Дара жарнақтылар класы

Презентация қосу

СӨЖ
Тақырыбы: “Дара жарнақтылар класы. Лалагүлділер,астықтар тұқымдастарына сипаттама. Жоғары сатыдағы
өсімдіктердің медико-биологиялық маңызы.”

Орындаған:
Мамандық:
Топ:
Тексерген:

Астана, 2018 ж.
Жоспар:

І. Кіріспе
а) Дара жарнақтылар класы
ІІ. Негізгі бөлім:
а) Лалагүлділер тұқымдастарына сипаттама;
ә) Астықтар тұқымдастарына сипаттама;
б) Жоғары сатыдағы өсімдіктердің медико-биологиялық
маңызы.
ІІІ. Қорытынды.
ІV. Әдебиеттер.
Кіріспе
Дара жарнақтылар класы (Liliopsida немесе Monocotyledones) 4
кластармағынан, 38 қатардан, 104 тұқымдастан және 63000-дай түрлерден
тұрады. Негізгі өмірлік формалары шөптесін өсімдіктер (бір-, екі-, көп
жылдық), сиректеу ағаштар, бұталар, лианалар. Жер бетінің барлық
құрлықтарында (континенттерінде) кең таралған. Дара жарнақтылар толық
табиғи эволюциялық тізбек болып табылады. Оның жекелеген қатарлары
мен тұқымдастары ұқсас маманданған және ауыспалы формаллары
арқылы бір-бірімен байланыста болады, флоэмасында тін паренхимасы
болмайды, сондықтанда ол тек сүзгілі түтіктерден және серіктік
клеткалардан тұрады; өткізгіш шоғында ксилема мен флоэманың арасында
болатын шекаралық түзу доға тәрізді болады. Ксилемасы флоэманы
айнала қоршап тұрады; жапырақтары екі қатар түзіп орналасады; артық
қор заттары және метаболизм өнімдері (эфир майы, илік заттар,
алколоидтар, глюкозидтер және т.б) көп түрлі болмайды, олардың
молекуласының құрылысы біршама қарапайым болып келеді.
Дара жарнақтылардың ерекшеліктері:

Ұрықтың бір ғана тұқым жарнағы
болады;
Ұрықтық тамырша біршама ертерек
өледі, кіндік тамырдың орнына қосалқы
тамырлары пайда болады; тамырлары
екінші рет қалыңдауға (жуандауға)
қабілетсіз, тамыр системасы көп
жағдайда шашақ тамырлы;
Сабағы жуандамайды, өткізгіш
шоқтары жабық, сабақтың көлденең
кесіндісінде олар ретсіз шашыраңқы
орналасады;
Жапырақтары жай, параллель немесе
доға тәрізді жүйкеленген болып келеді;
Гүлдерінің мүшелері 3 қатар түзіп
орналасады.
Негізгі бөлім
Лалагүлдер тұқымдасы (лилейные — Liliaceаe) жалпы
сипаттамасы. Лалагүлдер тұқымдасының өкiлдерi дара
жарнақтылар класына тән өсiмдiктер. Бұл тұкымдастың
өкiлдерi бiржылдық, екiжылдык және көпжылдық шөптесiн
өсiмдiктер. Бұл тұкымдаста 10 туыс, 470-тей түр бар. Олардың
көпшiлiгi тамырсабақты немесе баданалы (пиязшықты) көп
жылдық шөптесiн өсiмдiктер. Жапырақтары қандауырша
тәрiздi, таспалы пiшiндi болып келедi. Жапырақтары әдетте
отырмалы болып кезектесiп орналасады. Көптеген түрлерiнiң
гүлдерi жиналып гүл шоғырын түзедi. Аздаған түрлерiнiң ғана
гүлдерi жалғыздан болады. Гүл серiгi қарапайым, жай күлте
жапырақшалар түрiнде берiлген, қос жынысты, дұрыс гүл.
Аталығы екi шеңбер түзiп орналасады. Аналығы 3, сиректеу 4
жемiс жапырақшаларынан тұрады. Жоғарғы жатынды, жемiсi
қауашақ немесе жидек. Қазақстанда 57 түрі бар.
Қызғалдақ туысы (тюльпан — Tulipa). Туыста шамамен Қазжуа туысы (гусиный лук — Gagea). Туыста
100-дей түр бар. Қазақстанда 32 түрi кездеседi. шамамен 70-тей түр бар. Өте ұсақ көпжылдық
Қызғалдақтар шөлдi, жартылай шөлдi және далалы шөптесiн өсiмдiктер. Жапырақтары жiңiшке, гүлдерi
аймактарда кең таралған өсiмдiктер. Кейбiр түрлерi ұсақ, негiзiнен сары түст болады.Ерте көктемде гүлдеп,
сиректеу орманды жерлерде де кездеседi. Гүлiнiң жемiс берiп, вегетациялық кезеңiн қысқа уақыттың
формуласы:♀♂ К3+3 А3+3 Ж(3) iшiнде аяқтайды.

Кандық туысында (кандык — Erythronium) 24 түрi бар. Сепкiлгүл туысында (рябчик — Fritillaria) 100 түр
Қазақстанда сiбiр қандығы (кандык сибирский деп бар. Қазақстанда 5 түрi өседi. Олар сәндiк және
аталатын бiр ғана түр өседi. Қандықтың барлығы дәрiлiк өсiмдiктер. Көптеген түрлерiнiң құрамында
көктемгi сәндiк өсiмдiктер. Бiрқатар түрлерiнiң алколоидтар бар, сондықтан да олар улы өсiмдiктер.
пиязшықтарын тамаққа және дәрi-дәрмек ретiнде
пайдаланады.
Астық тұқымдастарына жалпы
сипаттамасы
Астық тұқымдастарң қоңырбастылар (лат. Poaceae)– дара жарнақты бір
және көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Жер шарында кең тараған. 650-дей
туысы, 10 мыңнан аса түрі белгілі. Қазақстанның барлық облыстарына
тараған 83 туысы, 418 түрі бар. Астық тұқымдасының тамырлары шашақты
келеді, ал сабағы жұмыр, іші қуыс, бунақтармен бөлінген. Кейбіреуінің
буын аралықтары жұмсақ ұлпалы (мыс., қант қамысы, жүгері, т.б.).
Сабақтарының ұзындығы 1 – 2 см-ден 30 – 40 м-ге дейін, ал жуандығы 0,5
мм-ден 20 – 30 см-ге дейін жетеді. Сабаққа екі қатар кезектесіп орналасқан
жапырақтары – жіңішке таспа, қандауыр, жұмыртқа тәрізді. Астық
тұқымдасының гүлі көбінесе қос жынысты, кейбіреулері ғана дара
жынысты (жүгері) болады. Олардың гүл құрылысы басқа өсімдіктерден
өзгеше келеді. Көбіне гүлінің сыртын гүл қабыршағы қоршап тұрады. Бір
немесе бірнеше гүлдерден топталған масақшадан – шашақбас, айдар,
масақ, собық, сыпыртқы бас, яғни күрделі гүлшоғыры құралады. Астық
тұқымдасының көбі жел арқылы тозаңданады. Жемісі – бір тұқымды дәнек,
кейде жаңғақша. Жеміс қабығы (қауызы) тұқымға жабысып тұтасып біткен.
Астық тұқымдасы түптену түрлеріне байланысты
Мал азықтық астық тұқымдас шөптерді тұқымдары,
масақтары бойынша анықтау:
Екпе күріш Құмай

Екпе күріш - биіктігі 50-150 сантиметрге дейін жететін Құмай - астық тұқымдас біржылдық өсімдік .
біржылдық өсімдік . Сабағы түптеніп өседі. Жасыл, Сабағының биіктігі - 100-300 м. Сабағы өзегі
күлгін немесе қызғылтым жапырағының ұзындығы толық, мықты, қалың өскен. Жапырағы жалпақ,
50 ем, ені 1 ем болады. Гүлшоғыры - ұзындығы 10-40 сырты балауызды өңезбен қапталған. Гүлшоғыры
ем көп масақты сыпыртқыгүл. Масақшалары тік - сыпыртқыгүл. Сыпыртқыгүлінің пішіні әр түрлі:
өседі, қысқа гүлсаеацта бір ғана гүл болады. Гүл тік өскен, имек басты болады. Кейбір
қабыршағы қатқыл қабықшалы, ұзын қырлы болып сыпыртқыгүлдері тармақты, қымқырылған,
келеді. Оның төменгі бөлігінде көбінесе қылтанақ жинақы болып келеді. Құмай (сорго) - азықтық,
байқалады. Күріштің аталығы 6-ау. Дәнегі - жұқа малазықтық және техникалық өсімдік. Оның
қабықшалы. Отаны-Оңтүстіказиялық тропиктік
отаны - Африка. Бұдан 5 мың жылдан астам бұрын
орталық
құмайды баптал, өсірген. Құмай - жылу сүйгіш,
Гүл формуласы: ыстыққа, құрғақшылыққа төзімді өсімдік.
Гс2А3+3Ж(3)
Жоғары сатыдағы өсімдіктер
Жоғары сатыдағы өсімдіктер өсімдіктер әлемінің негізгі екі тобының бірі. Екінші
тобы – төменгі сатыдағы өсімдіктер. Жоғары сатыдағы өсімдіктерді ұрықты
өсімдіктер(Embryobіonta, Emlryophyta), өркенді, жапырақ сабақты өсімдіктер
(Cormophyta, Cormobіonta), түтікті (теломды) өсімдіктер
(Telomophyta, Telomobіonta) деп те атайды. Жер шарында Жоғары сатыдағы
өсімдіктердің 300 мыңдай түрі
белгіліОларға: риниофиттер, мүктәрізділер, плаунтәрізділер, қырықбуынтәрізділер,
қырықжапырақтәрізділер, ашық және жабық тұқымды (гүлді) өсімдіктер жатады.
Жоғары сатыдағы өсімдіктердің төменгі сатыдағы өсімдіктерден айырмашылығы –
құрылысы күрделі, көп клеткалы, қоршаған орта жағдайына бейімделген
организмдер. Жынысты (гаметофит) да, жыныссыз (спорофит) да көбейе алады.
Спорофиттерінде қозғалмайтын спора түзілетін көп клеткалы спорангийлер
дамиды, гаметофиттерінде көп клеткалы жыныс мүшелері дамиды, бірақ кейбір
ашық тұқымдыларда (гнетум, вельвичия туыстары) және барлық гүлді
өсімдіктерде эволюциялық даму жолында гаметангийлері жойылып
кеткен. Аналық гамета (жұмыртқа) біреу және ол қозғалмайды, зиготадан көп
клеткалы ұрық дамиды. Оның алғашқы даму кезеңі гаметофит ішінде өтеді.
Жоғары сатыдағы өсімдіктер дің спорофиті негізінен жапырақ, сабақ, тамырға
бөлінеді.
Қорытынды
Дара жарнақтылар класы (Liliopsida немесе Monocotyledones) 4 кластармағынан, 38 қатардан, 104 тұқымдастан
және 63000-дай түрлерден тұрады. Негізгі өмірлік формалары шөптесін өсімдіктер (бір-, екі-, көп жылдық),
сиректеу ағаштар, бұталар, лианалар. Жер бетінің барлық құрлықтарында (континенттерінде) кең таралған. Дара
жарнақтылар толық табиғи эволюциялық тізбек болып табылады. Оның жекелеген қатарлары мен тұқымдастары
ұқсас маманданған және ауыспалы формаллары арқылы бір-бірімен байланыста болады.
Лалагүлдер тұқымдасы (лилейные — Liliaceаe) жалпы сипаттамасы. Лалагүлдер тұқымдасының өкiлдерi
дара жарнақтылар класына тән өсiмдiктер. Бұл тұкымдастың өкiлдерi бiржылдық, екiжылдык және көпжылдық
шөптесiн өсiмдiктер. Бұл тұкымдаста 10 туыс, 470-тей түр бар. Олардың көпшiлiгi тамырсабақты немесе
баданалы (пиязшықты) көп жылдық шөптесiн өсiмдiктер. Жапырақтары қандауырша тәрiздi, таспалы пiшiндi
болып келедi. Жапырақтары әдетте отырмалы болып кезектесiп орналасады. Көптеген түрлерiнiң гүлдерi
жиналып гүл шоғырын түзедi. Аздаған түрлерiнiң ғана гүлдерi жалғыздан болады. Гүл серiгi қарапайым, жай
күлте жапырақшалар түрiнде берiлген, қос жынысты, дұрыс гүл. Аталығы екi шеңбер түзiп орналасады (А.
3+3). Аналығы 3, сиректеу 4 жемiс жапырақшаларынан тұрады. Жоғарғы жатынды, жемiсi қауашақ немесе
жидек.
Астық тұқымдастар ,қоңырбастылар (лат. Poaceae)– дара жарнақты бір және көп жылдық шөптесін өсімдіктер.
Жер шарында кең тараған. 650-дей туысы, 10 мыңнан аса түрі белгілі. Қазақстанның барлық облыстарына
тараған 83 туысы, 418 түрі бар. Астық тұқымдасының тамырлары шашақты келеді, ал сабағы жұмыр, іші қуыс,
бунақтармен бөлінген. Кейбіреуінің буын аралықтары жұмсақ ұлпалы (мыс., қант қамысы ,жүгері т.б.).
Сабақтарының ұзындығы 1 – 2 см-ден 30 – 40 м-ге дейін, ал жуандығы 0,5 мм-ден 20 – 30 см-ге дейін жетеді.
Жоғары сатыдағы өсімдіктер өсімдіктер әлемінің негізгі екі тобының бірі. Екінші тобы – төменгі сатыдағы
өсімдіктер. Жоғары сатыдағы өсімдіктерді ұрықты өсімдіктер(Embryobіonta, Emlryophyta), өркенді, жапырақ
сабақты өсімдіктер (Cormophyta, Cormobіonta), түтікті (теломды) өсімдіктер (Telomophyta, Telomobіonta) деп те
атайды. Жер шарында Жоғары сатыдағы өсімдіктердің 300 мыңдай түрі
белгіліОларға: риниофиттер, мүктәрізділер, плаунтәрізділер, қырықбуынтәрізділер, қырықжапырақтәрізділер, а
шық және жабық тұқымды (гүлді) өсімдіктер жатады.
Әдебиеттер

I. Қазақстан табиғаты:Энциклопедия Бас ред.
Б.Ө.Жақып.Алматы:" Қазақ энциклопедиясы"
ЖШС, 2011.
II. Биология:Жалпы білім беретін мектептің 7-
сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра,
2007.
III. Қазақ энциклопедиясы I том.
IV. Hubers, M.; Kerp, H. (2012). "Oldest known mosses
discovered in Mississippian (late Visean) strata of
Germany".

Ұқсас жұмыстар

Қос жарнақтылар класы

Даражарнақты класы

Қос жарнақты тұқымда

Қосжарнақтылардың тамыры

Қос жарнақты тұқымның құрылысы

Даражарнақ тылар класы

Жабықтұқымды өсімдіктер

Құлқайыр гүлдер тұқымдасы

Жабық тұқымдылардың өмірлік циклі

Құлқайыргүлділер тұқымдастары

Пәндер