Платонның мемлекет туралы

Презентация қосу

«Платонның саяси-әлеуметтік
концепциялары»
2

Жоспар:
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1. Платон деген кім
2. Платонның философиясы
3. Платонның мемлекет туралы
4. Платонның ілімі бойынша
5. Платон таным процессі

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
3

Платон
Платон Афиналық (б.з.б. 427 – 347) – ежелгі грек философы,
Сократтың шәкірті, еуропалық идеализмнің негізін салушы.
Платон оның лақап аты (жалпақ, кең), өз есімі – Аристокл. 407
ж. Платон Сократпен танысып, оның ең сүйікті шәкіртінің бірі
болды. Сократ өлгеннен кейін Афинадағы саяси жағдайдың
қолайсыздығына байланысты Мегарга кетті. 389 ж. Оңтүстік
Италия мен Сицилияға саяхат жасап, онда пифагоршылармен
ғылым, философия, діни ілім жайында пікір алысты. Платон
Афинада өз мектебі – Платон академиясын негізін қалайды.
367 және 361 ж. Сицилияға екі рет саяхат жасап, өмірінің
соңғы жылдарын Афинада өткізді. Осында көптеген еңбектер
жазып, дәріс оқыды. Негізгі шығармалары: «Апология»
(Сократты қорғау), «Критон» (заңды сыйлау туралы), «Кратил»
(тіл туралы), «Федон» (әдептілік туралы), «Мемлекет»
(идеялар теориясы), «Теэтет» (білім туралы), «Тимей»,
«Заңдар», т.б.
4

Әр түрлі кезеңдерде оның философиясындағы метафизика мен гносеологияға,
діни проблематика мен мистицизмге зор көңіл бөлінсе, қазіргі уақытта
платонизмнің мәні ретінде оның ауызша диалектикасына, этикалық-саяси
проблематикасына баса назар аударылады. Платон ілімінің шынайы маңызы осы
көзқарастардың барлығын жинақтағанда ғана көрінеді. Платондық метафизиканың
кең ауқымды ерекшелігі, онда жаңа шындықтың ашылуымен байланысты, яғни
физис философиясында бұрын-соңды сөз қозғалмаған сезімнен тыс, физикалықтан
тыс кеңістіктің ашылуымен байланысты болды. Платонның дәл осы жаңалығы
философия дамуындағы маңызды кезең болып саналды және батыстық даналықтың
дамуындағы материалдылық және материалдылық емес, сезімге тән және сезімнен
тыс деген айырмашылықтардың негізін қалады. Осы категориялар түрғысында
табиғат пен ғарыш өз алдына заттар түрінде емес, тек олардың құбылысы түрінде
ғана көрінеді. Нағыз және нақты болмысқа заттардың мәнін, олардың парадигмасын
білдіретін идеялар ғана ие болады. Платонның идеялар әлемі — бұл сатылы түрде
ұйымдастырылған жүйе. Оның ең жоғарғы шыңында Игіліктің абсолюттік идеясы
орналасқан. Физикалық әлем немесе сезіммен қабылданатын ғарыш әлемі мынадай
кесте негізінде пайда болады: үлгі (идеалды әлем), көшірме (физикалық әлем) және
Жаратушы (демиург) — үлгіге сәйкес көшірменің авторы.
5

Платон таным мәселесін жанда әуел бастан нақтылық түрінде ұшырасатын
ақиқатты ажыратып алу ретінде қарастырады. Бұл ажыратудың тәсілі сократтық
майевтика болып табылса, ал «ди-алектика» термині онда жаңа мағынаға ие
болады. Платон өнерді ақиқаттан ауытқу, риториканы ақиқатты
мистификациялау ретінде қарастырды. Платонның адам концепциясы дуалистік
болғандықтан (жан мен тән), таным тазару ретінде, ал диалектика бетбұрыс
ретінде қарастырылады. Жанның мәңгілігі Платон үшін ең маңызды мәселе
болғандықтан метемпсихоз ұғымы әр-түрлі мифтер түрінде сипатталады.
Платондық дүниетанымның інжу-маржаны оның бүкіл ой-толғамдарын
қорытындылайтын «Мемлекет» диалогы болып табылады. Платонның
түйіндеуінше, егер саясаткер философқа айналса (және керісінше), онда Ақиқат
пен Игіліктің жоғары құндылықтарына негізделген шынайы мемлекет
қалыптастыруға болады. Ал Әділеттілік бүкіл басқа нәрселер соның төңірегінде
айналатын негізгі өзек болып табылады. Идеалды мемлекетті практикалық
тұрғыда қалыптастырудың бірнеше мүмкіндігі сәтсіз аяқталған соң Платон
өзінің «Саясат» және «Заңдарында» «барлық нәрсенің өлшемі — Құдай» деп
санайтын адамдардан құралған нақты мемлекеттің формасын табуға ұмтылады.
6

Платонның мемлекет туралы ойлары да әлі күнге дейін маңызы
жойған жоқ. Жер бетінде мінсіз, идеалды мемлекет құруды арман
етпеген философтар философия тарихында көп
кездеседі.Солардың алғашқыларының бірі Платон болды. Оның
«Мемлекет», «Заңдар» және тағы басқа еңбектері осы тақырыпқа
жазылды. Платонның пікірінше, мінсіз мемлекет Шындық пен
Игілікке негізделіп құрылуы керек, ал бұл қасиеттер
философтарға тән болғандықтан, мінсіз мемлекетті философ
басқаруы тиіс. Мемлекет-полисті адам жанының үлкейтілген түрі
деп қарастырған ол жанының бөліктерінің мөлшеріне
байланысты осы мемлекетте өмір сүретін адамдарды үш тапқа
бөледі.
7

Платонның материясын танып-білуге болмайды, ол –
бейболмыстың бір түрі. Матери көптүрліліктің,
жалқылықтың, заттанудың, өзгерістердің, туу мен өлімнің,
табиғи қажеттіліктің, жамандықтың және еріксіздіктің қайнар
көзі. Материя мәңгі, ол өмірге идея арқылы келмейді. Платон
материяның бұл түрінен физикалық материя түрін ажыратып
қарастырады. Физикалық материя антикалық көзқарастарда
қалыптасқан төрт негіз – от, жер, су, ауа түрінде өмір сүреді.
Сезімдік заттар – заттандырылған идеялар мен материяның
туындылары. Материялық денелер өзгермелі: уақытша
дүниеге келіп, қайта жоғалып жатады.
8

Платонның ілімі бойынша, идея мен материядан басқа үшінші
бастама – әлемдік рух немесе космос рухы шығарм. күштің,
қозғалыстың, тіршіліктің, жанның, сананың және таным
процесінің қайнар көзі ретінде идеялар әлемі мен заттар әлемін
байланыстырады. Ол заттарды идеяларға ұқсауға, ал идеяларды
заттарда болуға көндіреді. Осы екі әлемді біріктіріп, байланыстыру
үшін космостық рухтың өзі қарама-қайшылықта болуы керек. Ол
қарама-қайшылық үш бөліктен тұрады: біріншісі – өзіне-өзі тең
бөлік (идеялар әлемі), екіншісі – өзгермелі бөлік (материя) және
үшіншісі – сол екеуінің қосындысынан тұратын бөлік (сезімдік
заттар әлемі). Космосқа рух беретін – демиург. Ол космостың
мәңгі бастамасы, себебі және жүйеге келтірушісі. Демиург
жаратқан жандар аспанда болған кезінде идеялар әлемін көріп,
танып-біледі; бірақ жерге түсіп, адамдардың денесіне
орналасқанда көрген-білгенінің бәрін ұмытып қалады.
9

Платон таным процессі – жанның ұмытып қалған
идеялар әлемін еске түсіруі деген қорытынды жасайды.
Материялық денелер идеялардың денесі болғандықтан,
жан оларды көргенде, ұмытып қалған идеялар әлемі
туралы білгені есіне оралады. Жанның осы жолмен алған
білімі нағыз ақиқатқа жатады. Аспан әлемінің
үйлесімділігін зерттейтін ғылымдар арқылы алған білім –
ақиқатқа жақын, себебі олар идеялар әлемі туралы тікелей
білім бермесе де, соған жақындатады. Ал сезімдік
денелер туралы күнделікті тәжірибе арқылы алған білім –
шындыққа жанаспайды, себебі ол болмыс, иделар әлемі
туралы білім емес, олардың көлеңкесі туралы алынған
білім.
10

Платонның пікірінше, сезімдік танымның
ақиқатты тану жолында ешқандай маңызы жоқ,
себебі түйсіктер арқылы алған мәліметтер заттардың
өзіндегі құбылыстар туралы білім емес, тек
адамдардың пікірінде ғана қалыптасқан ұғымдар. Ал
заттардың көзге көрінбейтін шын мәнін тек ақыл-
ойдың күші арқылы білуге болады. Сондықтан шын
ақиқатты түсініп білу үшін ақыл-ой заттар әлемінен
аластатылып, жанның идеялар әлемінде көргендерін
есіне түсіруге мүмкіндік алуы керек. Бұл жолда оған
эрос көмектеседі, себебі ол адамдарды
шығармашылыққа жетелейтін құдіретті күш.
11

Платонның көзқарасы бойынша, идеяны, эростыбасшылыққа алған өмір
әдептілік идеясын (игілік, қайырымдылық) жүзеге асырады. Ол тек рухни
махаббат негізінде ғана мүмкін. Игілік (қайырымдылық) дегеніміз жанның
реттілігі мен үйлесімділігі. Платонның түсінігінше игіліктің төрт түрі бар.
Олар: жүректілік, данышпандық, естілік және әдептілік. Бұл игіліктер
адамдардың бәріне бірдей дарымайды. Осы игіліктердің даруына қарай
қоғамдағы әлеуметтік топтарды үш топқа бөлуге болады. Олар:
игіліктердің төрт түрінің төртеуі де дарыған – философтар, бұлар
мемлекетті басқарулары керек, данышпандықтан басқа қалған үш игілік
дарығандар – әскербасылар, т.б., ал игіліктің соңғы екеуі ғана дарығандар –
қолөнершілер, шаруалар, саудагерлер, т.б. Осы әлеуметтік топтардың
әрқайсысы мемлекетке пайдалы және өте қажет.

Сондықтан мемлекет өз тарапынан азаматтарды игілік рухында
қалыптастыруға, тәрбиелеуге жағдай жсауы керек. Жетілген мемлекетте
аталған үш әлеуметтік топ бір-бірімен жарасып, әрқайсысы өз ісімен
айналысады да, мемлекетте игілік орнайды.
12

Өзінің жетілген мемлекет идеясын жүзеге асыруға
талпынысы сәтсіз аяқталған соң Платон өз шығармаларында
«барлық нәрсенің өлшемі – Құдай» деп санайтын адамдардан
құралған нақты мемлекет пошымын табуға ұмтылады.
Платонның ойынша, адамдар өз қажеттіліктерін жеке дара
өтей алмайды. Олар өмір сүру үшін тамақ, киім өндіріп, үй
салулары, т.б. жасаулары керек. Біреулері егіншілікпен,
екіншілері тігіншілікпен, үшіншілері құрылыспен,
төртіншілері етікшілікпен, т.с.с. айналысады. Сөйтіп, олардың
бәрі бірігіп қана қажеттілігін өтейді. Осы бірігудің арқасында
қоғам, мемлекет пайда болады. Мемлекет еркін адамдардың
бәріне бірдей әділ қызмет етуі керек.
13

Платон мемлекеттік құрылысты 5 түрге
бөлді:
аристократия
тимократия
олигархия
демократия
тирания
Бұлардың ішінде ең жақсысына
аристократиялық мемлекеттті жатқызады. Онда
ақыл-естілік, парасаттылық билейді. Оның
қағидалары адамгершілік, абырой, ар-намыс деп
санады.
14

Платон қоғамдық меншікті қолдап, жеке меншікке қарсы
тұрды. Өйткені қоғамдағы кикілжіңдер мен дау-жанжал,
қайшылықтарды тудыратын жеке меншік деп санады.
Платонның философиясы ежелгі грек дәуіріндегі Пифагордан
басталған діни-мистикалық идеяны дамытумен ғана шектелген
жоқ. Платон өзіне дейінгі философтардан қажетті, бағалы деген
ой-пікірлерді қабылдай білді. Ежелгі грек философиясының
көрнекті өкілі ретінде адам туралы мәселеге кеңінен тоқталып,
соған байланысты көптеген мәселелер көтерді. Оның
философиясындағы үлкен бір жаңалық – адамды биологиялық
табиғи, сезімдік заттар дүниесінің немесе атомдардың
қосылысы деген дөрекі, тұрпайы анықтамадан бас тартуы. Ол,
ең алдымен, адамды қоғамдық өмірдің сан түрлі белестеріне көз
жүгірте отырып, тануға ұмтылды.
15

Қорытынды:

Сонымен,қорыта айтсақ Платонның ойынша,
адам – әрі қоғамдық, әрі парасатты, әрі
мемлекеттік азамат. Платон өзінің көптеген
шығармаларында, әсіресе, саяси-әлеуметтік
мәселелерді қарастырған сұхбаттарында адамның
ішкі дүниесін ашумен қатар оның қоғамдық іс-
әрекетіне де талдау жасады. Платонның көптеген
ой-пікірлері кейінгі философтарға үлкен ықпалын
тигізіп, осы күнге дейін өміршеңдігін көрсетіп
келеді.
16

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-
491-3
2. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме
сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344
бет. ISBN 9965-822-10-7
3. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә.
Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас
редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том
17

НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Платонның мемлекет туралы ілімі

Платон еңбектері

ПЛАТОН ФИЛОСОФИЯСЫ

Ежелгі Грек және Шығыс ойшылдарының саяси көзқарастары

Саяси ойлар тарихы

Платонның саяси - әлеуметтік концепциялары

Даосизм - байырғы Қытай философиясындағы негізгі бір бағыт

Тұлға саясат субъектісі

Грек философиясының ерекшелігі

Негізгі идеялар

Пәндер