Ибн - Синаның философиялық ойлары

Презентация қосу

Тақырыбы: Ибн-Синаның философиялық ойлары
ЖОСПАРЫ:
I.Кіріспе
Орта ғасырдағы мұсылман философиясы
II.Негізгі бөлім
Ибн-Синаның өмірбаяны және философиялық ойлары
III.Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
ОРТА ҒАСЫРДАҒЫ
МҰСЫЛМАН ФИЛОСОФИЯСЫ
Мұсылман әлемінің ойшылдары ежелгі грек ғылымы мен философиясымен
қатар, философиялық дәстүрлерді одан әрі жалғастырып,
дамытқан. Ортағасырлық Батыс Еуропада христиан дінін ойшылдандыру,
философияны негіздеу процесі жүріп жатса, мұсылман әлемінде, әсіресе, VII
– X ғасырларда философия мен ғылым өзінің гүлденген кезеңін бастан
кешірді. Бұл кезеңде алгебра, психология, астрономия, химия, география,
медицина, т.б. ғылым салалары қарқынды дамыды. Мұсылман әлемінің
философтары мен ғалымдары Батыстың ғылымы мен
философиясының қалыптасуына дүниетанымдық жағынан зор ықпалын
тигізді. Батыс әлемі мұсылмандық Шығыс философиясы арқылы алғаш рет
тарихи мәдени мұрамен, сондай-ақ Шығыс мәдениетінің жетістіктерімен
танысты. Ислам философиясының бастапқы негізін қалаушылар қатарында
әл-Кинди мен әл-Фараби тұрды. Ортағасырлық мұсылман ойшылдары
сопылық дүниетаным негізінде тың тұжырымдар жасады. Нақты өмірдегі
рухани бөлектену орын алатынын ескере отырып, сопылықтың данагөйлері
рухани-адамгершілік тұрғыда толысудың жолын ұсынды.
ИБН-СИНА (АВИЦЕННА)
Батыста Авиценна (Афшан,
Бұқара маңында, 16 тамыз - 980
ж. - Хамадан, 18 маусым 1037 ж.)
- ортағасырлық парсы білгірі,
философ және дәрігер, Шығыс
Аристотелизмнің өкілі. Ол
Саманид әміршілерінің және
күндізгі сұлтандардың дәрігері
болған, біраз уақыт Хамаданның
білгір данышпаны болған. Жалпы
алғанда, ол ғылымның 29 ғылым
саласында 450-ден астам еңбектер
жазған, оның ішінде 274-і ғана
бізге жеткен, орта ғасырлық
ислам әлемінің танымал және
беделді философы және ғалымы.
ӨМІРБАЯНЫ
Ерте жасында ерекше қабілет пен талантты көрсете білген. Ол онда болған
кезде, бүкіл Құранды дерлік жатқа білген. Содан кейін оны медресеге
мұсылман заңын зерттеуге жіберген онда ол ең кішкентайы болған. Бірақ
көп ұзамай мектептің ересек оқушылары тыңдармандары баланың ақыл-
ойы мен білімін бағалап, онымен кеңесу үшін келетін болған, ол кезде
Хуссейн 12 жаста болған. Кейінірек Бухараға келген ғалым Абу Абдалла
Натилидің жетекшілігімен логика мен философия, геометрия және
астрономия зерттеп, оқыған. 14 жасынан бастап жас жігіт өздігінен оқуға
кіріскен. Аристотельдің метафизикасымен таныс болғанға дейін геометрия,
астрономия және музыка оған оңай болған. Өмірбаянында ол бірнеше рет
осы жұмысты оқығанын, бірақ оны түсіне алмайтынын айтқан. Бұған Әл-
Фарабидің «Метафизика» түсіндірмесі жазылған кітабы көмектескен. 16
жасында Ибн Синаны Бухараның әмірін емдеуге оған қарайтын болған.
Өзінің өмірбаянында Авиценна былай деп жазды: «Мен медицинаны
оқыдым, науқастардың бақылауымен оқуды толықтырдым, ол маған
кітапта табылмайтын емдеудің көптеген әдістерін үйретті» - деген екен.
Бухараны түріктер басып алғаннан кейін
және 1002 жылы Саманид әулеті
құлағаннан кейін Ибн Сина Ургенішке
Хорезм басшыларының сотына жол
тартады. Содан кейін ол «дәрігерлердің
князі» деп аталды. 1008 жылы Сұлтан
Махмұд Газнавиге қызмет етуден бас
тартқаннан кейін өмірі яғни жылдар бойы
қыдыруына тура келді. Өзінің ұзақ
сапарында ол кейбір жұмыстарын жазып
үлгерген.

Кейін Исфаханда Әмір ад-Даулаға дәрігер рөлін атқарып қызмет еткен. Бас
дәрігері әрі кеңесшісі рөлін атқарған. Сол кездерде ол филология және
әдебиет саласына қызығып зерттеу жасай бастаған. Исфаханға жорықтар
жасалған кезінде Әділдік кітабы өртеніп, жойылып кеткен. Бірнеше
уақыттардан кейін Ибн-Сина өзінен асқазан сырқатын анықтап байқаған
және оны емдей алмаған. Сөйтіп, Ибн Сина 1037 жылдың маусым айында
қайтыс болған. Оған дейін Ол өз еркімен барлық құлдарын босатып, оларды
марапаттауды және бүкіл мүлкін кедейлерге таратуға нұсқау берген.
Араб тілінде жазылған "Емдік
кітабы" логика, физика, биология,
психология, геометрия,
арифметика, музыка, астрономия
сондай-ақ метафизикаға да
арналған. "Білім кітабы" яғни
"Данишнаме" да энциклопедиялық
көп салалы кітап болып табылады.

Ибн Сина өз жұмысында денсаулық пен медициналық практикадағы
физикалық жаттығулардың рөлі мен орны туралы жазды. Белгіленген
физикалық жаттығулар - үздіксіз, терең тыныс алуға әкелетін ерікті
қозғалыстарды тудырады дейді. Ибн-Синаның медицинада үлкен
ықыласты сіңірген рөлі бар. Ал химия ғылымы саласында ол эфир
майларының дистилдену процесін анықтаған. Ол тұз қышқылы, күкірт
және азот қышқылы, калий және натрий гидроксидтерін шығара алған.
Астрономия саласында Аристотельдің жұмысын сынап оны басқашалай
пікірде көрсеткен.
.
ФИЛОСОФИЯ ТУРАЛЫ ОЙЫ
Метафизика тақырыбымен түсіну үшін Ибн Сина Аристотельдің
тұжырымын ұстанады. Әл-Фарабидің арқасында Ибн Сина мүмкін болатын
өмірді бөліп көрсетеді және өзі үшін бар болғаны керек. Ибн Сина
Жаратушыға әлемнің мәңгілік екендігін растайды. Ибн Сина эволюцияның
мәңгі жасалуда екендігін неоплатоникалық тұжырымдамасын қолдануды
түсіндіреді, осылайша түпнұсқадан жасалып жатқан әлемнің көптігіне
логикалық көшуді, ойлауды түсінеді. Дегенмен неоплатонизнен
айырмашылығы, ол біртұтас түсінудің түпкі нәтижесі емес, сонымен бірге
кез-келген ықтимал өмірдің қажетті элементі ретінде қарастыратын, аспан
салаларының әлеміне шығу процесін шектеуі бар деп ойлайды. Ғарыш әлемі
үш әлемге бөлінген: материалдық әлем, мәңгілікке салынбаған әлемнің әлемі
және бүкіл әлемдегі жер әлемі. Жеке адам денемен бірге адамның толық
қайта тірілуін қамтамасыз ететін бір затты құрайды. Философиялық ойлауды
алып жүруші - бұл ақылды жандарды қабылдауға бейім дене. Абсолютті
ақиқатты ойлау үдерісінің шоғырлануын білдіретін интуитивті көру арқылы
түсінуге болады деген ойларды қалыптастырады.
Ибн Синаның мистикалық шығармаларының шеңбері: «Құс кітабы»,
«Сүйіспеншілік кітабы», «Діни намаздың кітабы», «Қажылықтың мәні»
кітабы, «Өлімді қорқынышынан босату кітабы», «Кітабы алдын ала».
Авиценаның философиялық көзқарасы төңірегінде оның жақтастары мен
қарсыластары арасындағы өткір күрес болды. Суфизмдегілер Ибн-
Синаның рационализміне ойына күрт қарсы шығып, адамға Құдайға
жақындауға мүмкіндік бермейтіні үшін оның философиясын айыптады.
Соған қарамастан, көптеген суфизмдегілер Авиценнаның философиялық
әдісін және эволюциялық табиғат туралы идеясын көтерілу сызығында деп
түрлі ойда қабылдады.
Мұхаммед әл-Ғазали «Философиядан бас тарту» кітабымен танымал Ибн
Синаның философиясын барлық жағынан жоққа шығаруға тырысты. Ол әл-
Ғазалидің пікірінше, ислам дінінің монотеизміне қайшы келетін дуализмге
әкеліп соқтырғандықтан, ол әлемнің және оның атрибуттарының бастығы
мен мәңгілігі туралы доктринаға қарсы болды. Әл-Ғазали сонымен қатар
әлемді өз еркінен емес, табиғи қажеттілік негізінде жаратады деді. Сондай-
ақ ол Ибн-Сина ұсынған себеп-салдардың және дене күшін жоюдың мүмкін
еместігі туралы ойларымен келісе алмады. Кейінірек XII ғасырда әл-
Ғазалидің ойын жалғастырушы Мухаммад Шахрастан болды. Ол өз
еңбектерінде «Китаб аль-Мусараа» ойын жалғастырды. Ал Ибн-Синаның
ойын қорғаған Насир ад-Дин ат-Туси болды.
САЛАЛАР БОЙЫНША ТҮСІНІГІ
Психология бойынша:
Ибн Сина адамның табиғаты мен мінез-құлқы
туралы өз тәлімін дамытты. Оның іліміне сәйкес,
адам табиғаты төрт қарапайым түрге бөлінеді:
ыстық, суық, дымқыл және құрғақ. Бұл табиғат
тұрақты емес, бірақ метеорологиялық жағдайлар
және маусымдық өзгерістер сияқты ішкі және
сыртқы факторлардың әсерінен өзгереді. Таза
сұйықтықтардағы өзгерістер тиісті бағытта
табиғатты реттей алады. Қарапайым табиғатқа
қосымша, Авиценна төрт дене сұйықтықтарының
біреуінің таралуына байланысты төрт күрделі
табиғатты ерекшелендірді.
Ибн Синадың негізгі әдеби шығармалары - «Хай Ибн Якзан» философиялық
роман-аллегориясы, «Құс», «Саламан және Абсаль» деген жиырма дана сөзі.
Бұл жұмыстар мен руба араб, иран және түркі әдебиеттерінің дамуына әсер
етті. Атап айтқанда, XII ғасырдағы иран тіліндегі өлеңдердің классикі Омар
Хайям Ибн Синаны өзінің мұғалімі деп атады.
Әуен яғни музыка саласы бойынша:
Авиценна сондай-ақ оның энциклопедиялық еңбектерінің бірі болып
табылатын музыка теориясы бойынша жұмыстар жазды:
•«Кітап күзетінде»
• «Музыка ғылымының кодексі»;
•«Құтқару кітабында»
• «Музыканың қысқаша мазмұны»;
•«Білім туралы кітапта» музыкалық бөлімі.
Теориялық тұрғыдан Ибн-Сина ортағасырлық дәстүрде музыканы
математика ғылымдарына арнады. Ол оны өздерінің корреляциясындағы
дыбыстарды зерттейтін және композицияны құруға арналған ережелерді
белгілеу мақсатына ие ғылым ретінде анықтады. Пифагордың іліміне
сүйене отырып, ол музыка сандарға бағынады және олармен тығыз
байланысты деп сенді.
ҚОРЫТЫНДЫ:
Қорытындылай келсек, Ибн-Сина жан-жақты дана, білімді,
кемеңгер алғыр адам болған. Оның алғырлығы сонша
надандық пен ашкөздіктің белін буып өз ойын анық айта алған.
Қазіргі таңда оның кейбір тіпті қарстырған ойлары жүзеге асып
өз жемісін адамзатқа беруде оның үлкен мысалы ретінде адам
жанына көмегін айтсақ болады. Өз заманында да беделді
тарихта аты бар қазіргі кезге дейін танымал жан десек болады.
Бұл оның еңбегі. Қазірде ол кісіге арналған ескерткіштер де
бар. Оның яғни Авиценна қаланың қабырғасына жақын жерде
Хамаданға жерленген екен, ал сегіз айдан кейін оның күлі
Исфаханға жеткізіліп, әмір кесенесіне қайта оралған деседі.
Ибн Сина ғалым, зерттеушілік рухы мен білімнің барлық
заманауи салаларын энциклопедиялық тұрғыда қамтыған. Ол
философиялық ойынан дүние эманация жолымен пайда болған
деп тұжырымдаған. Философ феноменальды жад пен ойының
анық айтуымен ерекшеленген ұлы тұлға.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. www.wikipedia.org - желісінен
2. www.nur.kz - желісінен
3. http://islam.kz/ru/articles/istoriya-i-biografiya –
интернет желісінен
4. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә.
Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас
редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том
5. Интернет желісінен фотосуреттер.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Орта ғасырдағы мұсылман философиясы

Ибн - Сина туралы мәлімет

Орта ғасырлардың ұлы ғалымы

Ежелгі Шығыс философиясы тарихи философиялық процесте дербес өзіндік ерекшелігі бар бағыт

Медицинаға қосқан үлесі

Шығыс философиясы

ИБН РУШД МУХАММЕД АХМЕД ЯССАУИ

Батыс Еуропа философиясы

Фарабидің энциклопедиясы

Ежелгі Мұсылман философиясы

Пәндер