Қазақ халқының ұлттық ойындары

Презентация қосу

Қазақ халқының
ұлттық ойындары
Қазақ
Қазақ халқының
халқының ойындары
ойындары –– біздің
біздің рухани
рухани
игіліміз,
игіліміз, тарихымыз
тарихымыз және
және сауығымыз.
сауығымыз.

Олар қандай
қасиеттерді тәрбелейді?
адамгершілік
өзара жәрдем
батылдық
мақсаттылық
күш
сенімділік
қайырымдылық
адалдық
Алтыбакан
В
В лунную
лунную ночь
ночь за
за аулом
аулом устанавливают
устанавливают качели
качели -- алтыбакан.
алтыбакан. Это
Это место,
место, где
где к
к
вечеру собиралась молодежь петь песни и веселиться. На алтыбакане
вечеру собиралась молодежь петь песни и веселиться. На алтыбакане
катаются
катаются поочередно
поочередно парами
парами -- парень
парень и
и девушка.
девушка. Присутствующие
Присутствующие запевают
запевают
популярные
популярные песни,
песни, шутками
шутками ии озорными
озорными замечаниями
замечаниями подбадривают
подбадривают молодых,
молодых,
находящихся
находящихся нана качелях.
качелях.
Для
Для его устройства необходимо
его устройства необходимо иметь
иметь 66 жердей
жердей длиной
длиной 3,5-4
3,5-4 м,
м, 33 толстые
толстые
прочные
прочные веревки и крепкую перекладину. При помощи жердей делают 2
веревки и крепкую перекладину. При помощи жердей делают 2
треножника и хорошо укрепляют их на земле. На прочно связанные
треножника и хорошо укрепляют их на земле. На прочно связанные вершины вершины
треножников
треножников устанавливают
устанавливают перекладину,
перекладину, на на которую
которую подвязывают
подвязывают веревки.
веревки.
Участники
Участники игры,
игры, держась
держась руками
руками заза концы
концы веревки,
веревки, упираются
упираются вв стопы
стопы друг
друг
друга. Стоит одному согнуть ноги в коленях, а затем выпрямиться,
друга. Стоит одному согнуть ноги в коленях, а затем выпрямиться, как оба как оба
начинают
начинают раскачиваться.
раскачиваться.
Тенге алу
Тенге алу (Күміс алу) — «подними монету» на
скаку.
Скачка на лошади, во время которой ездок
выполняет гимнастические и акробатические
трюки.
Тоғыз-құмалақ
Тоғыз-құмалақ
Тоғыз-құмалақ — — қазақтың
қазақтың ұлттық
ұлттық дәстүрлі
дәстүрлі ойындарының
ойындарының бірі, бірі, ақыл-ой
ақыл-ой ойыны.
ойыны.
Соңғы
Соңғы деректерге қарағанда, оның шығу тарихы 4 мың жылдық кезеңді қамтиды.
деректерге қарағанда, оның шығу тарихы 4 мың жылдық кезеңді қамтиды.
Ал
Ал кейбір
кейбір мамандардың
мамандардың айтуынша,
айтуынша, оның
оның пайда
пайда болған
болған кезі
кезі бұдан
бұдан дада көп
көп уақыт
уақыт
болуы
болуы әбден
әбден мүмкін.
мүмкін. Тоғыз-құмалақ
Тоғыз-құмалақ өткен
өткен ғасырларда
ғасырларда қазақ
қазақ даласындағы
даласындағы ең ең кең
кең
тараған ойын болатын.
тараған ойын болатын.
Қазіргі
Қазіргі кезде
кезде әлемнің
әлемнің көптеген
көптеген елдерінде
елдерінде тоғыз-құмалақ
тоғыз-құмалақ жақсы
жақсы насихатталып
насихатталып
жатыр.
жатыр. Мәселен, Моңғолияда мектептерде тоғыз-құмалақтан олимпиада өтеді
Мәселен, Моңғолияда мектептерде тоғыз-құмалақтан олимпиада өтеді екен.
екен.
Қытайда,
Қытайда, Қарақалпақстанда
Қарақалпақстанда кітаптар,
кітаптар, ғылыми
ғылыми еңбектер
еңбектер шығуда.
шығуда. Сондай-ақ,
Сондай-ақ,
көршілес
көршілес Алтайда,
Алтайда, Қарашай-Шеркеште,
Қарашай-Шеркеште, Сахада
Сахада үйірмелер
үйірмелер ашылып,
ашылып, Еуропаның
Еуропаның
бірнеше елдерінде тоғыз-құмалақ ойналып жатыр деген дерек
бірнеше елдерінде тоғыз-құмалақ ойналып жатыр деген дерек бар. Қазақстан бар. Қазақстан
тәуелсіздік
тәуелсіздік алған
алған жылдан
жылдан бері
бері тоғыз-құмалақ
тоғыз-құмалақ жылдан-жылға
жылдан-жылға дамып дамып келеді.
келеді. Бұл
Бұл
жерде жаңа құрылған тоғыз-құмалақ федерациясының ықпалы
жерде жаңа құрылған тоғыз-құмалақ федерациясының ықпалы зор болып отыр. зор болып отыр.
Бүгінгі
Бүгінгі таңда
таңда осы
осы қауымдастықтың
қауымдастықтың арқасында
арқасында елдің
елдің түкпір-түкпірінде
түкпір-түкпірінде үйірмелер
үйірмелер
ашылып,
ашылып, тоғыз-құмалақтан жарыстар жиі өткізіліп келеді. Тоғызқұмалақ ойыны
тоғыз-құмалақтан жарыстар жиі өткізіліп келеді. Тоғызқұмалақ ойыны
арнайы
арнайы тақтада екі адам арасында ойналады. Ойын тақтасы – 2 қазан, 18 отау,
тақтада екі адам арасында ойналады. Ойын тақтасы – 2 қазан, 18 отау, 162
162
құмалақтан тұрады. Ойын басында әр ойыншыға бір қазан, тоғыз
құмалақтан тұрады. Ойын басында әр ойыншыға бір қазан, тоғыз отауға тоғыз- отауға тоғыз-
тоғыздан
тоғыздан салынған
салынған сексен
сексен бір
бір құмалақ
құмалақ тиесілі.
тиесілі.
Алғашқы
Алғашқы жүріс
жүріс жасаған
жасаған ойыншыны
ойыншыны –– бастаушы,
бастаушы, қарымта
қарымта жүріс
жүріс жасаған
жасаған ойыншыны
ойыншыны
–– қостаушы
қостаушы деп атайды. Кейде бастаушы үшін – ақ жағы, қостаушы үшін қара жағы
деп атайды. Кейде бастаушы үшін – ақ жағы, қостаушы үшін қара жағы
деген тіркестерді де қолданамыз.
деген тіркестерді де қолданамыз.
Кыз куу
По свидетельству историков, еще в сакских племенах одним из
условий женитьбы был обычай, который требовал, чтобы жених
догнал невесту. Во время народного собрания или праздника юноши
и девушки верхом на лошадях выходят в поле. По знаку хозяина
торжества, стегнув коня, девушка срывается с места, а юноша
бросается ее догонять. Если юноша не сможет настигнуть и
поцеловать наездницу, то он должен развернуться и стремительно
скакать обратно. Если же девушка догонит джигита, то начинает что
есть силы стегать его камчой. Эта игра напоминает своеобразный
спектакль - собравшийся народ наблюдает за событием, словно
происходящим на сцене.
Аударыспақ
Аударыспақ — спортшыдан үлкен ептілікті, күштілікті, төзімділік пен батылдықты талап ететін
ұлттық спорттың бір түрі (екі салт атты бір-бірін аттан аударып алуға тырысады).

Аударыспаққа тәртіп бойынша ат үстіндегі айқасты жақсы меңгерген, тиянақты дайындығы бар
спортшылар ғана қатынаса алады. Ал дайындығы жеткіліксіз, тәжірибесі аз спортшылар үшін бұл
өте қиын. Сондықтан қазіргі тәртіп бойынша сайысқа 18 жасқа толғандар ғана қатынастырылады.
Сайысқа қатынасушылар үш салмақтық категорияға бөлінеді. Аударыспақ салмақтық категорияға
бөлінеді. Аударыспаққа салмақтың категорияны енгізудің мақсаты — қатынасушыларға неғұрлым
теңдік жағдай туғызу. Оны спорттың сайыстың бір түріне айналдыру үшін бір-біріне тең келетін
салмақтық категорияны көбейту дүрыс. Бұл категорияға бөлу соңғы кезде қалыптасты. Ертеде кез
келген тілек білдіруші өз еркімен қатынаса беретін болған. Амал қанша, спорттық жарыстарда сол
үш категорияның өзі де көбіне әлі де сақтала бермейді. Спорттың бұл түрінің дамуымен бірге, сөз
жоқ оның салмақтық категориясы да көбейе, кеңейе беретіні күмәнсіз.

Ойында аты белді, жарамды, өзі мықты, атқа отырысы мығым, білікті жігіттер жеңіп шығады.
Сайып келгенде, аударыспақта негізгі рольді ат пен ойыншы жігіттер атқарады. Оспадарлық, жұла
қашу, салып қалу, қол қайыру сияқты айла-амалдарды қолдануға болмайды. Аударысу ат пен
жігіттің үндескен қимыл-бірлестігіне сүйене отырып, күш-жігердің басымдығын көрсететін қалыпты,
байсалды шеберлікке үласып жатуы шарт.
Бәйге
Бәйге - ұлттық спорт ойындарының бір түрі. Ат спортының бұл түрі түркі тектес басқа
халықтарда да бар. Мысалы, Бәйге өзбектерде “пайга”, қырғыздарда “чабыш” деп аталады.
Кейбір деректер бойынша, 15 ғ-дың 70-жылдарында Керей мен Жәнібек сұлтандар Қазақ
хандығын құрғанда, Шу өзенінің жағасында, Тұлпарсаз деген жерде Бәйге ұйымдастырған.
Осы кезден бастап Бәйге қазақ халқының алқалы жиындарының (тойлардың, астардың,
т.б.) ажырамас құрамдас бөлігіне айналған (қ. Сауын айту). Бұрын Бәйгеге қосылған аттар
түстік, күндік жерге, ұзақ қашықтықтарға шабатын (қ. Аламан бәйге). Көбінесе, қашықтық
төрешілер алқасының шешімі бойынша бәйгеалаң (ипподром) айналымының ұзындығына
байланысты белгіленеді. Бәйгеге мал дәрігерінің қарауынан өткен аттар жіберіледі.
Жарысқа қатысушылардың кеудесіне және арқасына нөмірлер тағылады; шабандоз жеңіл,
ыңғайлы, белгісі бар ұлттық киім киеді. Аттың ер-тұрманында, шабандоздың киімінде адам
жарақаттанатындай заттар болмауы тиіс. Бәйгеге қатысушы атын оздыру үшін өзі білетін,
ережеде рұқсат етілген тәсілдердің бәрін қолдануына болады. Ал қатарласып келе жатқан
атқа қамшысын тигізуге немесе қамшысын үйіріп басқа аттарды жасқауға, айқайлауға,
ысқыруға, жарыс жолынан шығып кетуге, оның айналмаларынан төтелеп өтуге болмайды.
1-ші орын мәреге атының тұмсығы бірінші іліккен шабандозға, қалған орын аттардың келу
ретіне қарай беріледі.
Кокпар
В день накануне кокпара джигиты аулов,
соседствующих по пастбищу, готовятся к
состязанию. По команде всадники устремляются к
туше козла, брошенной на расстоянии 50-60 шагов.
На джигита, первым поднявшего с земли тушу,
нападают соперники, стараясь догнать его и
отобрать кокпар. Бывает, что завязывается
настоящая схватка, которая собирает до 20-30
участников. Такой круговорот называется дода.
Состязание длится с полудня до вечера, а выиграл
тот, кто либо силой, либо ловкостью последним
захватил кокпар. Победители, как правило, возили
кокпар по наиболее уважаемым дворам, получая в
благодарность различные призы и угощения.

Ұқсас жұмыстар

Ұлттық спорт түрлерінің даму тарихы

Қазақ халқының мәдениеті мәдениеттану

Қазақ халқының ұлттық ойындарының зерттелуі

Баланың өмірге қадам басардағы алғашқы қимыл-әрекеті

Төрт асық

Қазақтың ұлттық ойындары

Халық педагогикасындағы тәрбиенің түрлері

Мектеп жасына дейінгі балалардың қимыл - қозғалыс ойындар

Өткенді зерделеп, келешек ұрпаққа насихаттау

Ұлттық ойындар арқылы балалардың ой-өрісін дамыту

Пәндер