Спиральді мүше

Презентация қосу

Семей мемлекеттік медицина университеті
Анатомия және гистология кафедрасы

СӨЖ
Тақырыбы: Спиральді мүше.Жарғақты
лабиринттің вестибулярлы бөлігі.
Тексерген:Полатова Б.С.
Дайындаған:Қапсеметова Т.С.
232-топ,ЖМФ
Семей, 2018
Жоспар:
• І.Кіріспе бөлім.
Ішкі құлақ.Ұлу каналы
• ІІ.Негізгі бөлім:
• 2.1.Спиральді мүшенің құрылысы, оның жасушалық
құрамы.
• 2.2.Жарғақты лабиринттің вестибулярлы бөлігі
• а)макула
• б)ампулярлы айдаршалар (кристалар)
• ІІІ.Қорытынды бөлім.
• IV.Пайдаланылған әдебиеттер.
Есту мүшесінің құрамы:
дыбыстық, гравитациялық және вибрациялық
(тербеліс) стимулдар;
сызықтық жөне бұрыштық қимылдарды
қабылдауды жүзеге асыратын сырткы, ортаңғы
және ішкі құлақ бөліктері;
Ішкі құлақ сүйектік және оның ішінде орналасқан
жарғақтық лабиринттен тұрады. Жарғақтық лабиринттің
ішінде рецепторлық жасушалар - кірпікшелі
сенсоэтителиоциттер орналасқан. Бұлар жарғақтық
лабиринттің белгілі бөліктерінде орын алған; есту
рецепторлық жасушалар-ішкі құлақтың ұлу бөлігінде, ол
тепе-теңдік сақтау мүшесінің жасушалары-эллиптикалық,
сферикалық қалталармен (қапшықтар) жартылай
дөңгелек каналдардың ампулярлы айдаршыгында
орналасқан.
Дамуы
Адам ұрығында жарғақтық лабиринт эктодерманың дәнекер тініне
нығыздалып өсуінен дамиды, кейіндеу бұдан тұйықталып барып есту
көпіршігі пайда болады. Пайда болған есту көпірпігінің көпқатарлы
эпителиі эндолимфаны бөліп, кәпіршіктің іші толтырады.Сонымен бірге
есту көпіршігі эмбриональді есту нерві ганглиімен байланысып, екіге
белінеді; кіреберіс ганглийі мен ұлу мүшесінің ганглийіне айналады. Одан
өрі даму процесінде көпіршіктің пішіні өзгереді де, екіге бөлінеді;
біріншісі-вестнбулярлы эллиптикалық қалтаға бұдан жартылай деңгелек
каналдар мен олардың ампулалары бару трикулюске айналады, екіншісі-
сфералық қапшық сакулюске айналады.Ұлу каналы біртіндеп өсе береді,
оның айналымдары (завитки) ұлғайып,элиптикалық қапшықтан бөлінеді.
Есту ганглийінің есту көпіршігіне қабаттасқан (байланысқан) жерінің
қабығы қалыңдайды. Ұрық денесініңұзындығы 15-18.5 мм кезеңінде есту
мүшесі мен тепе-теңдік сақтаумүшелерінде кірпікішелі сезімтал жгоне
тіректік жасушалары байкалады.Жарғақты лабиринттің (канальдын)
базальді қабырғасының эпителніненспиральді мүше дамиды, оның
құрамында рецепторлы есту жасушалары болады. Осы кезде лабиринттің
сезімтал жасушалар мен вестибулярлық ұлу ганглийлерінің шеткі
өсіңділері арасында синапстардың қалыптасуыда жүзеге асады.
Адам эмбрионында есту көпіршігінің дамуы:
а - 9 сомиттер сатысы ;б - 16 сомиттер сатысы;в - 30 сомиттер
сатысы;1-эктодерма; 2- есту плокадасы;3-мезодерма;
4- жұтқыншақ ;5-есту шұңқыры;6-ми көпіршігі; 7-есту
көпіршігі;
ҰЛУ КАНАЛЫ

Дыбысты қабылдау ұлу каналындағы жарғақтық
лабиринттің ұзына бойында орналасқан спиральді
мүшеде жүзеге асады. Ұлу каналы эндолимфаға
толы, ұзындығы 3,5 см қалта, ал сырты
перилимфамен қоршалған. Адамда ұлудың
сүйектік каналы 2,5 орамнан тұратын құрылым.
Ұлу каналының көлденең кесіндісінде
қабырғалары вестибулярлы мембранадан (Рейсенер
мембранасы), қан тамырлы жолақ пен базилярлық
пластинкадан тұратын үшбұрыш көрінеді.
Ұлу каналының құрылысы:

І-Ұлу;
ІІ-жарғақты лабиринттің кесіндісі;
1-вестибулярлы мембрана; 2-
эндолимфатикалық қуыс;3-қантамырлы
жолақ;4-алдыңғы қабырғасы
(спиральді);
5- базилярлы мембрана; 6-спиральді
мүше;7-сыртқа сезімтал
эпителиоциттер; 8- ішкі сезімтал
эпителиоциттер; 9-сыртқа саусақ
пішірді жасушалар; 10-ішкі
эпителиоциттер; 13- нерв талшықтары;
14-нейрондар; 15- сүйек пластинкасы;
16-жабынды мембрана;

ІІІ- сыртқы (а) және (б) сезімтал
эпителиоциттер; 1- стереоцилий; 2-
органеллалар; 3-ядро; 4-синаптикалық
көпіршіктер; 5- афферентті,эфферентті
нерв ұштары; 6-синапс.
Ұлудың жарғақты
каналының және иірімді
мүшенің құрылысы:
а- схема;б-иірімді мүше; 1- ұлудың
жарғақты каналы;2-вестибулярлы
баспалдақ; 3-дабыл баспалдағы; 4- иірімді
сүйек табақшасы; 5- иірімді түйін; 6-
иірімді қырқа; 7-жүйке жасушаларының
дендриттері;8-вестибулярлық мембрана; 9-
базилярлық табақша; 10-иірімді байлам;
11-дабыл баспалдағын жауып тұрған
эпителий;12-тамырлы жолақ; 13-қан
тамырлары; 14- жабу мембранасы;15-
сыртқы қылшықты
эпителиоциттер(сенсоэпителиалды)
жасушалар;16-ішкі қылшықты
(сенсоэпителиалды) жасушалар; 17-ішкі
тіректік эпителиоциттер; 18- сыртқы
тіректік эпителиоциттер;19-сыртқы және
ішкі бағаналық эпителиоциттер; 20-
туннель;
Вестибулярлы мембрана каналдың:
а) жоғарғы медиальді қабырғасын құрайды. Бұл
эндолимфаға бағытталған бір қабатты жалпақ эпителиймен
және перилимфаға қараған эндотелиймен тысталған жіңішке
фибриллярлы дәнекер тінді пластинка.

б) Сыртқы қабырғасы спиральді байламда орналасқан қан
тамырлы жалақы. Бұл тамырлы жолақ құрамында көп қатарлы
ашық түсті базальді және күңгірт түсті призмалы жасушалар
мен гемокапиллярлар бар. Жасушалардың цитоплазмасындағы
митохондриялары өте жоғары белсенділіктегі тотықтырғыш
ферменттері мен ерекшеленеді. Қан тамырлы жолақ
эндолимфаны синтездеп, спиральді мүшенің трофикасында
маңызды роль атқарады деген де пікір бар.
в) Төменгі, базилярлы пластинкасында, бұған спиральді мүше
орналасқан, күрделі құрылым. Базилярлы пластинканың негізін
жіңішке коллаген талшықтар (домбыра ішегі тәрізді) түзеді.
Талшықтардың ұзындығы ұлу каналында әр түрлі болады. Ең
ұзыны 505-мкм-ге жуық талшықтар ұлудың жоғарғы ұшында, ал
қысқасы 105 мкм оның табанында. Бұл талпықтар гомогенді
негізгі затта ориаласқан, d=30 нм мөлшеріндегі,жіңішке
фибриллалы талпықтар шоғырларынан тұрады. Дыбыс
сатысыжағынан базилярлы пластинка пығу тегі мезенхнмалық
жалпақжасушалармен тыстаған (эндотелий).
Жабынды немесе текториальды мембрана, вестибулярлы
еріннін эпителиімен байланысқан. Бұл мембрана-спиральді
мүшенің өне бойына созыльш орналасқаң, лента тәрізді,
қоймалжың пластинка. Құрамында жіңішке радиальды
бағытталған коллаген талшықтары бар. Мұндай
талшықтардың арасы мелдір, желімдеуіші құрамықда
глюкозамингликаны бар затқа толы.
СПИРАЛЬДІ НЕМЕСЕ КОРИЕВ МҮШЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ

Спиральді мүшенің құрамында екі түрлі жасушалар тобы
бар: сенсоэпителиальды және тіректік. Бұл топтағы
жасушалардың әрқайсысы ішкі және сыртқы болып
бөлінеді. Олардың шекарасында туннель орналасқан.
Ішкі сезімтал эпителиоциттері пішіні құмыра тәрізді, бір
қатар болып орналасқан. Олардың астында ішкі тіректік
(фаланговых) саусақ тәрізді элителиоциттер орын алады.
Адамда бұлардың мөлшері 350-дей. Сезімтал
эпителиоциттердің апикальді бөлігінде 30-дан 60-қа дейін
қысқа микробурлер - стереоцилийлері болады. Шикі
эпителноциттердің апикальді бөлігі кутикула мен
жабылған. Цитоплазмасында көптеген митохондриялар
мен актин, мнознн филаменттері бар. Базальді бөлігіне
афферентті, эфферентті нерв ұштары келеді.
Тепе-теңдік мүшесі
орналасқан, жарғақты және
жартылай дөңгелек каналдар
мен қапшықтардың
құрылысы.

І- ұлудың кіреберісіндегі
жартылай дөңгелек канал;
1-ампуласы; 2-sacculus
қапшығы; 3- utriculus
қапшығы; ІІ- есту дағының
құрылысы мен ондағы
клеткалар;ІІІ- рецепторлы
клеткалардың құрылысы; IV -
ампуладағы есту қырқашығы.
Сыртқы сезімтал эпителиоциттер
пішіні цилиндр тәрізді, 3-5 қатар болып орналасқан, бұлар сыртқы
тіректік жасушаларға бекінген. Адамда бұлардың саны 12000-20000-дай
болады. Ішкі жасушалар сияқты бұлар да кутикулалы пластинкамен
(апикальді бөлігі) тысталған, стереоцилийлері болады, пішіні V әрпі түрінде.
Мұндай стереоцилийлердің құрамында тығыз орналасқан фнбриллалар
бар; осының арқасында олар қозғалып қайтадан бұрынғы қалпына келеді.
Сезімтал эпителиоциттердің цитоплазмасында тотықтырупы ферменттер,
гликоген, ацетилхолинэстераза болғандықтан бұлар, ішкілерге караганда
айтарлықтай сезімталдығы жоғары. Жоғары дыбыстарға ұлудың төменгі
айналымындағы (иірімдеріндегі), ал төменгі дыбыстарға ұлудың жоғарғы
белігіндегі кірпікшелі эпителиоциттер тітіркенеді.
Дабыл жарғағына дыбыстың әсер ету сәгінде оның тербелістері
балға, төс және үзеңгі сүйектеріне одан әрі сопақша терезе аркылы
перилнмфага, базилярлық жөне текториальді мембранаға беріледі. Бұл
козғалыс дыбыстың жиілігі мен белсенділігіне қатаң сәйкес болады,
Осы жағдайда стереоцилнйдің қозғалуы (қисаюы) мен рецепторлық
эпителиоциттердің тітіркенуі жүзеге асады. Осының барлығы рецепторлық
потенциалдың (микрофондық эффект өсері) тууына әкеліп соғады. Есту
нервісінен аффереиттік информация аналнзатордың орталық бөлігіне
беріледі.
Тіректік эпителиоциттер базальді мембранаға бекінеді.
Цнтоплазмасында тонофнбриллалары болады. Бұлардың апикальді
белігінде жінішке саусақ тәрізді есінділері де бар. Осы өсінділері арқылы
бұлар рецепторлы эпителиоциттердің ұштарыиан бөлініп тұрады, Базальді
мембранада бұлардың арасында үшбұрышты канал -туннель, қуысы
эндолнмфаға толы орын алады. Туннель арқылы миелинсіз нерв талшығы
спиральді ганглийден сезімтал эпителиоциттерге өтеді.
ЖАРҒАҚТЫ ЛАБИРИНТТІҢ ВЕСТИБУЛЯРЛЫ
(КІРЕБЕРІС) БӨЛІГІ

Бұл тепе-теңдік сақтау мүшесінің орналасқан жері, екі қапшықтан -
эллиптикалық және сферикалық - дөңгелек немесе саяси-
Sus - тен тұрады. Бұлар өзара жіңішке канал жөне сүйектің (үш рет
айиалып) иірімделген біліктері мен қатынас жасайды. Каналдардың
кеңейген түстары - ампулалары болып табылады. Жарғақты лабирннттің
қабырғасында эллиптикалық жөне сферикалық бөліктер орналасқан.
Элиптикалық қапшықтағы дақ және дөңгелек қапшықтағы дақ, ал
ампулаларда - айдаршықтар немесе кристаллар деп аталады. Жарғақты
лабиринттің вестибулярлық бөлігіндегі жартылай деңгелек канайдар
мен макулалар, криста аймағынан басқасы - бір қабатты жалпақ
эпителиймен тысталған. Каналдар мен макула айдаршықтардын
құрамындағы эпителиі куб және призма тәрізді болып келеді.
ҚАПШЫҚТАРДАҒЫ ДАҚ (МАКУЛАЛАР)
Дақ немесе макулалар базальді мембранаға бекінген;
сенсоэпителиоциттер мен тіректік эпителиоцнттерден тұрады.
Эпителиоциттердің үсті құрамында кальций карбонаты бар
кристалдар- отолиттер немесе статоконинелерден тұратын
ерекше отолиттік мембранамен жабылған.Эллиптикалық
қапшықтың макуласы - түзу сызықтық қимылды, яғни жердің
тартылу күшін қабылдайтын орын: бұлшық еттердің орналасуы
анықтайтын, дененің қалпын сақтайтын гравитациялық
рецепторы болып саналады. Сфера немесе дөңгелек қапшықтың
мақаласы гравитациялық рецепт- торы бола отырып бір мезетте
вибрациялық тербелістерді де қабылдай алады. Кірпікшелі
(талшықты) сенсоэпителиоциттері өздерінің ұштарымен
(апикальді) лабиринттің қуысына қараған. Ал,
эпителиоциттердің базальді беліктеріне (табанына) афференттік
және эфференттік иерв ұштары келіп байланысады.
Құрылысына байланысты кірпікшелі сезімтал
эпителиоциттері екі топқа бөлінеді.
Бірінші тобына алмұрт тәріздес, дөңгеленген, кең базальді немесе
денесі бар. Бұларды футиляр түрінде кептеген нерв ұштары келіп
қоршайды.
Екінші тобына жататын пішіні Призма тәрізді, эпителноциттердің
базальді бөлігіне белгілі синапстар түзетін нүктелік афферентті,
эфферентті нерв ұштары жалғасады. Эшителиоцигтердің сыртқы
бетінде кутикула болады. Одан 60-80 қозғалмайтын кірпікшелер
(ұзыңдығы - 40 мкм) - стереоцилий және бір қозғалатын кірпікше -
киноцилий шығады. Адамның дөңгелек дағында 18000 мелшерінде
рецепторлық эпнтелноциттер, ал эллипс - сопақша жағында 33000-дай
болады. Киноцилий стереоцилийге қарай қисайғанда (козғалғанда),
тітіркенеді, ал егер қарама-қарсы бағытта қозғалыс болса, онда
эинтелиоциттерде тежелу процесі жүзеге асады. Макулалар
(дактардын) эпителніиде әртүрлі поляризацияланған жасушалары 4 -
топқа жинақталған, бұлардың әр қайсысы отолитті мембрананың
жылжуына байланысты денедегі белгілі бір бұлшық еттердің
жнырылуын реттейді. Тіректік жасушалары сезімтал
эпителноциттердің арасында орналасқан, ерекшелігі: ядросы күңгірт
Макула:
сәулелік оптикалық деңгейдегі құрылысы: 1-тіректік
эпителиоциттер; 2-қылшықты жасушалар;3-қылшықтар;
4- тіректік эпителиоцит; 5 тостаған тәрізді жүйке
аяқтамасы; 6-эфферентті жүйкелік аяқтама; 7- афферентті
жүйкелік аяқтама; 8-миелинді жүйке талшығы(дендрит);
Ампулярлы айдаршықтар
(кристалар).
Бұлар жартылай иірімделген дөңгелек каналдардың
кеңейген жерлерінде орын алады. Құрамында екі түрлі;
сенсосезімтал жөне тіректік эпителиоциттер болады.
Бұлжасушалардың апикальді белігі қуыссыз қоңырау
түріндегі, желатинсияқты мөлдір куполамен қоршалған.
Куполанын ұзындығы 1мкм-ге жетеді. Негізгі қызметі;
бұрыштық қимылдың рецепторы болыптабылады.
Бастың денеиің анналып қозғалуын, көздің бұлшық
еттерінің қозғалыстарын реттеп, Созылмалы Купола
өзінің қалпын өзгертіп сезімтал жасушалардың қозуы
дененің қалпы мен көздің бұлшықеттерінің қозғалысын
реттеп қаңқа бұлшық еттерінің рефлекторлық жауабын
туғызады.
Ампулярлық
айдарша
құрылысы:
І-айдарша; ІІ - желатинді
күмбез;
1-тіректік эпителиоциттер;
2-қылшықты жасушалар;
3-қылшықтар;
4-жүйке ұштары;
5- миелинді жүйкелік
талшықтар;
6-шекаралық күмбездің
желатинді заты;
7-жарғақты каналдың
қабырғасын жауып тұрған
эпителий.
ЖАСҚА БАЙЛАНЫСТЫ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Адамның жасы ұлғайған сайын есту мүшелерінің қызметі
төмеңдейді. Бұл жағдайда дыбыс өткізгіш және дыбысты
кабылдайтын мүшелер жеке-жеке немесе бірден өзгеріскс
ұшырайды. Мұндай құбылыстар сопақша терезенің
сүйекті лабиринт аймағында, үзеңгінің тері астылық
пластинкасына таралатын осснфикация ошақтарының
пайда болуы мен байланысты. Сопақша терезедегі
қозғалмалы үзеңгі сүйегі жоюымен ерекшеленеді, бұл
болса есту мүмкіндігің төмендетеді. Жас ұлғайғанда
көбіне дыбыс қабылдағыш нейросенсорлық аппарат, яғни
сезімтал эпителноциттер тіршілігін жояды да, олар
қайтып қалпына келмейді.
Қорытынды
Спиральді мүшенің құрамында екі түрлі
жасушалар тобы бар: сенсоэпителиальды және
тіректік. Бұл топтағы жасушалардың әрқайсысы
ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Олардың
шекарасында туннель орналасқан.
Жарғақты лабирннттің қабырғасында
эллиптикалық жөне сферикалық бөліктер
орналасқан. Элиптикалық қапшықтағы дақ және
дөңгелек қапшықтағы дақ, ал ампулаларда -
айдаршықтар немесе кристаллар деп аталады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
• Гистология, эмбриология, цитология : оқулық/
Ю. И. Афанасьев, Н. А. Юрина 378-392 беттер
• Гистология, эмбриология, цитология : оқулық/
Ж.О.Аяпова 149-156 беттер
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Спиральді оқу бағдарламасы

Галактикалар жүйесі

ДЕЗОКСИРИБОНУКЛЕИН ҚЫШҚЫЛЫ РЕПЛИКАЦИЯСЫНЫҢ МЕХАНИЗМІ

жіктелу принциптері. Олардың номенклатурасы. Вирустардың көбеюінің биогенетикалық ерекшеліктері және көбею сатылары

Десмургия - байлам жөніндегі оқу жүйесі

Қүн жүйесінің алғашқы ұғымдары

СӨЖ КЕУДЕ ЖАРАҚАТТАРЫ

Мәліметтерді жинау нұсқалары

Оқу бағдарламасы

Жүйке жүйесі шашыранды - түйінді

Пәндер