Табыстар саясаты

Презентация қосу

МАКРОЭКОНОМИКА

ТАҚЫРЫП №8

“БЮДЖЕТ-САЛЫҚ САЯСАТЫ”
(ҚАЗЫНАЛЫҚ САЯСАТ)

ДӘРІС ЖОСПАРЫ

1. Қазыналық саясаттың мәні мен маңызы
2. Қазыналық саясаттың түрлері мен
құралдары
3. Қазыналық саясаттың
артықшылықтары мкн кемшіліктері
4. Қазыналық саясаттың салыстырмалы
тиімділігі

Қазыналық саясат – бұл үкіметтің
мемлекеттік бюджеттің кірістерін немесе
шығыстарын өзгерту арқылы экономиканы
тұрақтандыру мақсатында қолданатын іс-
шаралары.
Үкімет қазыналық саясатты ең алдымен
жиынтық сұранысты реттеу мақсатында
жүргізеді. Бұл жағдайда экономиканы реттеу
жиынтық шығындарға әсер ету арқылы жүзеге
асырылады. Бірақ қазыналық саясаттың кейбір
құралдары іскерлік белсенділік деңгейіне әсер
ету арқылы жиынтық ұсынысқа ықпал ету үшін
де қолданылады.
Қазыналық саясатты үкімет жүргізеді. 3
Фискалдық саясаттың мақсаты
мен құралдары
ҚАЗЫНАЛЫҚ
ҚАЗЫНАЛЫҚ
Құралдары
Құралдары САЯСАТ Мақсаттары
Мақсаттары
САЯСАТ

Мемлекеттік
Мемлекеттік Салықтық
Салықтық Индустриалды
Индустриалды Салықтық
Салықтық Тежеуші,
Тежеуші,
шығындар,
шығындар, түсімдер
түсімдер даму,
даму, жүктемені
жүктемені теңдестірілген
теңдестірілген
трансферттік
трансферттік экономиканы
экономиканы өсірместен
өсірместен фискалдық
фискалдық
төлемдер
төлемдер әртараптандыру
әртараптандыру бюджетке
бюджетке саясат
саясат
түсімдерді
түсімдерді
көбейту
көбейту

Қазыналық саясаттың түрлері
Мультипликативтік әсерді ескере отырып, экономикадағы циклдің
сипатына қарай қазыналық саясаттың екі түрін ажыратады:
•ынталандырушы;
•тежеуші.
Ынталандырушы қазыналық саясат өндіріс көлемінің
рецессиялық алшақтығын қысқарту мақсатында жұмыссыздықты жойып,
жиынтық сұранысты ынталандыруға бағытталады. Оның құралдары:
а) мемлекеттік сатып алуларды көбейту,
ә) салықтарды азайту,
б) транферттерді көбейту.
Тежеуші қазыналық саясат өндірістегі инфляциялық алшақты жойып,
жиынтық сұранысты қысқартуға бағытталады. Оның құралдары:
а) мемлекеттік сатып алуларды қысқарту;
ә) салықтарды көбейту;
б) трансферттерді азайту.
Қазыналық саясаттың түрлері
Қазыналық саясатты дискрециялық және автоматты (дискрециялық
емес) деп те ажыратады.
Дискрециялық қазыналық саясат – үкіметтің экономиканы
тұрақтандыру мақсатында мемлекеттік сатып алулар, салықтар және
трансферттер көлемін ресми заңды өзгерту шаралары.
Дискрециялық емес (автоматты) қазыналық саясат кіріктірме
тұрақтандырғыштардың механизмі негізінде әрекет етеді.
Кіріктірме тұрақтандырғыштар – бұл шамасы өзгермейтін, бірақ өрлеу
кезінде сұранысты шектеп, автоматты түрде экономикалық өсуді тежейтін,
сондай-ақ құлдырау кезінде өндірістің қысқаруын ынталандыратын құралдар.
Автоматты тұрақтандырғыштарға:
1)табыс салығы (адамдардың табысына және корпорация пайдасына
салынатын салық);
2)жанама салықтар (оның ішінде қосылған құнға салық);
3)жәрдемақылар жатады.
Фискалдық саясаттың түрлері
Қазыналық
Қазыналықсаясат
саясат
Автоматты Реттелетін
тұрақтандырғыштар тұрақтандырғыштар

Бюджет Салық Кеден Ағымдағы Инфляция Салық мөл-
кодексі кодексі кодексі шығындард ны реттеу шерлемесін
ы тежеу төмендету
Азаматтық Еңбек кодексі
кодекс Ұлттық қордан Зейнетақы мен
берілетін кепілді жәрдемақы мөлшерін
Ұлттық қордың Әкімшілік құқық трансферттің
қаражатын құру бұзушылық көбейту
мөлшерін өзгерту
мен пайдалану жөніндегі Кодекс
Тұжырымдамасы

Нормативті-құқықтық актілер және Фискалды саясатты түзету
олардың жүзеге асырылуы
Республикалық бюджетті нақтылау
Бюджеттік жоспарлау жүйесіндегі
фискалды саясаттың орны
Республикалық
бюджет

Ортамерзімді фискалды саясат

Табыстар саясаты
Шығындар саясаты
Бюджетаралық қатынастар саясаты
Мемлекеттік қарыз саясаты

Мемлекеттік бюджеттің болжамды
көрсеткіштері

Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық
дамуының орта мерзімді жоспары
Орта мерзімді жоспарлаудың
мәселелері
Бюджеттен жыл сайын «нөлден бастап» қайта құру немесе
жүргізіліп отырған қызметті одан әрі қаржыландыру
Болуы қажет Нақты
Стратегия Стратегия

Стратегиялық басқару циклы Стратегиялық басқару циклы

Мақсатты Мақсатты
көрсеткіштер көрсеткіштер

Бюджет Бюджет

Ресурстар Шұғыл басқару циклы Бағалау Ресурстар Шұғыл басқару циклы Бағалау

Қызмет Қызмет 9
Фискалдық саясаттың басымдылықтары

Салық әлеуетін ескере отырып,
облыстардың, қалалар мен аудардардың
бюджеттік қамсыздандырылу деңгейін
теңестіру. Бюджетаралық қатынастарды
жетілдіру
Фискалдық саясаттың
басымдылықтары

Мемлекеттің бюджет
саясатымен анықталған
міндеттерді барынша
шешу

2011-2013 жылдарғы мемлекеттік бюджет кірістерінің
серпіні (млрд. теңге)

Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті шығындарының
динамикасы,млн.теңге
Шығындар баптары 2010 жыл 2011 жыл 2012 жыл Ауытқу
3-бағ.– 2-бағ. 4-бағ.– 3-бағ.
1 2 3 4 5 6
Жалпы сипаттағы мемлекеттік 166 063 224 944 296 481,2 58 883 71 537,2
қызметтер
Қорғаныс 187 615 221 345 264 503,3 33 730 43 158,3
Қоғамдық тәртіп, қауіпсіздік, құқықтық, 316 190 368 776 448 495,3 52 587 79 719,3
сот қылмыс-атқарушылық қызмет
Білім беру 660 917 755 295 986 773,4 94 378 231 478,4
Денсаулық сақтау 450 893 551 326 626 309,9 100 433 74 983,9
Әлеуметтік көмек және әлеуметтік 758 308 905 273 1 133 573 146 964 228 300
қамтамасыз ету
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық 304 049 334 155 389 238,2 30 106 55 083,2
Мәдениет, спорт, туризм және 173 618 227 564 201 639,6 53 946 -25 924,4
ақпараттық кеңістік
Отын-энергетикалық кешен және жер 58 577 79 720 112 490,7 21 143 32 770,7
қойнауын пайдалану
Ауыл, су, орман, балық 168 118 207 074 270 763,4 38 956 63 689,4
шаруашылықтары, ТТҚҚ және
басқалары.
Өнеркәсіп, сәулет, қала құрылысы және 30 921 28 236 24 816,7 - 2 685 -3419,3
құрылыс қызметі
Көлік және коммуникациялар 337 512 390 670 449 210,7 53 158 58 540,7
Басқалары 64 853 68 170 97 263,9 3 317 29 093,9
Қарызға қызмет көрсету 69 207 94 617 121 675,2 25 410 27 058,2
Шығындар 3 746 840 4 457 165 5 423 234,6 710 324 966 069,6
Мемлекеттік бюджеттің кірістері мен
шығыстары

2014-2016 жылдарға Қазақстан Республикасының
бюджет саясатының болжамдары

Бюджет саясатының негізгі
басымдылықтары
1) фискалдық шектеулер шегінде бюджет шығыстарының көлемін
айқындау;
2) неғұрлым жоғары әлеуметтік-экономикалық әсерді қамтамасыз
ететін бюджет қаражатын тиімді бөлу;
3) бюджет саясатының теңгерімділігі (белсенді бюджеттік
инвестициялық саясат пен контрциклдік реттеу үйлесімі);
4) жекеше сектордың ортақ жауапкершілігін кеңейте отырып,
мемлекет міндеттемелерінің бюджет мүмкіндіктеріне қарай кезең-
кезеңмен өсуі;
5) нәтижеге бағдарланған бюджеттеу қағидаттарын қолдану
арқылы бюджеттік жоспарлаудың нәтижелілігін күшейту;
6) жекеше сектор инвестицияларын алмастырмай, оларды
ынталандыру;
7) салық саясатының ұлғайып бара жатқан міндеттемелерге
барабарлығы;
8) қаржы ресурстарын Ұлттық қорда жинақтауды жалғастыру;
9) өңірлік даму мәселелерін шешуде жергілікті органдардың 15
қаржылық дербестігін кеңейту және жауапкершілігін арттыру.
Қазыналық саясаттың артықшылықтары

Қазыналық саясаттың кемшіліктері

Белгісіздік. Көбінесе рецессияның аяқталу кезеңін, жанданудың басталу
уақытын, сондай-ақ жанданудың өрлеуге қашан ұласатынын дәлірек анықтау
қиындау болады. Мұндай бағалаулар экономикалық жағдайды анықтауда және
экономикалық саясаттың типін таңдауда қателесуге әкелуі мүмкін, сондықтан
циклдің әр түрлі фазасында қазыналық саясаттың әр түрін қолданған жөн.
IS-LM үлгісіндегі ынталандырушы қазыналық саясат
және оның тиімділігін бағалау
а) ә)
IS2 LM D
r r
D IS2 LM
IS1
r2 В
IS1
r2 В
r1 А C C
А
r1

Y1 Y2 Y3 Y Y1 Y2 Y3 Y
KA KA
б) r IS2

IS1 D
LM
r2 В
А C
r1

Y1 Y2 Y3 Y
KA
Қазыналық саясаттың салыстырмалы
тиімділігі
А) Экономика бастапқыда А нүктесінде болды делік. Мемлекет
тауарлар мен қызметтерді сатып алу көлемін ∆G мөлшерге өсірді,
нәтижесінде IS1 нүктесі IS2 нүктесіне дейін оңға қарай kА∆G мәніне
тең қашықтыққа жылжиды. r1 пайыз мөлшерлемесінде бұл
табыстың (Y1→Y3) өсуіне әкеледі, яғни ынталандырушы
қазыналық саясаттың толық мултипликатор әсеріне тең (С нүктесі)
болады. Бірақ С нүктесінде ақша нарығы тепе-теңдікте болмайды,
өйткені бұл нүкте LM қисығынан төмен (тыс) орналасқан.
Тауар нарығындағы неғұрлым жоғары табыс деңгейі (Y 3) ақша
нарығында ақшаға сұраныстың өсуіне әкеледі. Мұнда ақша
ұсынысы өзгеріссіз, яғни ақшаға сұраныстың ұсыныстан артып
кетуі пайыз мөлшерлемесін (r1→r2) жоғарлатып, LM қисығының
бойындағы қозғалысты тудырады.

Бұл үдерістің экономикалық механизмі екі әдіспен
түсіндіріледі:
1)өтімділікті қалаудың кейнстік теориясы арқылы;
2)мемлекеттік бюджет тапшылығын қаржыландыру
қағидасының көмегімен.
Өтімділікті қалау теориясына сәйкес ақша ұсынысы
өзгермеген жағдайда, ал ақшаға сұраныс өссе, онда адамдар
қолмақол ақшаны көбірек қажет етеді. Сөйтіп олар қаржылық
активтер қоржынының құрылымын өзгертіп, облигцияларды
сата бастайды, ал бұл облигация ұсынысының өсуіне, яғни
оның бағасының төмендеуіне алып келеді. Облигация бағасы
мен пайыз мөлшерлемесі-нің арасында кері байланыс
болғандықтан, пайыз мөлшер-лемесі өседі.

Мемлекеттік бюджет тапшылығын қаржыландыру қағидаларына сәйкес:
1)бюджет кірістері өзгермеген жағдайда, бюджет шығындарын өсіру;
2)бюджет шығындары өзгермеген жағдайда, бюджет кірістерін қысқарту
арқылы бюджет тапшылығын қаржыландыруды жүзеге асырады. Дамыған
елдерде мемлекеттік бюджет тапшылығын қаржыландыру мемлекеттік
облигацияларды шығарып, оларды ашық нарықта сату арқылы жүргізіледі.
Облигацияларды адамдарға сату ақша ұсынысын өзгертпейді, бірақ бағалы
қағаздар нарығында облигациялар ұсынысын арттырады. Ал бұл облигация
бағасының төмендеп, керісінше пайыз мөлшерлемесінің көтерілуіне
әкеледі.
Пайыз мөлшерлемесінің өсуі жалпы жоспарланған дербес шығындардың,
сондай-ақ жалпы табыстың қысқаруының басты себебі болып табылады.
Пайыз мөлшерлемесі (С нүктесінен В нүктесіне дейін LM қисығының
бойындағы қозғалыс) тауар және ақша нарықтарындағы біріккен тепе-теңдік
табыс Y2 деңгейіне, ал пайыз r2 мөлшерлемесіне жеткенше өседі (В нүктесі).

Сонымен ынталандыру қазыналық саясаттың нәтижесін-де
табыс деңгейі өскенмен, бірақ толық мультипликатор мөлшеріне
дейін өспейді. Бұл пайыз мөлшерлемесінің (r 1→r2) өсуінен болады.
Сондай-ақ табыс Y3-ке емес, тек Y2-ге дейін өседі (а)сурет). Табыс
деңгейінің (Y1→Y2) дейін өсуі ынталандырушы қазыналық саясатта
табыстың әсері, ал пайыз мөлшерлемесінің өсуі салдарынан
алынбаған табыс мөлшері (Y2 - Y3) ығыстыру әсері деп аталады.
Сонда ынталандырушы қазыналық саясаттың табыс әсері
мультипликатор әсері мен ығыстыру әсерінің айырмасына тең
болады.
Ығыстыру әсері қазыналық экспансияның негізгі кемшілігі болып
есептеледі. Ығыстыру әсері неғұрлым жоғары болса, табыс
соғұрлым аз мөлшерге өседі, демек қазыналық саясаттың онша
тиімдірек болмағаны.

Ынталандырушы қазыналық саясаттың тиімділігін анықтайтын табыс
әсерінің мөлшері, яғни қазыналық саясаттың экономикаға әсер ету
деңгейі IS және LM қисықтарының көлбеулігіне байланысты болады.
Суреттегі үш графикте де мемлекеттік сатып алулар өзгерісінің (∆G) және
шығындар мультипликаторының (kA) мөлшерлері бірдей, сондықтан
үшеуінде де IS қисығы kA∆G – қашықтығына жылжиды. (а,ә)-суретте LM
қисығының көлбеуі бірдей, бірақ IS қисығының көлбеуі әртүрлі. 35(а)-
суреттен IS қисығының көлбеулігі неғұрлым тіктеу болғанда табыс әсері
(Y1 – Y2) көп, ал ығыстыру әсері (Y2 – Y3) аз екенін көреміз.
(а,б)-суретте IS қисығының көлбеуі бірдей, бірақ LM қисығының көлбеуі
әртүрлі, мұнда LM қисығының көлбеулігі неғұрлым жатықтау болғанда
табыс әсері (Y1 – Y2) көп, ал ығыстыру әсерінің (Y 2 – Y3) аз екені
байқалады. Сонымен IS қисығының көлбеуі тіктеу, ал LM қисығының
көлбеуі жатықтау болса ынталандырушы қазыналық саясаттың неғұрлым
тиімді болғаны.

Ұқсас жұмыстар

ҚР инфляцияға қарсы саясаты

Макроэкономикалық көрсеткіштерге сипаттама

Табыстылықты талдау

Макроэкономикалық тепе - теңдік және оның үлгілері

Қаржы саясаты мемлекеттің экономикалық саясатының маңызды бөлігі ретінде

Макроэкономика

Басқарудың экономикалық әдістері

Ақша және несие

Ұдайы өндіріс теориясы. Ұлттық есептеу жүйе

ҚР-ғы экономикалық өсу, себептері, факторлары

Пәндер