Қос жарнақты тұқымда

Презентация қосу

ОСӨЖ
Тақырыбы: “Дәрілік өсімдіктердің морфологиясының ерекшеліктері.Дара жарнақты және қос жарнақты
өсімдіктердің өсінділерінің құрылысы.Өркенді жүйе және өркендер морфологиясы. ”

Орындаған:
Мамандық:
Топ:
Тексерген:

Астана, 2018 ж.
Жоспар:

І. Кіріспе
а)Дәрілік өсімдіктердің морфологиясының ерекшеліктері
ІІ. Негізгі бөлім:
а) Дара жарнақтылар;
ә) Қосжарнақтылар;
б)Өркенді жүйе және өркендер морфологиясы.
ІІІ. Қорытынды.
ІV. Әдебиеттер.
Кіріспе
Дәрілік өсімдіктер (лат. Plantae medicinalis) , шипалы өсімдіктер – медицинада және мал
дәрігерлігінде емдеу және аурудың алдын алу мақсатында қолданылатын өсімдіктер.
Дәрілік өсімдіктердің емдік қасиеті олардың құрамында стероид, тритерпен, алкалоид пен
гликозидтердің, витаминдердің, эфир майлары мен тұтқыр заттар сияқты түрлі химиялық
қосылыстардың болуына байланысты. Қазақстанда өсетін алты мыңнан астам өсімдік
түрінің бес жүздей түрі дәрілік өсімдіктерге жатады.Дәрілерді дайындау үшін шикізат
ретінде пайдаланылатын дәрілік өсімдіктер бөлек іріктеледі.Дәріні көбінесе жабайы
өсімдіктерден алады.
Дәрілік өсімдіктер кептірілген шөп, тұнба, қайнатынды, шай, ұнтақ, т.б. түрінде
қолданылады. Көптеген өсімдіктердің емдік қасиеттері бар. Оларды дәрілік өсімдіктер
дейді.
Негізгі бөлім
Дара жарнақтылар класы 4 кластармағынан, 38 қатардан, 104
тұқымдастан және 63000-дай түрлерден тұрады. Негізгі өмірлік
формалары шөптесін өсімдіктер (бір-, екі-, көп жылдық), сиректеу
ағаштар, бұталар, лианалар. Жер бетінің барлық құрлықтарында
кең таралған. Дара жарнақтылар толық табиғи эволюциялық
тізбек болып табылады. Оның жекелеген қатарлары мен
тұқымдастары ұқсас маманданған және ауыспалы формаллары
арқылы бір-бірімен байланыста болады, флоэмасында тін
паренхимасы болмайды, сондықтанда ол тек сүзгілі түтіктерден
және серіктік клеткалардан тұрады; өткізгіш шоғында ксилема
мен флоэманың арасында болатын шекаралық түзу доға тәрізді
болады. Ксилемасы флоэманы айнала қоршап тұрады;
жапырақтары екі қатар түзіп орналасады; артық қор заттары және
метаболизм өнімдері (эфир майы, илік заттар, алколоидтар,
глюкозидтер және т.б) көп түрлі болмайды, олардың
молекуласының құрылысы біршама қарапайым болып келеді.
Дара жарнақтылардың ерекшеліктері:

Ұрықтың бір ғана тұқым жарнағы
болады;
Ұрықтық тамырша біршама ертерек
өледі, кіндік тамырдың орнына қосалқы
тамырлары пайда болады; тамырлары
екінші рет қалыңдауға (жуандауға)
қабілетсіз, тамыр системасы көп
жағдайда шашақ тамырлы;
Сабағы жуандамайды, өткізгіш
шоқтары жабық, сабақтың көлденең
кесіндісінде олар ретсіз шашыраңқы
орналасады;
Жапырақтары жай, параллель немесе
доға тәрізді жүйкеленген болып келеді;
Гүлдерінің мүшелері 3 қатар түзіп
орналасады.
Қызғалдақ туысы (тюльпан — Tulipa). Туыста шамамен Қазжуа туысы (гусиный лук — Gagea). Туыста
100-дей түр бар. Қазақстанда 32 түрi кездеседi. шамамен 70-тей түр бар. Өте ұсақ көпжылдық
Қызғалдақтар шөлдi, жартылай шөлдi және далалы шөптесiн өсiмдiктер. Жапырақтары жiңiшке, гүлдерi
аймактарда кең таралған өсiмдiктер. Кейбiр түрлерi ұсақ, негiзiнен сары түст болады.Ерте көктемде гүлдеп,
сиректеу орманды жерлерде де кездеседi. Гүлiнiң жемiс берiп, вегетациялық кезеңiн қысқа уақыттың
формуласы:♀♂ К3+3 А3+3 Ж(3) iшiнде аяқтайды.

Кандық туысында (кандык — Erythronium) 24 түрi бар. Сепкiлгүл туысында (рябчик — Fritillaria) 100 түр
Қазақстанда сiбiр қандығы (кандык сибирский деп бар. Қазақстанда 5 түрi өседi. Олар сәндiк және
аталатын бiр ғана түр өседi. Қандықтың барлығы дәрiлiк өсiмдiктер. Көптеген түрлерiнiң құрамында
көктемгi сәндiк өсiмдiктер. Бiрқатар түрлерiнiң алколоидтар бар, сондықтан да олар улы өсiмдiктер.
пиязшықтарын тамаққа және дәрi-дәрмек ретiнде
пайдаланады.
Қос жарнақты тұқымның
құрылысы
Қос жарнақты тұқымның
мысалы ретінде үрмебұршақ
(фасоль) тұқымын
қарастырайық. Тұқымның
қабығы (қауызы), жарнағы
және ұрығы болады.
Үрмебұршақ тұқымының
пішіні бүйрекке ұқсайды.
Оның ойыс жағында жеміске
бекінген жерін тұқым кіндігі
дейді. Тұқым кіндігінен
тұқымның ішіне ауа, су
кіреді.
Тұқым қабығы (қауызы) қалың, тығыз, сырты тегіс жылтыр, түрлі түсті.
Қабығы тұқымды кеуіп кетуден, мезгілсіз өнуден, зақымданудан, шіруден
сақтайды.
Қабығын сылып алса (суға жібіген тұқымда тез сылынады), ішінен екі тұқым
жарнағы көрінеді. Тұқымда екі тұқым жарнағы бар өсімдіктер қос
жарнақтылар деп аталады. Қос жарнақтыларда (күнбағыс, қауын, қарбыз,
асқабақ, қияр және т. б.) ұрыққа қорек болатын заттар жарнақта жиналады.
Жарнақты ұзынынан екіге жарса, бір ұшында жабысып тұрған ұрығы
болады.
Ұрық – алғашқы тамырша, алғашқы сабақша және бүршікшеден тұрады.
Өркенді жүйе және өркендер морфологиясы

Жоғары сатыдағы өсімдіктердің жапырақтар және
бүршіктер орналасқан сабағы өркен деп аталады. Өркен
негізінен сабақтан және онда орналасқан жапырақтардан
тұрады. Сабақ пен жапырақ төбе меристемасынан бір
мезгілде пайда болады да тұтас бір мүше өркенді түзеді.
Бүршік - жаңа өркеннің бастамасы, бүршіктен өркеннің
бұтақтануы мен өсуі, яғни өркендер жүйесінің
қалыптасуы жүзеге асады. Өркен тамыр сияқты жоғары
сатыдағы өсімдіктердің негізгі вегетативтік мүшесі.
Оның атқаратын қызметі - фотосинтез (жапырақтар
арқылы). Споралы өркендер, сол сияқты гүл де көбею
қызметін атқарады.
Өркеннің ұшы (апексі) алғашқы
түзуші ұлпалардан тұрады. Осы
ұлпаның белсенді бөлінуінен
өркеннің алғашқы ұлпалары
мен барлық мүшелері
қалыптасады.
Өркеннің бой конусы
тамырдағыдай тегіс емес. Оның
бетінде жапырақ
примордиялары деп аталатын
жапырақ бастамаларының
төмпешіктері үздіксіз
қалыптасады. Олардың пайда
болуы акропетальды ретпен
төменнен жоғары қарай жүреді.
Сабақта орналасу ретіне қарай
бүршіктер:
Қорытынды
Дәрілік өсімдіктер (лат. Plantae medicinalis) , шипалы өсімдіктер – медицинада және мал
дәрігерлігінде емдеу және аурудың алдын алу мақсатында қолданылатын өсімдіктер.
Дәрілік өсімдіктердің емдік қасиеті олардың құрамында стероид, тритерпен, алкалоид пен
гликозидтердің, витаминдердің, эфир майлары мен тұтқыр заттар сияқты түрлі химиялық
қосылыстардың болуына байланысты.
Дара жарнақтылар класы (Liliopsida немесе Monocotyledones) 4 кластармағынан, 38
қатардан, 104 тұқымдастан және 63000-дай түрлерден тұрады. Негізгі өмірлік формалары
шөптесін өсімдіктер (бір-, екі-, көп жылдық), сиректеу ағаштар, бұталар, лианалар. Жер
бетінің барлық құрлықтарында (континенттерінде) кең таралған. Дара жарнақтылар толық
табиғи эволюциялық тізбек болып табылады. Оның жекелеген қатарлары мен
тұқымдастары ұқсас маманданған және ауыспалы формаллары арқылы бір-бірімен
байланыста болады. Қос Жарнақтылар, магнолиопсидтер (Magnolіopsіda) – гүлді
өсімдіктердің екі класының бірі. Жер шарында (Антарктидадан басқа) құрлықтарда кеңінен
таралған. Ағаштар немесе шөптесін өсімдіктер, кейде қайта сүректенген жартылай бұта,
бұталар. Құрамында 8 класс тармағы, 429 тұқымдасы, 10 мыңға жуық туысы және 190
мыңнан аса түрі бар. Ұрығы 2, кейде 1 ғана жарнақты, өте сирек 3 – 4 жарнақтылары да
кездеседі. Жапырақтары қауырсынды, кейде саусақ салалы жүйкеленген. Жүйкеленуі ашық
тұйықталмаған; айқын сағақты. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің жапырақтар және
бүршіктер орналасқан сабағы өркен деп аталады. Өркен негізінен сабақтан және онда
орналасқан жапырақтардан тұрады. Сабақ пен жапырақ төбе меристемасынан бір мезгілде
пайда болады да тұтас бір мүше өркенді түзеді.
Әдебиеттер

I. Қазақстан табиғаты:Энциклопедия Бас ред.
Б.Ө.Жақып.Алматы:" Қазақ энциклопедиясы"
ЖШС, 2011.
II. Биология:Жалпы білім беретін мектептің 7-
сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра,
2007.
III. Қазақ энциклопедиясы I том.
IV. Hubers, M.; Kerp, H. (2012). "Oldest known mosses
discovered in Mississippian (late Visean) strata of
Germany".
1-тапсырма.
1.Ұрық..........тұрады.2.Үрмебұршақ тұқымының жарнағы........ .........болып
саналады.3.Асқабақ,қауын,қарбыз тұқымында ........болмайды. 4.Қос жарнақты
тұқымда ......... ......... болады.5.Үрмебұршақ тұқымының ойыс жағында.......... бар.
6.Тұқымда екі жарнағы бар өсімдік........ деп аталады.7.Жарнақта .......... .............
............. қорға жиналады. 8.Ұрық............ ........ .......... ...............түзіледі.
9.Тұқым қабығы ......... ..........,........ сақтайды. 10. Қоректік заты........... жиналады.

1.Екі жарнақ
2.Жарнағында
3.Алғашқы тамырша, сабақша,бүршікшеден
4.Кіндігі
5.Бірінші жапырақ
6.Крахмал,май,белок
7.Эндосперм
8.Қос жарнақты
9.Кеуіп кетуден,мезгілсіз өнуден
10.Ұрықтанған жұмыртқа жасушасы.
2-тапсырма.
1.Тұқым жарнағы ....... .......... сұйылтады. 2.Жарғақты тұқымдарға . ......... жатады. 3.
Ұрықтағы май қоры....... .......... жұмсалады. 4.Ұрық сабақшасы мен
бүршікшесінен .......... дамиды. 5.Бидай тұқымның қауызы тез ........... 6.Жылтыр
тұқымдыларға .......... жатады. 7.Ұрық пен эндосперімнің арасында......... орналасады.
8.Жарнағында ............... болмайды. 9.Қоректік заты ......... жиналады. 10.Астық
тұқымдас өсімдіктердің тұқымдары ........деп екіге бөлінеді.

1.Сылынбайды.
2.Эндоспермде
3.Бір жарнақ
4.Қоректік заттар қоры.
5.Ерітетін зат бөліп органикалық заттарды
6.Өнуге
7.Жылтыр және жарғақты.
8.Бидай,жүгері,тары,итқонақ.
9.Сұлы, арпа,күріш,қарасұлы.
10.Өркен.

Ұқсас жұмыстар

Қос жарнақты тұқымның құрылысы

Тамыр жүйелері

Қос жарнақтылар класы

Жабықтұқымды өсімдіктер

Көкнәр,алабота тұқымдастары

Көкнәр, алабота тұқымдастары. 6-сынып

Шәмшаттар тұқымдасы

Күрделігүлділер тұқымдасы жайлы

Жемістер мен тұқымдардың таралу жолдары

Жабық тұқымды өсімдіктер

Пәндер