Ақшаның шығу тарихы, түрлері, қызметтері және ақша массасы мен инфляция факторлары

Ақша

Орындаған: МУиА 2-1 тобы

Ақшаның шығу тарихы

Б. з. б. 3 ғасырдағы хуннулар ақша орнына күміс пышақты пайдаланып келсе, б. з. 1 ғасырында салық есебіне алтын, күміс құймаларды алып тұрған.

Ақ ғұндар бір бетіне пехлеви, екінші бетіне эфталит жазуы бар теңгелер жасап, сауда айналымына кіргізген.

Ең алғаш қағаз ақшалар б. з. д. 7-8 ғ. Қытайда пайда болған.

Қазақ елі баба түркілер Ұлы Жібек жолына орналасқандықтан ақша жасау, оны айналымға енгізуді өмір қажеттілігі деп тым ерте қолға алған. 6-8 ғасырларда билеуші рулардың таңбасы қашалған, ру рәмізін бейнелеген теңгелер құя бастаған.

Қазақстан теңгесі

Ақшаның түрлері

(нағыз ақшалар) ;

(құндық белгілері) .

Ақша массасы және ақша базасы

Ақша массасы - жеке тұлғаларға, кәсіп орындарға және мемлекетке тиісті, шаруашылық айналымына қызмет ететін, сатып алу және төлем құралдарының жиынтығы.

Ақша базасы - бұл міндеттемелерге жататын резервтік және бастапқы ақшаларды білдіреді.

Ақшаның мәні және қызметтері

Ақша құн өлшемі қызметін идеалды, оймен ойлау арқылы орындайды. Яғни, тауардың құнын өлшеу ақшаға айырбасталғанына дейін орындалады, сонымен құнның тауар формасынан ақша формасына айналуы үшін тауардың бағасын белгілесек жеткілікті.

Қағаз ақшалардың өздерінің меншікті құны болмағандықтан да, олар айналыс саласындағы ақшаның қызметтерін толық құнды ақшалардың қызметтері арқылы атқарады.

Жалпы алғанда қағаз ақшалардың құнсыздануы тұрақсыз экономикаға тән.

Ақшаның жалпыға бірдей эквивалент ретінде мынадай ерекшеліктері бар:

1. ол нақты бір заттың, қоғамдық тұтыну құнының болатындығын;

2. онда абстракты еңбек бейнелейтін құнның да болатындығын;

3. тауар өндірушінің жеке еңбегі қоғамдық еңбектің бір бөлшегі болып табылатындығын көрсетеді.

Ақшаның қызметі: құн өлшеуші; айналыс құралы; төлем құралы; қазына жинау; дүниежүзілік ақшалар болып табылады.

Әртүрлі жағдайлардың болуына байланысты тауарлардың тек нақты ақшаға ғана сатылмайтыны белгілі. Себебі әртүрлі тауарларды өндіру кезеңі мен айналыс мерзімінің ұзақтығының бірдей еместігі, сондай-ақ бірқатар тауарлардың өндірісі мен сатылуының маусымдық сипатта болуы шаруашылық субъектісінде қосымша қаражаттардың жетіспеушілігін туғызады. Соның нәтижесінде тауарлардың төлемін кешіктіріп сатып алу және сату, яғни несиеге беру қажеттігі туындайды. Ақша төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына қызмет етіп қоймай, сол сияқты қаржы және несие қатынастарына да қызмет етеді.

Жалпы барлық ақшалай төлемдерді төмендегідей түрде топтастыруға болады: *тауарлар және көрсетілетін қызметтер бойынша төлем міндеттемелері; *мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер; *банктік ссудалар, мемлекеттік және тұтыну несиелері бойынша қарыздық міндеттемелер; *сақтандыру міндеттемелері; *әкімшілік және сот алдындағы және өзге міндеттемелер. Ақшаның төлем құралы қызметін толық бағалы емес, яғни қағаз және несиелік ақшалар атқарады.

Қазіргі инфляция мынадай факторларға байланысты

Ақша айналысының факторларына

Ақшалай емес факторларға

бюджет тапшылығын жабуға пайдаланылған, шексіз көп ақшаның эмиссиялануы есебінен айналыс аясының артық ақша массасына толып кетуі; халық шаруашылығының артық несиеге толуы.

қоғамдык өндірістегі теңсіздікке, шарушылықтың шығындық тетігіне, мемлекеттің экономикалық саясаты, оның ішінде салық саясаты, баға саясаты, сыртқы экономикалық саясатына байланысты факторлар жатады.