Қытай философиясының негізгі бағыттары мен мектептері

Презентация қосу

Қытай философиясының негізгі
бағыттары мен мектептері
Жоспар

Кіріспе
Негізгі бөлім
Қытай философиясының бағыттары
Мектептері
Қорытыңды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қытай философиясы. Біздің жыл санауымыздан бұрын VIII—VI ғасырлар
аралығында қазіргі Қытай мемлекетінің жерінде құлдық қоғам толық
қалыптасқан-ды. Мифологиялық дүниетанымның орнын философиялық
ілімдер ала бастайды. Олардың барынша гүлдену кезеңі Хань
династиясына сәйкес келеді (б.ж.с.д. 207ж.-б.д.220 ж.). Зерттеушілер бұл
кезенді «гүлденген жүз философиялық мектептің өзара тартысы» деп
атаған. Мысалы, Хань дәуіріндегі тарихшы Сьма Тань (б.ж.с.д. 110 ж.
қайтыс болған) солардың ішінен алты философиялық бағыттарды атап
көрсеткен:
Көне Қытай философиясының
негізгі мектептері:Біздің дәуірімізге дейінгі үшінші
ғасырдың аяғында пайда болған Ежелгі Қытай
философиясы кейінірек негізгі алты философиялық
— мектептерге бөлінді. Олар:
бағытқа
конфуцийшылдық, моизм, заң мектебі (легистер),
даосизм, тұрпайы философтар (натурфилософия)
және атаулар мектебі. Олардың арасындағы
бастысы - Конфуций мектебі болды деуге болады,
оның біздің дәуірімізге дейінгі екінші мыңжылдықтан
бастап, XX ғасырдың басына дейін Қытай
мемлекетінің ресми идеологиясы қызметін
атқарғаны бұл пікіріміздің дәлелі бола алады.
Осылардың алғашқысы, яғни Инь және Ян мектебі өз бастауын
«Өзгерістер кітабынан» (б.ж.с.д. VII-VII ғасырда) алады. Бұл кезең
мифологиялық дүниетанымның тарих сахнасынан көшіп,
философиялық көзқарастарға орын босата бастаған кезі
болатын.
Инь және Ян белгісі және Ба гуа Нанниң қаласы сыртында
салынған сурет, Қытай.
Инь және Ян - әлемнің бастауында тұрған мәндер. Бірақ олар
туралы ілім дуалистік сипатта емес, себебі барлық болмыс ол
екеуінің біртұтастығы арқылы ғана бар бола алады. Демек, олар
диалектикалық бірлікте болатын қарама-қарсылықтар. Инь және
Ян қағидалары аспан мен жер, ұрғашы мен еркек арасындағы
қатынастармен тығыз байланысты, әрі олардың дамуына
нұсқайды. Белсенділік көбіне Янға тән болады да, Инь енжарлық
танытып отырады. Бірақ олардың бірлігі - диалектикалық
дамудың көзі. Нәтижесінде заттар мен құбылыстар өзгерістерге
ұшырайды. Мұндай өзгерістер адамдарға да қатысты болады.
Аспан, жер, адам - бұлар үшкілдік бірлікте белгілі бір даму
жолымен (дао) тіршілік кешеді.
Екінші мектеп Конфуцийдің атымен тығыз байланысты.
Конфуций (қытайша Кун Цю, Кун Чжунни, ал әдебиетте
көбінесе Кун-цзы, ұстаз Кун деген атпен белгілі) б.ж.с.д.
551 79 жылдары Лу патшалығында өмір сүрген. Ол
кедейленіп қалған ақсүйек әскербасының семьясында
дүниеге келді. 22 жасынан бастап ұстаздық жұмыспен
айналысты, атағы бүкіл Лу патшалығына жайылды.
Конфуций мектебінде, негізінен, төрт пәннен дәріс
оқытылатын. Олар – тіл, ахлақ, саясат және әдебиет.
Конфуций елу жасында Лу патшалығында көрнекті саяси
қайраткерге айналды. Алайда, сарай төңірегіндегі
саясатшылардың жаласынан он үш жыл бойы ел аралап
қаңғырып кетуге мәжбүр болды. Бірақ та басқа Қытай
мемлекеттерінде оның жаңа ілімі ешқандай қолдау
таппады да, 484 жылы туған Отанына қайта оралған еді.
Конфуцийдің ілімі туралы оның шәкірттері жазып
қалдырған «Лунь юий» («Сұхбаттар мен пікірлер») атты
еңбектен мағлұмат аламыз. Онда Конфуцийдің ойлары
мен тұжырымдары, қағидалары мен пікірлері
жинақталған.
Моизм мектебінің негізін салушы Мо Дидің (б.ж.с.д. 479-
391 ж.) баса көңіл аударған негізгі мәселесі әлеуметтік
ахлақ болып табылады. Бұл мектептің ілімі Конфуцийге
мүлдем қайшы келетін. Өйткені, оның негізінде
дерексізденген жалпы сүйіспеншілік жататын.
Теориялық іспен айналысу - бос уақыт өткізумен бірдей.
Адамдарға керегі нақтылы дене еңбегі, оның пайдалы
нәтижесін, өмір үйлесімділігін көкке тән жігер реттеп
тұрады-мыс. Кейіннен Мо Дидің ізбасарлары таным
мәселелеріне көңіл бөліп, ұстаздарының қош көрмеген
онтологиялық сұрақтарға жауап іздеген көрінеді.
Атаулар мектебі заттар мен құбылыстардың тілде бейнелену
сәйкестілігіне баса назар аударды. (Мұндай мәселе Еуропалық
философияда, яғни ортағасырлық схоластикада ондаған
ғасырдан кейін ғана қарастырылған - автор).
Заңгерлер мектебі.
Ал, заңгерлер мектебіне келетін болсақ, онда оның назары саяси-әлеуметтік
мәселелерге ауып, мемлекет пен құқықтың шығу төркінін, олардың мәнін, мақсаттылық
қызметін зерттеуді қолға алған. Бұл орайда, Конфуций ілімін өткір сынға алып, өздерінің
көзқарастарын жасақтаған. Бұл мектеп Хань династиясының кезеңіне сай қалыптасқан
деп білеміз. Оның іргетасын қалаушылардың бірі Шан Ян: «Кім ақылды болса, ол заң
шығарады, ал кім ақымақ болса, ол заңмен шектеледі. Қабілетті тәртіпті өзгертеді, ал,
қабілетсіз тәртіп арқылы шырмалады. Тәртіпке шырмалған адаммен іскерлік туралы, ал
заңмен шектелген адаммен өзгерістер туралы әңгімелеудің жөні жоқ» депті. Заңгерлер
мектебі тәртіп (ли), жақсылық (дэ), адамгершілік, инсандық (жэнь) категорияларын
қалыптастырып, дамытқан. Дао (жол) заттар мен құбылыстардың даму тәртібін
белгілейді. Олардың мазмұны қатып қалған күйде болмайды, керісінше өзгеріп отырады.
Бұл орайда Инь және Янның бірлігі арқылы жүзеге асырылады. Қоғамдағы тәртіп
дегеніміз кемшіліктерді сырттай мойындау. Мұның орнына билеуші мен қоғамның
арақатынасын қайтадан реттеу керек. Билеуші заң (фа) немесе өкім (мин) шығарады,
алайда олар қоғамның терең қатпарларына жетпейді (увэй). Себебі олар тек марапаттау
мен жазалау жүйелеріне байланысты ғана шығарылған. Егер заң (фа) мен өкім (мин)
өзгертіліп отырса, онда адамдардың да іс-әрекеті заман талабына сай өзгеріп отыруы
тиіс. Өйткені, билеушінің орны көк тәңірінің қолдауымен белгіленген... Заңгерлер
мектебінің негізгі фәлсафалық тұжырымы «жаңа заманға ескі киім кигізуте болмайды»
дегенге келіп саяды. Жаңа заман талаптарына сай жаңа заңдар шығарылуы тиіс. Жаңа
тарихи шындық үшін басқарудың соны тәсілдері қажет. Конфуцийлік ілімнің нұсқауына
ерік ескі тәртіпке қарайлай берудің пайдасы жоқ. Алайда, осы пікірдің авторы Хань Фэй,
Цинь императоры Шихуанның оны қатты мойындап, қалған басқа мектептерге тиым
салғанына қарамастан, өз атымен байланысты қалыптасқан қатыгез басқару тәсілінің
салдарына шыдамай өзіне-өзі қол салған дейді, көне деректер.
Конфуцнй іліміне қарсы шыққан тағы да бір атаулы философиялық
мектептің ілімі даосизм деп аталады. Даоның қазақшасы «жол» деген
сөз. Бұл ілімнің негізін қалаушы б.ж.с.д. VI ғасырда өмір сүрген Лао-цзы.
Бұл «кәрі ұстаз» деген ұғымды білдіретін лақап ат. Ал шын аты-Ли Эр.
Көне Қытай ескерткіштерінде аты аңызға айналған Лао-цзы б.ж.с.д. 604
жылы туған деген мағлұмат бар. Бірақ көптеген Қытай
зерттеушілерінің өздері бұл мағлұматтың шындығына күмән келтіреді.
Лао-цзы 160-200 жыл ғұмыр кешкен деген де мәлімет бар. Ол патша
сарайында тарихшы, мұрағат меңгерушісі болып қызмет атқарған.
Қартайып қалған кезінде Конфуциймен кездесіп сұхбаттасқан да екен.
Лао-цзы өзінің ілімінде, негізінен алғанда, үш қағидаға сүйенеді, олар -
дао, дэ, у-вэй. Дао - әлемдегі заттар мен құбылыстардың сапасы мен
қасиеттері. Дао тек дэ арқылы белгілі болуы мүмкін. У-вэй қағидасы
әрекетсіздікті білдіреді. Ол - даоға кереғар қағида. Дао - өмірдің қайнар
көзі, белсенділіктің үлгісі. «Дао» - заттардың өмір сүру заңы «цимен»
бірігіп, әлемнің түпнегізін құрайды. Әлемде барлығы қозғалыста
болады, олар үнемі өзгеріп отырады, тіпті, осы өзгерістердің
нәтижесінде заттар мен құбылыстар өздерінің қарама-қарсылығына
айналып отырады. Айталық, суық жылиды, сұйық қатады, жақсылық
жамандыққа айналады, т.т. Сайып келгенде, әділеттілік жеңеді,
әлсіздер күшіне енеді, дейді Лао-цзы. Ол үстем таптың өктемдігіне
қарсы болды, шектен шыққан ысырапшылдықты жоюға, алғашқы
қауымдық өмірге қайта оралуға шақырды. Әрине, заманындағы ғылыми
танымның даму дәрежесінің төмендігіне байланысты даосизм анайы
материалистік сипатта болды. Бұл ілімде алғашқы диалектикалық ой-
пікірлер бой көрсеткенімен дәуір ауқымынан шығандап шыға алмады.
Біздің эрамызға жақын дәуірде ежелгі Қытай жерінде қоғамдық даму
тоқырауға ұшыраған еді. Үстем таптардың өзара қырқысқандары,
бірнеше мемлекетке бөлінген Қытайдағы орын алған патшааралық
соғыстар еңбекші халықты әбден күйзелткен болатын. Осындай
жағдайларда Лао-цзы ілімі діни-мистикалық сарынға бой ұрып, бірнеше
тармақтарға бөлініп кетті. Алайда, Лао-цзыдын өз басын қатты қадыр
тұтқандықтан, қытайлықтар әлі күнге дейін оның аруағын сыйлап, бас
иеді, жерленген зиратына мінажат етеді.
Пайдаланылған Әдебиеттер

Ғаламтор желісі
Ifreestore.net
Kk.wikipedia.org
Ppt-online.org
Bixos.kz

Ұқсас жұмыстар

Ежелгі Қытай философиясының ерекшеліктері

Ежелгі Қытай Ежелгі Үнді Сократқа дейінгі кезең

Ежелгі Грек философиясының мектептері

Үнді философиясы

ФИЛОСОФИЯНЫҢ БАҒЫТТАРЫ - МАТЕРИАЛИЗМ ЖӘНЕ ИДЕАЛИЗМ ФИЛОСОФИЯНЫҢ БАҒЫТТАРЫ

Сократ философиясы

Ежелгі Мұсылман философиясы

Дүниені философиялық түсінудің негіздері

Сиань - өлместігі, ұзақ өмір сүруі

Логика ғылымы

Пәндер