Гемоглобинге жалпы түсінік

СӨЖ

Тақырыбы: Гемоглобинопатиялар.

Орындаған:

Тексерген:

Кіріспе:

1. Гемоглобинге жалпы түсінік;

2. Гемоглобинопатиялар, құрылысы және оның түрлері;

3. Этиология және патогенез;

4. Талассемиялар :

а) Альфа талассемия;

б) Бетта талассемия.

5. Қорытынды.

Гемоглобин

Гемоглобин (грекше - haima, haimatos - қан және латынша globus -шар) -адамның, омыртқалы және кейбір омыртқасыз жануарлырдың қанының қызыл пигменті. Тыныс мүшелерінен оттекті ұлпаларға, ал көмірқышқыл газын ұлпадан тыныс мүшелеріне тасымалдайды. Гемоглобин жетіспесе анемия ауруы пайда болады. Гемоглобиннің қалыпты жағдайдағы нормасы әйелдерде 120-150г/л, ер адамдарда 130-160 г/л. Егер гемоглобин мөлшері шектен тыс көп болса, қан қоюланып жүрек, қан, тамыр ауруына шалдығады. Құрамында гемоглобин бар азық-түліктер: бауыр, ет т. б. Гемоглобин қанның қызыл жасушалары эритроциттердің құрамында болады. Эритроцит оттегіні өкпеден бұлшықет тарамдарынан көмірқышқыл газын алып, өкпеге апарады. Бұл "гем" деп аталатын ерекше ақуыз көмегімен жүзеге асырылады. Гемге оттегі молекуласы қосылады, ол -гемоглобин бөлігі. Жалпы гемоглобин 96%-ы нәруыз -глобиннен, 4%-ы темір атомы бар гемнен тұрады.

Гемоглобинопатиялар- глобин ақуыздарының полипептидтік тізбектерін кодтайтын гендердің мутациясы нәтижесінде дамитын тұқым қуалайтын аурулар тобы болып табылады. әр түрлі нұсқаларында не гемоглобин формасы өзгереді, не глобин тізбектерінің құрамының ара-қатынасы өзгереді.

Гемоглобинопатиялар

Сапалық

Сандық

Аминқышқылдарыңың полипептидтік тізбектерін ауыстыруға негізделген

α - немесе β-полипептидтік тізбектерінін жылдамдығымен байланысты болады

Гемоглобин 4 полипептид тізбегінен тұратын

гетерогендік ақуыз. Қалыпты

жағдайда ересек адамның 95-98% гемоглобиндері құрамына

2 альфа (𝛼) және 2 бетта (𝛽) тізбектері кіретін Нв А,

ал 2-2, 5% гемоглобиндері Нв,

тек 0, 1-2% гемоглобиндері ұрық (фетальді) гемоглобині НвҒ күйінде болады.

Этиология және патогенез

Эмбриогенез барысында гемоглобиндер ара-қатынасы мүлдем басқаша болады және постнатальдық кезеңде еш уақытта

кездеспейтін формалары кездеседі. Мысалы, 18 апталық ұрықтар құрамында ересек адамдарда кездеспейтін - полипептид тізбегі бар Hв Gower2 гемоглобин, 20-шы аптадан бастап бұл гемоглобин НвҒ гемоглобинмен алмастырыла бастайды және ол құрсақтағы балада, жаңадан туған нәрестелерде басым болады. Фетальдық гемоглобиннің А гемоглобинмен алмастырылуы 1 жаста жүреді.

Глобин гендерінің орналасу ерекшеліктеріне және транскрипциялануының қадағалануының күрделілігіне қарай бұл аурулардың қалыптасуының бірнеше генетикалық тетіктері белгілі. Альфа тізбетің 2 қосарланған гендері 16 хромосомада орналасқан. Бетта (𝛽) глобин тізбектерінің гені 11 хромосомның 11р 15. 4 - р15. 5 учаскесінде кластер түзіп орналасқан. Кластерде гендердің орналасу реті олардың эмбриогенезден ересек жасқа дейін бірізділікпен экспрессиялану ретінде сәйкес болады: бірінші болып 𝜀 - тізбек гені, содан кейін 2 гамма (𝛾) тізбек гендері (𝛾 -G және 𝛾 -А), бетта (𝛽) гендері орналасады. Бұл гендердің өнімдері альфа (𝛼) глобин тізбектерімен бірлесіп әр түрлі глобин тізбектерімен бірлесіп әр түрлі глобин типтерін қалыптастырады. Кластер гендерінің кезек -кезегімен экспрессиялануы оның - ұшынан біршама қашықта орналасқан промотордың реттеуші гендері арқылы жүзеге асады. Белгілі бір глобин тізбегінің экспрессиясын төмендететін не толық бастырмалайтын мутациялар пайда болған жағдайда кластердің басқа гендерінің экспрессиясының күшеюі байқалады. Нәтижеде тиесілі жас кезеңіне тән емес гемоглобиндер түзіледі.

Альфа (𝛼) және бетта (𝛽) глобиндер санының азаюы не толықтай болмауы және гемоглобин молекуласында олардың басқа тізбектермен алмастырылуына байланысты туындайтын ауруларды Жерорта теңізі қазбасы немесе талассемиялар деп атайды.

Альфа ( а) талассемия -

тізбектері гендерінде болатын мутациялар негізінде дамитын ауру тобы. Олардың генетикалық себептері альфа (а) тізбектері генінің 4 көшірмесінің ірі делециялары саналады.

Альфа (а) талассемияның клиникалық көріністері делециялар ұзындығына қарай өзгереді. Егер делеция геннің 1 көшірмесінде болатын болса, онда ауру симптомдары байқалмайды, екі көшірме делециясы микроцитоздың дамуына, үш көшірме делециясы созылмалы гемолитикалық қан аздылықпен сипатталатын және 4 бетта тізбектен құрылған гемоглобиннің түзілуіне алып келетін аурудың нағыз клиникалык дамыған типін қалыптастырады.

Бетта (в) талассемия -

геннің бетта (в) глобин тізбектерінде пайда болған мутациялар негізінде дамитын аурулар тобы. Мутация типіне альфа(а) және бетта (в) глобин тізбектерінің болуы - болмауына байланысты бұл аурудың бірнеше клиникалық - генетикалық нұсқаларын ажыратады.

Бетта (в) талассемия нонсенс мутация, сплайсингтің бұзылуы және транкрипция рамкасының жылжуы типті мутациялар нәтижесінде дамиды. Оның себебі болып геннің промоторлық учаскесінде ТАТА, - ЦТ және ЦАДЦЦ бокстарында, 51 және З1-трансляцияланбайтын учаскелерінде пайда болған мутациялар саналады.

Орақ пішінді қаназдылық (анемия)

Бетта (в) глобин генінің мутациясы бойынша гомо-және гетерозиготалыларда дамитын генетикалық гетерогенді ауру. Бұл аурудың негізгі белгісі -эритроциттер пішінінің ораққа ұқсас болып өзгерүі. Бұл ауру алғаш рет 1910 жылы сипатталған. Аномальдық гемоглобиннің (НвS) гетерозиготалы тасымалдаушылары Жер шарының безгек ауруы кең таралған аймақтары - Орталық Африка, Жерорта теңізі, Үндістан т. б. елдерінде жиі кездеседі.

S гемоглобиннің түзілу себебі болып - бетта (в ) тізбектің 6 орнында валин аминқышқылының глутаминмен алмасуына алып келетін нүктелі мутация саналады. Бұл - гемоглобиннің ерігіштігінің төмендеуіне және полимерленуінің жоғарылауына алып келеді.

Қантамырлардың тығындалуы ишемия ошағының пайда болуына алып келеді. Егер ауру ұзаққа созылса ішкі мүшелерде, сүйек кемігінде, бас миында инфарктың дамуына ұласады.