгілі тауарлар мен қызметтерге салынатын салықтар. Жанама салықтар
бағаға үстеме жасалып алынады. Бұлар жарым-жартылай, немесе, толық тауар, немесе қызметтер
бағасына аударылады. Жанама салықтардың негізгі түрлері:
-үстеме құнға салынатын салық, акциздер (тауар немесе қызметтердің бағасына қосылатын салықтар);
- мұрагерлік салық;
-жылжымайтын мүліктермен және құнды қағаздармен жасалатын келісімдерге салынатын салық және
басқалар.

Жеке табыс салығы – бұл жеке табыстар салығы, салық төлеуші физикалық тұлғаның табыстарынан
(әдетте жылдық) алынатын алым болып табылады. Төлемдер жыл бойы жасалынады, бірақ түпкі есеп
жыл аяғында жасалады. Салықтың бұл түрі тікелей прогресивтік салыққа жатады.
Әр елдердің салық жүйелерінің ортақ ұқсастықтары болады, бірақ солардың әрқайсысында өздерінің
ерекше салық ставкалары мен салық салуға жатпайтын, салық несиелері мен төлем даталары болады.
Осымен қатар, салық жүйелерінің көбінде серіктестіктер салық салудың жеке объектісі деп саналмайды.
Егер екі мемлекет бір-бірімен соғыс жүргізсе, жеңген мемлекет жеңілген
мемлекеттің барлық байлығын тонап алады, болмаса белгілі бір
мөлшерде салық салып отырған.
Салықтарға экономикалық әдебиеттерде әр түрлі анықтама мен
түсініктеме
берілген. Мәселен, Салық кодексінде «Салықтар - мемлекет біржақты
тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін,
қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін
міндетті ақшалай жарналар» деп атап керсетілген [6,36].
Салық — заңды актілерге сәйкес салық төлеушілермен жүзеге
асырылатын бюджетке төленетін міндетті төлем.
Салық - белгілі бір объектілерден төленетін төлем.
Салық дегеніміз — белгілі бір мерзімде және белгілі бір көлемде
алынатын, заң бойынша қарастырылған міндетті төлемдер.
1.2 Жергілікті бюджетке түсетін салықтардың
экономикалық мәні

Бюджет кірістері - салық және басқа да міндетті төлемдер, ресми трансферттер,
мемлекетке өтеусіз негізде берілетін, кайтарылатын сипатта болмайтын және
мемлекеттің қаржы активтерін сатуға байланысты емес бюджетке есептелуге
тиісті ақша болып табылады.
Салықтық түсімдер– Қазақстан Республикасы Салық кодексінде белгіленген
салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер.
Салықтық емес түсімдер– Қазақстан Республикасы Салық кодексінде белгіленген,
негізгі капиталды, гранттарды сатудан түсетін түсімдерге жатпайтындардан
басқа, басқа да заң актілерінде белгіленген бюджетке төленетін міндетті,
қайтарылмайтын төлемдер, сондай-ақ, ресми трансферттерден басқа, бюджетке
өтеусіз негізде берілетін ақша.
Салық жүйесі

Салықтық
Салықтард бақылаудың
Заңдық ы алудың Ұйымдастыру
нысандары
база және принциптері мен әдістері
нормативтік мен
база

ҚР ҚМ, ҚР
«Салық және Әр Камералдық ҚМ СК,
бюджетке түрлілігі, бақылау, салық
төленетін басқа принцип органдары
салық
да міндетті
тері төлеушілер мен қаржы
төлемдер
және дің полициясы
туралы» ҚР
элемент бөлімдерінің
Қазақстан
заңы, Салық мониторингі
кодексі, тері , құжаттық салықтар Республикасының
жарлықтар, және мен басқа да салық жүйесінің
қаулылар, рейдтік міндетті құрылымы
салықтарды салық төлемдерді
төлеу жайлы тексерулер алуы Ескерту- автормен
инструкциялар құрастырылған
Алымдар - мемлекеттік уәкілетті органдар тарапынан сұранушы-келушілерге көрсетілген
қызметтер, берілген құқықтар немесе арнайы рұқсаттар үшін сол заңды немесе жеке
тұлғалардан алынатын мақсат-бағдарлы, біршама эквивалентті, міндетті ақшалай
төлемдер.
Алымның өзіне тән белгілері: біржолғы төлем; біршама эквивалентті төлем; міндетті
төлем; нақты тұлға үшін ерікті сипаттағы төлем ақшалай төлем; өтемдік сипатта
болатын төлем; керсетілген кызметтің кұны есепке плына отырып жүзеге асырылатын
төлем; кейде мемлекеттің материалдық мүддесі басым болып кететін төлем
Алымдардың түрлері: заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін; жеке кәсіпкерлерді
мемлекеттік тіркегені үшін; жылжымайтын мүлікке деген құқықтарды және олармен
жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін; радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі
жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін; механикалық көлік құралдары мен
тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін; теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді
мемлекеттік тіркегені үшін; азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін; дәрі
дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін; автокөлік кұралдарының Қазақстан
Республикасы арқылы жүріп өткені үшін; аукциондардан алынатын алым; елтаңбалық алым;
жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым; телевизия және
радиохабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін
алынатын алымдар.
Баж - арнайы уәкілетті органдар тарапынан келуші-өтінуші тұлғаларға қатысты
жасалған заңи маңызы бар белгілі бір іс-қимылдар және берілген құжаттар үшін, сол заңды
немесе жеке тұлғалардан алынатын біршама эквивалент, міндетті ақшалай төлем.

Мемлекеттегі баждар мемлекеттік және кедендік болып бөлінетіндіктен, бірақ, жалпы
сипаттамасы көптеген белгілері бойынша сәйкес келетіндіктен, бажға тән қасиеттер
ретінде мына келесідей белгілерін көрсетеміз; міндетті төлем; мәжбүрлі төлем; Салық
Кодексінде белгіленген мына келесідей объектілерден сотқа берілетін талап арыздардан,
ерекше жүргізілетін істер бойынша арыздардан, кассадиялық шағымдардан, сондай-ақ,
соттық құжаттардың көшірмелерін бергені үшін, нотариалдық іс-қимылдар жасағаны үшін,
сондай-ақ, нотариат куәландырған құжаттар көшірмелерін бергені үшін; тұрғылықты жерін
тіркегені үшін; аңшылық құқығына рұқсат бергені үшін; Қазақстан Республикасы
азаматтарының төл кұжаттар мен жеке куәліктерін бергені үшін; Қазақстан
Республикасының азаматтығын алу, Қазақстан Республикасының азаматтығын қалпына
келтіру және Қазақстан Республикасының азаматтығын тоқтату туралы құжаттарды
рәсімдегені үшін; қаруды және оның оқтарын сақтауға немесе сақтау мен алып журуге,
тасымалдауға, Қазақстан Республикасы аумағына әкелуге және әкетуге рұқсат бергені үшін;
азаматтық қаруды (ақшалық суық қаруды, пневматикалық қаруды жәке аэрозольдік газды
құрылғыларды қоспағанда) тіркегені және қайта тіркені үшін мемлекеттік баж алынады.
Төлемақылар бұрын "ақы" (плата) деп аталынатын және салықтық төлемдер қатарына
жатпайтын. Қазіргі кезде осы төлемдер "Бюджет жүйесі туралы" Қазақстан Республикасы
заңына және Салық кодексіне сәйкес салықтық төлем болып табылады. Сонымен төлемақы
деп, уәкілетті мемлекеттік органдар тарапынан өздерін өтініш-сұраныспен келген (иеленуші)
тұлғаларға көбінесе материалдық көрініс табатын, кейде басқаша сипатта пайдаланылатын
объектілерді, не болмаса соларға байланысты рұқсат, құқық бергендері үшін сол заңды немесе
жеке тұлғалардан алынатын біршама эквивалентті міндетті ақшалай төлемді айтамыз.

Төлемақы өзіне тән белгілеріне орай міндетті төлем, ақшалай төлем, біршама эквивалент
төлем; осы Салық Кодексі және дербес заң актілерімен негізделетін төлем болып саналады.

Жер учаскелерін пәйдаланғаны үшін; жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны
үшін; қоршаған ортаны ластағаны үшін; жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін; орманды
пайдаланғаны үшін; сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін алынатын
төлемақылар заңи сипатталып, өз көріністерін тапқан.
1.3 Шет мемлекеттер тәжірибесінде жергілікті
салық кірістерінің ерекшеліктері.

Корпорация мүлкiне салық 18 Еуропалық мемлекеттiң 8-де ғана өндiрiлiп алынады. Көптеген
мемлекеттерде мүлiкке салық тек қана жеке тұлғалардан алынады. Олар жергiлiктi бюджеттi
толтырудың бiрден бiр көзi болып табылады. Корпорация мүлкiне салық мөлшерлемей
Швейцарияда 0.3%-дан ауытқиды, ал Грецияда 2,2%-ға дейiн, 90-шы жылдары бұл салық
Австрия, Норвегияда алынып тасталды, ал Италия мен Швецияда керiсiнше жүргiзiлдi.
Францияда жылжымайтын мүлiкке салық жергiлiктi бюджетке жатады. Мұнда, құрылысы
бар жерге, құрылысы жоқ жерге, тұрғын үйге салық салынады. Олармен барлық меншiк
иелерiне, жалға алушыларға және кәсiпорындарға салық салынады. Жалпы сома түсiмiндегi
жылжымайтын мүлiкке салық үлесi жергiлiктi салықтың 50%-н құрайды.Бельгияда
жылжымайтын мүлiкке салық – жергiлiктi салық болып табылады. Ол тұтастай жергiлiктi
бюджетке түседi. Сондықтан да бай аудандардың бюджетi бай болады және керiсiнше. Бұл
салық – кадастрлық.
Германияда жылжымайтын мүлiкке салық, оның тағайындауына қарамастан жыл сайын
жергiлiктi өзiн-өзi басқару органмен салық салынады. Салық сомасы мүлiктiң салықтық құны
негiзiнде жалпы федаралдық ставка бойынша 0,35% есептеледi. Нәтижесi жергiлiктi
коэффициентке көбейтiледi, ол 280-600%-ы құрайды. Сонғы салықтың ставкасы 0,98%–дан
2,1%–ға дейiн мүлiктiң салықтық құнын құрайды. Орташа ставка 1,5% -ды құрайды. Салық
төлеуден мемлекеттiк кәсiпорындар және дiни мекемелер босатылған.
Австралияда жер салығы бойынша салық салынбайтын минимум 2012 жылы 261000
долларды құрап отыр. 2013 жылы бұл сомма 18.6%-ға төмен болған немесе 220000 долларды
құраған. Салық төлеушiлерге жер салығы мына жағдайда салынады, егер 2002 жылы 31
желтоқсанына қатысты, олардың меншiгiндегi жер учаскесiнiң құны 261000 доллар немесе одан
да жоғары болса.
2013 жылдан бастап, жер учаскесi бойынша, тұрғын үйге қолданылған участок құны 168000
долларды құрайтын немесе жоғары негiзгi жер меншiгiне салық төленедi.Бұл 2012 жылғы
көрсеткiштен 18,8%-ға жоғары. 2013 салық жылына жер салығының ставкасы –1,7%-ды құрап
отыр.
Әр австралиялық салық төлеушi салық қызметiнен жер салығының көлемi жөнiнде хабарлама
алады. Мұнда, оның иелiгiндегi барлық жер учаскесi жөнiнде, сондай-ақ салық төлеуден
босатылған жерлер жөнiнде, алдыңғы жылдардағы жер салығынан қарызы жөнiнде ақпараттар
бар. Жер салығы бойынша 1,5% шегерiм көзделген. Шегерiм мына жағдайда жасалады: егер жер
салығы толық көлемде хабарламаны алған күннен кейiн, 30 күн iшiнде бiр жолғы төлем арқылы
төлесе.
Салық үш ағымдық төлеммен төлеуге болады, бiрақ бұл жағдайда ол шегерiмнен айрылады.
Егер салық төлеушi қаржылық жағдаймен салықты төлей алмаса, ол салық төлеу мерзiмiн
ұзарту немесе кейiнге қалдыру жөнiнде өтiнiш жаза алады.
Аумақтық салық жүйесінің ішінде негізгі төртеуіне назар аударуға болады:
- құрылыс жүргізілген жер учаскелері, құрылыс жүргізілмеген жер учаскелері;
- тұрғын-үй салығы;
- кәсіби салық.

Бұл салықтардың ставкаларын алдағы жылға арналған бюджет қаралған кезде билік
органдары белгілейді. Бұл ретте ставкалар заңды негізде белгіленген жоғарғы шегінен аспауға
тиісті.Осы элементтер бойынша есептелген салық мөлшері қосымша бағасының 3,5% аспауға
тиісті. Бұл заңмен белгіленген шектеу.
Ұлыбританияда аумақтық салықтардың ішіндегі негізгісі – мүлік салығы. Ол жылжымайтын
мүліктің иелеріне немесе оны жалға алған адамнан өндіріледі. Мүліктің қатарына жер де
жатқызылады. Салықтың бұл түрін төлеушілер қатарына тұрғын үйді жалға алған және
пәтер ақысын төлейтін адамдар жатады. Жылжымайтын мүлік он жылда бір рет бағаланады.
Бағасына мүлікті жалға беруден түсетін жылдық табысының болжамды сомасы енеді. Салық
салу ставкасы муниципалитет қаржы қажеттіліктерге сүйене отырып белгілейді, сондықтан
графстволар мен Ұлыбритания қалаларындағы ставка біркелкі емес.
Мүлік бағалау категориясының біреуі бойынша сыныпталып салықтың сараланған тәсілі
бойынша салық салынады.
Муниципалитет жергілікті қажеттіліктер үшін басқа да салық түрлерін белгілеуге құқылы.
Әрбір графстводағы алымдар тізбесі әртүрлі.Бюджеттің табыс бөлігінің негізгі көзі
федералдық салықтар болып табылады. Графстволардың, қалалардың бюджеттерінде
федералды салықтан аударымдар 70-90%-ға дейін барады.
Барлық елдерде салықтық жүйенің маңызды элементтерінің бірі – жеке акциз болып табылады.
Салық салу ең алдымен бұл салық түрінің жоғары қазыналық әлеуетімен түсіндіріледі.
17 ғасырда француз экономисі Ф. Дэмэзон " Акциз " туралы былай деді: "акциз өзі ғана қазынаға
басқа салық түрлері сияқты және одан да көп пайда келуі мүмкін". Сонымен қатар қазыналық
қызметті жүзеге асырады.
Акциздік тізім құру саясатының қазыналық бағытталуы қазіргі Ресей салық жүйесінің алдыңғы
кезеңдеріне тән болды. Қазіргі кездегі Ресей салық жүйесіндегі акцизделетін өнімдер тізімі акциз
салығын салу классикалық ұстаным сұраныстарына жауап береді. Оған енетіндер:- әлеуметтік
қауіпті тауарлар: спирт және алкогольді өнімдердің барлық түрі, темекі бұйымдарының кең
сұраптамасы;- сән – салтанат бұйымдары – зергерлік бұйымдар, мотоциклдер және белгіленген
қуатты жеңіл автомобильдер;- минералды шикізаттың кейбір түрлері, табиғи газ, мұнай, жанар –
жағар майдың кейбір түрлері.
Дамыған елдердің салықтық саясаты меншік капиталын тартуға бағытталған. Салықтық
жеңілдіктердің ынталандыру әсерін кәсіпкерлік іс -әрекеттің жанама субсидиялау формасы ретінде
қарастыруға болады. Бірқатар елдерде белгілі бір аймақтарға инвестиция беруді ынталандыру
тәжірибеленеді, мысалы қала шетінде орналасқан аймақтарға салымдар. Экономикалық артта
қалған аудандарда өндірісті модернизациялау мен реконструкциялауға капитал салымдары
ынталандырылады. Кейбір жағдайда инвестицияға салық салынбайтын қосымша үстеме төленеді.
Бұл үстеме капитал салымдарының жалпы көлемінің 10 % - ға дейін жетуі мүмкін. Үстемеден
тәуелсіз немесе оған қосымша капитал салымдарына бюджеттен тікелей субсидия төленуі мүмкін.
Бірақ субсидияға салық салынады.
АҚШ-та федералды табыстар ішінде тікелей салықтар басым орын алады. Штат пен
жергілікті басқару органдарының табыстары негізінен жанама салық және мүлікке салық салу
арқылы қалыптасады.
АҚШ-тың 1995 жылғы федералды бюджетінің табыстылық құрылымын қарастырайық.
Берілген жылға табыс көлемі 976 млрд. доллар өлшемінде жоспарланған. Бюджет жетіспеушілік
(дефицит) сипатта болды. Шығындардың табыстарынан асуы шамамен 150 млрд. доллар
сомасында болды. Бірақ бізді абсолютті сома емес, салықтық және басқа да түсімдер құрылымы
қызықтырады. Мұнда ең ірі салық статьясы тұрғындарға салынатын табыс салығы. Салық
прогрессивтік шкала бойынша алынады. Салық салынбайтын минималды табыстар және үш
салық ставкасы бар. Салық жеке адамға немесе жанұяға салынуы мүмкін. Соңғы жағдайда жанұя
мүшелерінің барлық табыстары қосылып қарастырылады.
Салықты есептеу келесі түрде жүреді: барлық табыстар қосылады, еңбекақы, кәсіпкерлік іс -
әрекеттен табыс, жеке зейнетақы немесе сақтандыру қорлармен төленетін зейнетақы мен
жәрдемақы, белгілі бір сомадан жоғары мемлекеттік жәрдемақы, бағалы қағаздардан түсім және
тағы басқа.
Жапонияда мемлекеттік және жергілікті салықтар қолданылады. Сонымен бірге барлық
салық түсімдерінің 64 % - ы мемлекеттік салық, ал қалғандары жергілікті салықпен
қамтылады.
Жергілікті салық туралы заң олардың түрлері мен шекті ставкаларын анықтайды, ал
қалған белгілеуді жергілікті парламент жүргізіледі. Елде жалпы 25 мемлекеттік және 30
жергілікті салық бар. Оларды үш ірі топ бойынша жіктеуге болады.

Біріншісі – бұл заңды және жеке тұлғалардың табысына салықтар;
Екіншісі – мүлікке тікелей салық;
Үшіншісі – тікелей және жанама тұтыну салығы. Бюджет негізін тікелей салықтар
құрайды.

Мемлекеттің ең жоғары табысы заңды және жеке тұлғалар табысының салығы әкеледі.
Ол барлық салық түсімдерінің 56 % - нан астамын құрайды. Кәсіпорын мен ұйымдар
пайдасынан төленеді: мемлекеттік табыс салығын 33,48 %, префектуралық табыс салығы 5
% мемлекеттіктен өлшемде төленгеннен кейін, пайданың 1,67 % ставкасын береді.
Жеке тұлғалар мемлекеттік табыс салығын прогрессиялық шкаласы бойынша 5 ставка :
10, 20, 30, 40 және 50 % арқылы төлейді. Бұдан басқа жергілікті табыс салығы бар, оның
үстіне табыс шамасына тәуелсіз бір тұрғынға 3200 – нен жылына төленетін салық бар.
2 Қазақстан Республикасы жергілікті бюджеттің салықтық кірістері
жағдайын бағалау.

2.1 Жергілікті бюджеттің салықтық кірістерінің мемлекеттік бюджет
кірістеріндегі алатын орны.

Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сияқты бөлу және
бақылау функцияларын орындайды. Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы
басқарудың басты механизмдерінің бірі.Ол экономикаға мемлекеттің
орталықтандырылған ақша қорын жасау мен пайдаланудың нысандары мен әдістерінің
жиынтығы болып табылатын бюджеттік механизм арқылы ықпал етеді. Нарықтық
механизмге көшу жағдайында мемлекеттік бюджеттің қаражаттары ең алдымен
экономиканың құрылымын қайта құруды, кешенді мақсатты бюджеттік бағдарламаларды
қаржыландыруға, ғылыми техникалық әлеуетті арттыруға, әлеуметтік дамуды
тездетуге және халықтын табысы аз жіктерін қолдау,денсаулық сақтау,білім
беру,мәдениет мекемелерін әлеуметтік қорғауға бағытталуы тиіс.
2015-2017 жылдардағы республикалық бюджеттің кірістері

Үлес Үлес Үлес
Атауы 2015 салмағы, 2016 салмағы, 2017 салмағы,
% % %
Кірістер 7 634,80 100,00 9 308,51 100,00 7 451,61 100,00

Салықтық түсімдер 4 883,91 63,97 6 023,26 64,71 6 810,85 91,40
Салықтық емес түсімдер 224,77 2,94 369,42 3,97 273,87 3,68

Негізгі капиталды сатудан 69,709 0,91 60,23 0,65 298,24 4,00
түсетін түсімдер

Трансферттер 2 456,41 32,17 2 855,60 30,68 68,65 0,92
Ескерту: Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің интернет ресурсы мәліметтері негізінде автормен
құрастырылғанhttp://www.minfin.gov.kz
Мемлекеттік бюджеттің атқарылуына салыстырмалы талдау, млн тг

2015 ж 2016 2017
Салық түрлері
Сомасы, млн
Сомасы, млн тг Үлесі, % Сомасы, млн тг Үлесі, % Үлесі, %
тг
Салықтық түсімдер 4 883 913 100,00 6 023 263 100,00 6 810 850 100,00
Корпорациялық табыс 1 224 645 25,08 1 437 365 23,86 1 538 785 22,59
салығы

Жеке табыс салығы 598 807 12,26 691 778 11,49 750 212 11,01
Әлеуметтік салық 464 674 9,51 530 440 8,81 576 606 8,47
Мүлік салығы 208 984 4,28 210 616 3,50 239 511 3,52
Жер салығы 14 935 0,31 15 255 0,25 15 353 0,23
Көлiк құралдарына 42 278 0,87 46 789 0,78 59 981 0,88
салынатын салық

Бірыңғай жер салығы 833 0,02 944 0,02 1 004 0,01

Қосылған құн салығы 944 438 19,34 1 495 682 24,83 1 664 699 24,44
Басқа да салықтар 1 384 319 28,34 1 594 394 26,47 1 964 699 28,85

Ескерту: Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің интернет ресурсы мәліметтері негізінде автормен
құрастырылғанhttp://www.minfin.gov.kz
Облыс бөлігінде мемлекеттік бюджетке салықтар мен
төлемдер түсімінің динамикасы мың тенге

Облыс атауы 2013 2014 2015 2016 2017
Ақмола облысы 57,910 68,134 74,238 82,996 87,487
Ақтөбе облысы 198,197 204,905 257,758 235,331 209,302
Алматы облысы 148,920 164,777 248,964 288,678 253,432
Атырау облысы 494,759 365,973 521,972 625,691 591,229
ШҚО 151,587 159,945 183,578 196,556 183,641
Жамбыл облысы 41,032 50,722 63,651 64,658 67,791
БҚО 266,858 257,141 297,096 312,598 186,320
Қарағанды облысы 271,827 254,531 277,948 264,300 236,118
Қызылорда облысы 48,215 68,009 99,720 88,230 76,433
Қостанай облысы 151,331 116,741 132,167 116,042 99,635
Маңғыстау облысы 237,714 267,943 288,952 353,050 313,236
Павлодар облысы 153,066 179,313 186,950 166,472 164,708
СҚО 43,180 49,710 54,487 54,954 59,801
ОҚО 208,273 187,737 212,362 220,124 240,632
Алматы қ. 934,161 1,074,718 1,182,021 1,249,415 1,363,110
Астана қ. 434,144 637,131 609,367 763,426 852,366
Кірістер, барлығы 4,170,611 4,432,718 4,883,913 6,023,263 6,810,850
Ескерту: Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің интернет ресурсы мәліметтері негізінде автормен құрастырылған
http://www.minfin.gov.kz
Кірістер жоспары жалпы 330 млрд. теңгеге, негізгі екі салық есебінен артық орындалған.
Корпоративтік табыс салығы мен экспорттық кеден бажы тиісінше 230 млрд. теңгеге және
65 млрд. теңгеге артығымен орындалды.
Артығымен орындалуға әкімшілендіру бойынша ұйымдастыру шаралары, сондай-ақ теңге
бағамының өзгеруі әсер етті.Корпоративтік табыс салығы бойынша 994,6 млрд.теңге
сомасындағы бір жылға арналған жоспарда іс жүзінде 1 224,6 млрд.теңге немесе 123,1%
түсті. Қосылған құн салығы бойынша жоспардағы 945,7 млрд.теңгенің орнына 944,4
млрд.теңге немесе 99,9%-да түскен.

Қорыта келе, бүгінде Қазақстан Республикасының салық саясаты мен салықтары ұдайы
және айтарлықтай реформалану үстінде. Бұл процестердің өтпелі кезең талаптары мен
өмір тынысына, сондай-ақ мемлекет пен қоғамның мүдделері мен қажеттіліктеріне,
республикалық бюджет пен жергілікті бюджеттердің кірістері мен шығыстарын
қалыптастыру принциптерін жаңалауға, салықтар жүйесін өзгертуге, салық салу базаларын
таңдау және қалыптастыру әдістемелеріне орай жүзеге асырылып жатқаны белгілі.
2.2 Жергілікті бюджет салық кірістерін есептеу және төлеу реті

Көлік салығын салық салу объектісі болып табылатын бір автокөлік құралы бойынша Ұлы Отан
соғысына қатысушылар, соларға теңестірілетін адамдар, Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы
жанқиярлық еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСР Одағы ордендерімен және
медальдарымен наградталған адамдар, сондай-ақ 1941 жылғы 22 маусымнан 1945 жылғы 9 мамырға
дейінгі аралықта кемінде алты ай жұмыс істеген (қызмет еткен) және Ұлы Отан соғысы
жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСР Одағы
ордендерімен және медальдарымен наградталмаған адамдар;
- салық салу объектісі болып табылатын бір автокөлік құралы бойынша - меншігінде
мотоколяскалары мен автомобильдері бар мүгедектер;
- - салық салу объектісі болып табылатын бір автокөлік құралы бойынша - Кеңес Одағының
Батырлары мен Социалистік Еңбек Ерлері, «Халық қаһарманы», «Қазақстанның Еңбек Ері»
атақтарына ие болған, Даңқ орденінің үш дәрежесімен және «Отан» орденімен наградталған
адамдар, «Ардақты ана» атағын алған, «Алтын алқа», «Күміс алқа» алқаларымен наградталған
көп балалы аналар;
- - ауыл шаруашылығы құрылымынан шығу нәтижесінде пай ретінде алынған, пайдалану мерзімі
жеті жылдан асқан жүк автомобильдері бойынша жеке тұлғалар көлік құралдары салығын
төлеушілер болып табылмайды.
Салық салу объектілері

1. Қазақстан Республикасында мемлекеттік тіркеуге жататын және (немесе) есепте
тұрған, тіркемелерді қоспағанда, көлік құралдары салық салу объектілері болып
табылады.
2. Мыналар:
1) жүк көтергіштігі 40 тонна және одан асатын карьерлік автосамосвалдар;
2) мамандандырылған медициналық көлік құралдары салық салу объектілері болып
табылмайды.
Бұл ретте салықты есептеу үшiн республикалық бюджет туралы заңда белгiленген және
тиiстi қаржы жылының 1 қаңтарына қолданыста болатын айлық есептiк көрсеткiш
қолданылады.
Көлiк құралының пайдаланылу мерзiмi көлiк құралдарының паспортында (әуе кемесiн ұшуда
пайдалану жөніндегі нұсқауда) көрсетiлген шығарылған жылы негiзге алына отырып
есептеледi.
Салық кезеңi iшiнде салық салу объектілеріне меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе оралымды
басқару құқықтарын берген кезде салық сомасы мынадай тәртiппен есептеледi:

1) беруші тарап үшін:
салық кезеңінің басында қолда бар көлік құралдары бойынша салық сомасы салық кезеңінің
басынан бастап көлік құралына меншік құқығын, шаруашылық жүргізу құқығын немесе
оралымды басқару құқығын берген айдың бірінші күніне дейінгі кезең үшін есептеледі;
салық кезеңінің ішінде сатып алынған көлік құралдары бойынша салық сомасы көлік
құралына меншік құқығын, шаруашылық жүргізу құқығын немесе оралымды басқару құқығын
алған айдың бірінші күнінен бастап көлік құралына меншік құқығын, шаруашылық жүргізу
құқығын немесе оралымды басқару құқығын берген айдың бірінші күніне дейінгі кезең үшін
есептеледі;

2) алушы тарап үшін - салық сомасы көлік құралына меншік құқығын, шаруашылық жүргізу
құқығын немесе жедел басқару құқығын алған айдың бірінші күнінен бастап, салық кезеңінің
соңына дейін немесе алушы тарап одан кейін аталған көлік құралына меншік құқығын,
шаруашылық жүргізу құқығын немесе жедел басқару құқығын берген айдың бірінші күніне
дейінгі кезеңге есептеледі.
Жеке тұлғалар үшiн бюджетке салық төлеу мерзiмi салық кезеңiнiң 31 желтоқсанынан
кешiктiрiлмейтiн күн болып табылады.

Салықты төлеу салық салу объектiсiнiң тiркелген орны бойынша жүргiзiледi.

Салық салу мақсатында барлық жерлер олардың нысаналы мақсатына және мынадай
санаттарға:

1) ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге;
2) елді мекендер жерлеріне;
3) өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы емес
мақсаттағы жерлерге (бұдан әрі - өнеркәсіп жерлері);
4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріне, сауықтыру, рекреациялық және
тарихи-мәдени мақсаттағы жерлерге (бұдан әрі - ерекше қорғалатын табиғи
аумақтар жерлері);
5) орман қорының жерлеріне;
6) су қорының жерлеріне;
7) босалқы жерлерге тиесілігіне қарай қарастырылады.
2. Жердің қандай да болсын санатқа тиесілігі Қазақстан Республикасының жер
заңнамасында белгіленеді. Елді мекендер жерлері салық салу мақсаты үшін мынадай екі топқа
бөлінген:

1) тұрғын үй қоры, соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен ғимараттар
орналасқан жерлерді қоспағанда, елді мекендер жерлері;
2) тұрғын үй қоры, соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен ғимараттар
орналасқан жерлер.

3. Жердің мынадай санаттары:

3) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері;
4) орман қорының жерлері;
5) су қорының жерлері;
6) босалқы жерлер салық салуға жатпайды.

Аталған жерлер (босалқы жерлерді қоспағанда) тұрақты жер пайдалануға немесе бастапқы
өтеусіз уақытша жер пайдалануға берілген жағдайда, белгіленген тәртіппен салық салуға
жатады.
4. Жер салығының мөлшері жер иеленушілер мен жер пайдаланушылардың шаруашылық
қызметінің нәтижелеріне байланысты болмайды.

5. Жер салығы:
1) меншік құқығын, тұрақты жер пайдалану құқығын, өтеусіз уақытша жер пайдалану
құқығын куәландыратын құжаттар;
2) жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган әр жылдың 1
қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердің мемлекеттік сандық және сапалық
есебінің деректері негізінде есептеледі.

1. Мынадай:
1) жеке меншік құқығындағы;
2) тұрақты жер пайдалану құқығындағы;
3) бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу объектілері бар жеке
және заңды тұлғалар жер салығын төлеушілер болып табылады.
Кесте 1- Жеке тұлғалардың мүлік салығы салық салу объектілерінің құнына
қарай, мынадай мөлшерлемелер бойынша есептеледі:
1 2 3
1. 1 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда салық салу объектілері құнының 0,05 пайызы

2. 1 000 000 теңгеден жоғары 2 000 000 теңгеге дейiн қоса алғанда 500 теңге + 1 000 000 теңгеден асатын соманың 0,08 пайызы

3. 2 000 000 теңгеден жоғары 3 000 000 теңгеге дейiн қоса алғанда 1 300 теңге + 2 000 000 теңгеден асатын соманың 0,1 пайызы

4. 3 000 000 теңгеден жоғары 4 000 000 теңгеге дейiн қоса алғанда 2 300 теңге + 3 000 000 теңгеден асатын соманың 0,15 пайызы

5. 4 000 000 теңгеден жоғары 5 000 000 теңгеге дейiн қоса алғанда 3 800 теңге + 4 000 000 теңгеден асатын соманың 0,2 пайызы

6. 5 000 000 теңгеден жоғары 6 000 000 теңгеге дейiн қоса алғанда 5 800 теңге + 5 000 000
теңгеден асатын соманың 0,25 пайызы

7. 6 000 000 теңгеден жоғары 7 000 000 теңгеге дейiн қоса алғанда 8 300 теңге + 6 000 000 теңгеден асатын соманың 0,3 пайызы

8. 7 000 000 теңгеден жоғары 8 000 000 теңгеге дейiн қоса алғанда 11 300 теңге + 7 000 000 теңгеден асатын соманың 0,35 пайызы

9. 8 000 000 теңгеден жоғары 9 000 000 теңгеге дейiн қоса алғанда 14 800 теңге + 8 000 000 теңгеден асатын соманың 0,4 пайызы

10. 9 000 000 теңгеден жоғары 10 000 000 теңгеге дейiн қоса алғанда 18 800 теңге + 9 000 000 теңгеден асатын соманың 0,45 процентi

11. 10 000 000 теңгеден жоғары 50 000 000 теңгеге дейiн қоса алғанда 23 300 теңге + 10 000 000 теңгеден асатын соманың 0,5 пайызы

12. 50 000 000 теңгеден жоғары 120 000 000 теңгеге дейiн қоса алғанда 223 300 теңге + 50 000 000 теңгеден асатын соманың 0,75 пайызы

13. 120 000 000 теңгеден жоғары 748 300 теңге + 120 000 000 теңгеден асатын соманың 1 пайызы
2.3 Астана қаласы бойынша бюджеттің салықтық кірістерін талдау

Астана қаласы бойынша мемлекеттік кірістер департаменті түсімдер өзгерісіне
жүргізген талдауға сәйкес 2017 жылдың қорытындылары бойынша бюджет 91,4%-ға
атқарылады.
Кірістер бойынша аталған атқарылмауды есепке алумен, тиісінше 2016 жылғы облыс
бюджетінің шығыс бөлігі шамамен 95,1%-ға, облыстық бюджет 96,8%-ға атқарылады
Бюджеттің кіріс бөлігін толықтыру мақсатында аймақтың экономикасын дамыту
есебімен қосымша қорлар іздеу бойынша жұмыс жалғасын табатын болады.
Кесте 11– Астана қаласы бойынша
салықтық түсімдерінің үлесі,
2015 жыл 2016 жыл 2017 жыл

Салықтық
түсімдер Сомасы, мың тг Үлесі, % Сомасы, мың тг Үлесі, % Сомасы, мың тг Үлесі, %
Салықтық
түсімдер 759 544 716 100 847 201 761 100 912 497 852 100
Корпоративті
табыс салығы 326 256 834 42,95 293 168 092 34,6 271 200 610 29,72
Жеке табыс
салығы 78 422 813 10,32 93 270 093 11,01 105 234 359 11,53
Әлеуметтiк салық 61 502 484 8,1 73 033 627 8,62 78 983 280 8,66
Мүлік салығы 15 790 377 2,08 18 803 258 2,22 21 722 920 2,38
Жер салығы 1 209 083 0,16 1 247 520 0,15 1 659 230 0,18
Көлік салығы 4 281 104 0,56 4 564 490 0,54 6 388 235 0,70
Бірыңғай жер
салығы 756 0,01 623 0,01 0 0,00
Қосылған құн
салығы 152 159 545 20,03 228 809 187 27,01 275 034 434 30,14
Басқа да
салықтар 119 921 720 15,79 134 304 871 15,85 152 274 784 16,69
Салық түсімдерін Астана қаласы бойынша үш жылға талдайтын болсақ, жалпы салықтық
түсімдердің сомасы 2017 жылы 912 497 852 мың теңгені құрады. Бұл 2015 жылмен
салыстырғанда 1,79%-ға көп.
Жер салығы бойынша жыл сайынғы өсімді байқауға болады. 2015 жылы жалпы салықтық
түсімдердің ішінде жер салығы 1,18%-ды алып отыр.

Сурет 1. Бюджетке түсетін салық түсімдерінің
динамикасы, 2017 жыл
3 Жергілікті бюджеттің салықтық
кірістерінің проблемалары мен оны
шешу жолдары
Салық органдарының құқықтары тексеру кезінде басқа мемлекеттік
органдардың мамандарын шақыру өкілеттілігімен толықтырылды. Әрине, бұл
құқық салық органдары қызметкерлерінің жұмысын жеңілдетеді. Жергілікті
атқару органдарына бір реттік талондар беру өкілеттілігі жүктеледі. Бұл
ереже салық төлеушілер үшін ыңғайлы болары анық.
Салық қызметі қайта ұйымдастырылып, әдістері күшейсе де, салықтың
бюджетке құйылуы әлі де өзекті мәселенің бірі болып отыр.
Қала бойынша заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерге салынатын мүлік
салығының толық көлемде, уақтылы жиналмауы бүгінде негізгі мәселелердің
бірі. Бұл тек мүлік салығы бойынша ғана емес, бұл мәселе барлық салық
түсімдері мен міндетті төлемдерге қатысты.
Қазіргі сәтте қызмет көрсетулердің төмен сапасына техникалық
жарақтандыру ықпал етеді. Мысалға, салық есептілігін электронды
түрде табыс ету кезіндегі және дербес шоттарға қол жеткізуді жоюды
ұйымдастыру кезіндегі негізгі проблемалар:
- салық заңнамасының өзгеруіне байланысты салық есептілігі
нысандарын толтыру бойынша бағдарламалық қамтамасыз етудің
уақтылы жаңартылмауы;
- ең жоғары жүктеме кезеңінде есептілікті қабылдау мен өңдеу кезінде
істен шығуға оның ішінде, деректерді салық есептілігі нысандарынан
салық төлеушілердің дербес шоттарына таратудың кідіруіне әкеп
соқтыратын салық есептілігі нысандарын қабылдау және өңдеу жүйесі
жұмыстарының тұрақсыздығы;
- салық есептілігі нысандарын қабылдау және өңдеу жүйелерінің
талдамалық аппаратының жетілмегендігі болып табылады.
Бұл проблемалардың шешімдері:
- көрсетілетін салық қызметтерінің сапасын арттыру (кезек күтуді орташа
уақытын қысқарту, мемлекеттік қызметтердің электронды түрлерін
көрсету бойынша бағдарламалық қамтамасыз ету жұмыстарының
сапасымен қанағаттануды арттыру (сауалнама нәтижелері бойынша),
салықтарды есептеуді оңайлату – жылына салық есептілігін дайындауға
және тапсыруға кететін орташа уақыт, салық органдарының Ақпарат
қабылдау және өңдеу орталықтарының құрылысы);
- салық қызметі органдарының жұмыс тәжірибесінде түсіндіру
жұмысының озық түрлері мен әдістерін, оның ішінде заманға сай
ақпараттық технологияларды пайдалана отырып, енгізу арқылы қоғамның
салық мәселелерінде хабардарлығын арттыру жолымен «Салық қызметі
органдарының қызметіне қоғамның қанағаттануы деңгейінің өсуін
қамтамасыз ету» қамтамасыз ету стратегиялық мақсат шеңберінде
көзделген.
Салықтық қатынастар - бұл мемлекет арасында пайда болатын қаржылық қатынастар түрі, ол
бір жағынан заңды және жеке тұлғалар арасында, ал басқа жағынан шаруашылық
субъектілердің және азаматтардың белгілі бір табыс бөліктерін алу жолымен қоғамдық
жиынтық өнімнің құнын және ұлттық табысты қайта бөлуі арқылы мемлекеттің
орталықтандырылған қорына құюы болып табылады.
Салық төлеу реті:
1. Алдын ала жеке көлігіңіздің салық мөлшерін есептеп алыңыз.
2. Жоғарыда аталған құжаттардың ешбірін қалдырмай, салық төлеу инспекторына көрсетесіз.
3. Өзіңіз есептеген салық мөлшерін түсіндіресіз, егер даулы сұрақтар туындаса, дәл осы мезетте
шешіп алуды ұмытпаңыз.
4. Салықты арнайы кассаларға барып төлейсіз.
5. Салық төленгені туралы құжатты және оның көшірмесін салық төлеу инспекторына өткізесіз.
6. Инспектор белгілеген уақытта (осы күні немесе ертесі күні) жеке көлігіңіздің салығы төленгендігі
туралы және ешқандай қарыз ақшаңыздың жоқтығын растайтын құжатты аласыз.Жеке көліктің
салығын ағымдағы жылдың 1 шілде күніне дейін төлеу міндетті.
Назарларыңызға
рахмет!

Слайдты
дайындаған:
Малмақ Әділ

Ұқсас жұмыстар

Мемлекеттік бюджет. Бюджет жүйесі

Республикасының мемлекеттік құрылымы

Қазақстан Республикасындағы бюджет жүйесі және оның экономикалық мәні

Жекелеген бюджеттің экономикалық мазмұны

ЖЕРГІЛІКТІ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУДЫҢ ҚАРЖЫ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Бюджеттік процесс және оны ұйымдастыру

САЛЫҚТЫҚ КЕҢЕС БЕРУ ЖӘНЕ САЛЫҚ АУДИТІНЕ КІРІСПЕ

САЛЫҚТЫҚ ЖОСПАРЛАУ МЕН БОЛЖАМДАУ

МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ ЖӘНЕ БЮДЖЕТТЕН ТЫС ҚОРЛАР

Республикалық бюджеттің экономикалық мазмұны

Пәндер