Философия - барлық нәрсе туралы білім

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі Семей қаласы
Шәкәрім атындағы университет
Аграрлық факультеті

Тақырыбы: Әл-Кинди және араб тілді философияның бастауы
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
Әл- Кинди және араб тілді
философияның бастауы
III.Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
Әбу Жүсіп әл-
Кинди немесе Әбу-
Юсуф Иакуб ибн Исхақ
әл-Кинди — араб
философиясының негізін
салушы, араб философы,
астрологі, математигі әрі
дәрігері, «арабтардың
философы» деген
құрметті атаққа ие.
Өскен жері — Бағдат, Басрада білім алған. Зерттеушілер
оның 238 трактаты болғанын айтады. Содан біздің заманға
жеткені — 29. Екі бөлімнен тұратын “философиялық
трактаттары” Египетте М. А. Әбу-Ридтың басшылығымен 1950,
1953 ж. жарық көрді. Еуропада латын тіліне тәржімаланды. Әл-
Киндидің “Аристотель еңбектері және олардың философияны
меңгерудегі қажеттілігі”, “Алғашқы философия туралы”,
“Пайда болу мен жойылудың бізге түсінікті себептері туралы”
және “Заттың (субстанцияның) бес мәні туралы” трактаттары
ерекше бағалы.Әл-Киндидің еңбектері философияның дамуына
зор ықпал жасады. Италиян ғалымы Карден оны әлемдегі үздік
жиырма ойшылдың бірі деп атаған.
Ол Аристотель шығармаларын араб тіліне аударып, түсініктеме
жазды. Сол замандағы озық дүниетанымдық ағым —
мутазилиттер көзқарасына сәйкес әлемнің пайда болуы,
жаратылуы туралы құнды пікірлер айтқан. Материя, форма,
қозғалыс, кеңістік, уақыт, субстанция, сан, сапа сияқты
ұғымдарға терең талдау жасаған. Философияның мақсаты мен
қызметі туралы нақты тұжырым жасап, оның білім саласындағы
орнын анықтауға үлкен үлес қосқан.
Әл-Кинди өзінің дүниетанымына негіз етіп жалпыға ортақ
себептілік байланыс идеясын алады, бұл идеяға орай, кез келген
бір затты ақырына дейін ой елегінен өткізетін болса, онда бұл зат
бүкіл ғаламдық нәрсені ойдағыдай тануға мүмкіндік береді.
Құран жолын ұстанушылар Аль-Киндиге күпірлікпен қарады.
Аль-Киндидің көптеген шығармаларына тек шағын үзінділері
ғана сақталған. Араб тілді философиядағы перипатетизм әл -
Кинди шығармашылығынан басталған. Әл – Кинди Птоломей,
Эвклидтің жаратылыстану саласындағы еңбектерін жақсы білген.
Аристотель шығармаларына және Порфирийдің «Кіріспесіне»
түсініктеме жазған.
Әл-Кинди философияны жаратылыстану
ғылымдарымен тығыз байланыста қарастырған.
Философиямен терең айналысу үшін
математиканы білу қажет дей отырып, әл –
Кинди ғылымдардың жүйесін жасаған. Бұл
жүйеге «сан туралы ғылым» арифметика мен
гармония, алаңды өлшейтін ғылым – геометрия,
жұлдыздар туралы ғылым – астрономия кірген.
Төртінші орында алдыңғы үш ғылымды
біріктіретін гармония туралы ғылым тұрған.
Өйткені, гармония немесе үйлесімділік барлық
жерде бар, яғни дыбыстарда, әлемнің
құрылымында, адамның жанында т.т. осы төрт
ғылымның негізін сан туралы ғылым қалайды,
өйткені сан болмаса, ешнәрсе де болмас еді.
Математиканың ерекше проподевтикалық ролін
көрсете отырып, әл – Кинди философияның
рационалдық табиғатына көңіл бөледі.
Философия – барлық нәрсе туралы білім.
Сонымен қатар, ол – материя, форма,
орын, қозғалыс және уақыт сияқты
болмыстың жалпы анықтамалары
туралы ілім. Әл–Кинди идеяларын одан
әрі дамытушы әл – Фараби. Оның даңқы
әлемге тарап, көзінің тірі кезінде-ақ
Аристотельден кейінгі екінші ұзтаз
атанған. Антикалық, орта ғасырлық
білімді терең түсініп, шығармашылық
деңгейге көтеруге көп еңбек еткен әл –
Фараби Платон мен Аристотель
еңбектеріндегі көптеген философиялық
ойларды дамытты.
Араб тілді философияның
бастауы
Араб-мұсылман философиясы - Орта
ғасырда мұсылман дінін қабылдап, араб
тілін қолданған Шығыс халықтары
ойшылдарының философия ілімдерінің
жүйесі.
Араб философиясы шығу тарихы мутазилиттер
(«ерекшеленушілер») қызметімен байланысты. IХ ғ-да арабтар
антик. дәуірдегі жаратылыстану және философия ілімдеріне
қатысты мұраларымен кеңінен таныса бастайды. Басты назарда
Аристотель философиясы болды. Аристотель философиясы кейде
мұсылман философиясы немесе араб тіліндегі философия деп те
аталды. Себебі бұл ұғымға арабтардан өзге парсы, түркі, т.б.
халықтар өкілдерінің философиялық көзқарастары да енеді.
Мысалы: түркі жұртының ғұламасы Әбу Насыр әл-Фараби,
парсылық Әбу Әлгі ибн Сина - оқулықтарда «Араб философтары»
болып аталады. Сондықтан бұлардың бәрінің басын қосып
айтқанда «Араб философиясы» деуден гөрі, «Араб тіліндегі
философия» деген шындыққа сыйымды.
X - XIII ғ-ларда араб тіліндегі
философияның мынадай бағыттары
болған: 1) Шығыс перипатетизмі; 2) «Таза
ағайындар» ілімі; 3) Сопылық ілім; 4)
Мұсылман философиясы; Шығыс
перипатетизмі - Аристотель еңбектерін
насихаттау талқылау жасаған
философиялық мектеп. Мұның басында
әл-Кинди (IX ғ.), әл-Фараби, ибн Сина,
ибн Бадж, ибн Туфейль және ибн Рушд
(Аверроэс) тұр. «Таза ағайындар» ілімі -
оқу жүйесіне арнал жазылған 51 томдық
энңик. еңбекте жинақталған. Бұл алғаш
рет ғылым түрлерін жүйелеу, әрі оны
оқыту мәселе- сіне арналған. Сопылық
ілім - Шығыста кеңінен дамыған ілім.
Бұл бағыттан аса көрнекті өкілдері А. Йасауи, ибн Араби,
т.б. мұсылман философиясының аса көрнекті өкілі - Әбу-л-
Уәлид Мұхаммед әл-Ғазали. Ол әл-Фараби, ибн Сина сияқты
ғалымдармен болмыс туралы бел шешіп айтысқа түскен.
Сопылық ілім мен мұсылман философиясының ұқсастықтары
көп. Араб тіліндегі философияны ғылымда фәлсафа деп те
атайды. Бұл, әсіресе, шығыс перипатетиктеріне тән. Фәлсафа
тарихы әл-Киндиден бастадың, ибн Рушдпен аяқталады.
Фәлсафаның философиядан өзгешелігі - ол Платон, Аристотель
еңбектерін мұсылмандық негізінде зерттей отырып, жоғарыда
айтылған ойшылдар ойлаудың ерекше жүйесін жасаған. Бұл -
грек философиясын тек қайталау немесе оған еліктеу емес,
философияның ерекше тарихи типі. Араб тіліндегі
философиялық тарихи маңызы - Ф.Бэконнан (1561 - 1626)
Спинозоға (1632 - 77) дейінгі мерзімді қамтиды. Жаңа заман
философиясы көтерген басты-басты мәселелерді Шығыс
перипатетиктері мен мұсылман дінтанушылары өз кездерінде-
ақ күн тәртібіне қойған. Фәлсафа мен Батыс философиясы
арасындағы сабақтастық схоластар (схоластика) мен Сигер
Брабантский, Роджер Бэкон еңбектерінен айқын аңғарылады.
Араб философиясының тарихи кезеңдері немесе оның
орталықтары өзгеріп тұрған.
IX - X ғ-да араб философиясы орталығы Халифатта болса,
саяси себептерге байланысты X - XI ғ-да ол Орта Азия мен
Иранға ауысқан. Бұхара, Самарқанд, Мере, Нишапур,
Исфаһан, Рей, Хамадан, Отырар сияқты қалаларда ғылым,
білім өріс алды. Араб философиясының үшінші орталығы
мұсылмандық Батысқа (Испанияға) ауысты. Осыдан әрі қарай
араб философиясы тұтастығынан айырылыс ұлттық
сипаттарға ие бола бастады. Бұл тұста тек Мағриб ойшылы
Абд әр-Рахман Әбу Зейд ибн Халдун (1332 - 1406) есімін ғана
атаймыз. Араб философиясы тіліндегі философия түркі
жұртында кеңінен өріс алды. Түркістан сопылық ілім
орталығына айналды. Йасауи ілімі бүкіл түркі халықтары
мәдениетінің дамуына елеулі әсер етті.
Пайдаланылған
әдебиеттер
Henry Corbin History of Islamic philosophy // М.: Kegan Paul International,
1993. — C. 154—158. — ISBN 0-7103-0416-1.
↑ «Кинди» — статья в Новой философской энциклопедии
↑ Об аль-Кинди в сборнике «Избранные произведения мыслителей стран
Ближнего и Среднего Востока IX—XIV веков»
↑ Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС,
2010 ISBN 9965-26-322-1
↑ Философиялық сөздік, Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1996, 525
б., ISBN 5-89800-097-6
↑ Routledge Encyclopedia of Philosophy Edward Craig // М.:Routledge ,
1998. — С. 238. — ISBN 978-0-415-07310-3
↑ Dr. Mohammed Mrayati, Dr. Yahya Meer Alam, Dr. M. Hassan at-
Tayyan al-Kindi's Treatise on Cryptanalysis // М.: KFCRIS & KACST, 2003.
— С. 77. ISBN 9960-890-08-2 , ISBN 978-9960-890-08-1.
ң ы з ға
рла р ы
На з а т !
х м е
ра

Ұқсас жұмыстар

Иммануил Кант философиясы

Антика философиясын дағы рух пен парасаттың космологизмі

Грек философиясының ерекшелігі

Қазіргі заманғы Қазақстанның үшінші модерациясын жүзеге асырудағы философияның рөлі

Ғылым философиясының негізгі мәселел

Орта ғасырдағы дін өкілдері

Томас Мор идея лары

Философиядағы таным мәселесі

Философияның негізгі сауалдарын зерделеу

Ғылыми және ғылыми емес білімнің демаркация мәселесі

Пәндер