Жүйке жүйесі

Презентация қосу

Тақырып 5:Жүйке жүйесінің жіктелуі.Бас миы
оның жас ерекшеліктері.
Жоспар:

1.Жүйке жүйесі және оның жіктелуі
2.Бас миы оның жас ерекшеліктері
3.Бас миының бөлімдері
4.Үлкен ми сыңарлары, әрекетері, жас ерекшеліктері
Әдебиеттер тізімі:

1. Дүйсембин Қ. Жасқа сай физиология және мектеп гигиенасы: Оқулық/ Қ. Дүйсембин, З. Алиакбарова. - 1-ші бас.. - Алматы: Владос, 2006. - 400 б.
2. Х.Қ Сәтбаева, Ж.Б Нілдібаева, Ө.А Өтепбергенов
«Адам физиологиясы» Алматы 2003ж
3. Дюсембин. Қ «Жасқа сай физиология және мекеп гигиенасы» Алматы 2003ж
4. Хрипкова А.Г., Антропова М.В., Фабер Д.А. Возрастная физиология и школьная гигиена: Пособие для студентов пед. институтов.Москва. Просвещение 1
5. Алиакбарова З.М. , Рымжанов Қ.С. Мектеп гигиенасының негіздері. Алматы, РБК, 2004.
Жүйке жүйесі - адам мен жануарлар организмдерінің қоршаған ортаға бейімделуін
реттейтін жүйе. Жүйке жүйесін зерттейтін морфологияның бөлімін гр. neurologia (грек,
neuron — жүйке, жүйке жасушасы; logos — ілім) деп атайды.

Жүйке жүйесі мүшелерін негізінен жүйке ұлпасы құрайды. Жүйке жүйесі организмдегі
орналасу орындары (топографиясына) мен құрылысына сәйкес: орталық және шеткі
бөлімдер болып екіге бөлінеді.

Жүйке жүйесі

Орталық
Орталық
жүйке Шеткі
Шеткі жүйке
жүйке
жүйке
жүйесі жүйесі
жүйесі
жүйесі

Жүйкеле
Жүйкеле Жүйке
Жүйке
Ми р
р
ұштары
ұштары
Жұлы Жүйке
Жүйке
түйіндері
түйіндері
н
Жүйке жүйесі- адам мен жануарлар организмінің қоршаған
ортаға бейімделуін реттейтін жүйе.

Жүйке жүйесінің маңызы
Жүйке жүйесі денедегі мүшелердің жұмысын реттейді.
бұлшықеттердің жиылуы;
сүйектің қозғалысқа келуі;
тер, сілекей сүті қарын сөлінің бөлінуі және т.б
әрекеттер тікелей жүйке жүйесінің қатысуымен жүреді.
барлық мүшелер мен мүшелер жүйесінің әрекеттерін
реттейді.
ағзаны сыртқы ортамен байланыстырады.
Организмдегі қызметтеріне байланысты жүйке жүйесін үш
бөлімге бөледі.

Парасим Симпати
Сомалық патикал калық
(денелік) ық (тамырл
(ішкі ық)
мүшелік
)

Жүйке жүйесінің сомалық бөлімі - дене, яғни тірек-қимыл аппараты және
тері жабыны мүшедерінің, парасимпатикалық бөлімі — ішкі мүшелер мен
бездердің, симпатикалық бөлімі — тамырлар жүйесі мүшелерінің
қызметтерін реттейді. Парасимпатикалық және симпатикалық бөлімдерді
біріктіріп, жүйке жүйесінің вегетативтік бөлімі деп атайды.
Жүйке жүйесі атқаратын функциясына байланысты 2-ге бөлінеді

Соматикалық Вегетативті

Көлденең
жолақты бұлшық
Ішкі органдар
еттің жұмысын
қызметі мен зат
реттейді және
алмасуды
дененің
реттейді
сезімталдығын
қамтамасыз етеді
Вегетативтік жүйке жүйесі

Парасимпатикал
Симпатикалық
ық

Мүшенің Мүше
қызметін қызметін
күшейтеді төмендетеді
Орталық жүйке жүйесі ми мен жұлынан тұрады
Жұлын — адам мен омыртқалы жануарлардың омыртқа
жотасының ішінде орналасқан орталық жүйке жүйесінің бір
бөлігі. Жұлын - орталық жүйке жүйесіне жатады. Жұлын
цилиндр пішінді омыртқа жотасының өзегінде орналасқан,
ұзындығы 42-45 см, салмағы 34-38 г.
Жұлынның қызметі: жұлын екі түрлі қызмет
атқарады:
рефлекстік
өткізгіштік.

Рефлекстік қызметі: жұлынның әр жерінде жүйке
орталығы бар. Жүйке орталығы деп жұлынның түрлі
бөлімінде орналасқан қандай да болмасын мүшенің жұмысын
реттейтін жүйке жасушаларының жиынтығын айтады.
Мысалы, тізе рефлексі орталығы жұлынның бел бөлімінде;
зәр шығару орталығы сегізкөз бөлімінде және т.б.

Өткізгіштік қызметі орталыққа тебетін (өрлеу, қозуды миға
жеткізу) және орталықтан тебетін (қозуды мидан жұлын
арқылы мүшелерге жеткізу) өткізгіш жолдардан тұрады.
1. 2.

4. 5.

Жұлынның құрылысы:
1-сұр заты; 2-ақ заты; 3-жұлынның орталық өзегі; 4-
жұлын жүйкесі;5-артқы түбір; 6-алдыңғы түбір;
Жүйке жүйесі 7-жүйке түйіндері;8-жұлынның алдыңғы тік
1-Ми; 2-Жұлын; жүлгесі(сайы).
3,4-Жүйкелер
Ми'—латын тілінен
encephalon деп аталады.
Мінез-құлыққа жауапты
орталық нерві жүйесінің
меңгеру торабы. Мидың
орташа салмағы орташа 1300
- 1400г. Ми баста бассүйек
қуысында орналасады. Ол
мынадай бөлімдерден
тұрады: сопақша ми, ми
көпірі, мишық, ортаңғы ми,
аралық ми және үлкен ми
сыңарлары.
Бас миының құрылысы
Мидан 12 жұп жүйке тарайды. Оның
алдыңғы екеуі үлкен ми
сыңарларынан, қалған 10 жұбы
мидың басқа бөлімдерінің сұр
затынан басталады.. Олар:
І иіс,
ІІ көру,
ІІ көз қимылдатқыш,
ІҮ шығыршық,
үшкіл,
ҮІ бұру,
ҮІІ бет,
ҮІІІ дыбыс,
ІХ тіл-жұтқыншақ,
Х кезеген,
ХІ қосымша,
ХІІ тіласты нервтері жатады.
Бас мидың
қызметтері
1.Сопақша мида – тыныс алу, қан айналу, шайнау (сору), жұтыну, жөтелу, түшкіру, сілекей
шығару орталықтары орналасады.
2.Ми көпірі – рефлекторлық және өткізгіштік қызметтерін атқарады.
3.Мишық – бұлшық ет тонусын реттейді.
4.Ортаңғы мида – көру және есту орталықтары орналасады.
5.Аралық ми – дененің жоғары дәрежелі вегетативтік орталығы (зат алмасу, дене
температурасы, аштық, шөл сезімдері,барлық ішкі мүшелердің қызметтерінің орталықтары
орналасады).
6.Үлкен ми сынарлары – адамның мінез-құлқы, ойлау қабілеті,санасы, ақыл –ойы.
Сопақша ми Мишық
Мишық - сопақша ми мен ми көпірінің
Сопақша ми - жұлынның жоғарғы
артқы жағында жатады.Ересек
шетінің жалғасы. Жұлындағы
адамның мишығының салмағы 150гр.
сияқты, сопақша мидың ақ заты
Мишық қаңқа бұлшықеттерінің
сыртында, сұр заты іш жағында
үйлесімді жиырылуын реттейді.
орналасады. Сопақша мидың
Әсіресе мойын, тұлға, аяқ - қол
ұзындығы 2, 5 - 3см. Сопақша мида
бұлшықеттерінің қозғалысын, дененің
бір ми қарыншасы орналасқан. Онда
қол - аяғы тез шаршайды, қозғалысы,
ему, жұту, жөтелу,. түшкіру, көзді
тепе - теңдігі, сөзі бұзылады.
жыпылықтату рефлекстерінің
орталығы бар. Сұр затында
тынысалу, қан тамырларын,
асқорытуды реттейтін орталықтар
орналасқан.

Сопақша
Сопақша ми
ми
Ми көпірі
Ми көпірі ортаңғы ми мен сопақша
мидың аралығында орналасқан. Ортаңғы ми
Сопақша ми мен ортаңғы миды Ортаңғы ми - артқы ми мен аралық
байланыстырып тұратындықтан, оны мидың арасында орналасқан. Ол
ми көпірі дейді. Ми көпірі - — ми алдыңғы ми мен артқы миды бірімен -
табанында көлденең бірін жалғастырып тұрады. Теріде
орналасқан қомақты жуандау құрылым. пигменттің бояутектің түзілуін реттейді.
Оның негізін миды жұлынмен, сондай- Кенеттен шыққан дыбыс, жарық
ақ ми бөліктерін өзара жалғастыратын тітіркенгіштерін тез бағдарлауды
өткізгіш жолдар құрайды. реттейді. Ми бөлімдерінің мишықтан
басқалары ми бағанасын құрайды.

Ортаңғы ми
Аралық ми
Аралық ми - ортаңғы мидың алдыңғы
жағында жатады. Көру, дәм сезу, есту
және т. б. рецепторлардан келетін
қозу аралық ми арқылы алдыңғы
мидың үлкен ми сыңарларының
қыртысына өтеді. Аралық ми зат
алмасу, жүрек - қантамырлары жүйесі,
ішкі секреция бездері, зәршығару,
ұйқы жұмысын реттейді. Ағзаның ішкі
ортасы, дене температурасы,
тынысалу, қан қысымының тұрақты
болуы аралық миға байланысты. Ми
мен жұлын жұмсақ қабығының Аралық ми
қабынуынан көбінесе сәбилер немесе
балалар менингит - делбе деп
1.
Үлкен ми сыңарлары сопақша
мидың аз ғана бөлігі мен мишықтан басқа мидың барлық
бөлімдерін жауып тұрады. Үлкен ми сыңарлары мидың ең
үлкен, ең маңызды бөлімі. Адам миының барлық
саламғының 80% ми сыңарлары алып жатыр. Онда 17
миллиард нерв клеткалары бар. Ми сыңарлары қызметін
жоғары жүйке әрекетәне жатқызады.Ол өзінен төмен Ми

4. 2. сыңарларының ақ заты ішкі жағында қыртыстың астында
болады. Ақ заты жүйке талшықтарынан түзіледі. Ми
5. сыңарларының беті тегіс болмай, жүлгелі, қатпарлы болады.
Әсіресе, терең жүлгелер ми сыңарларын жеке бөліктерге
бөледі. Жүлгелердің арасы қатпарлы болып келеді.Әрбір ми
Мидың сыртқы құрылысы сыңарында 4 бөлік бар: маңдай, төбе, самай, шүйде. Ми
1.Төбе бөлігі сыңарларында іші ми сұйықтығына толы 2 қуыс (ми
2.Шүйде бөлігі қарыншалары) болады. Ол сұйықтық ұсақ
3.Маңдай бөлігі қантамырларымен қосылып, жүйке жүйесіндегі зат
4.Самай бөлігі алмасуды қамтамасыз етеді, жүйке жасушаларын қорғайды.
5.Мишық
Оң және сол жақ ми сыңарлары
Үлкен ми сыңарларының аймақтары.
Үлкен ми сыңарларының қатпарлары ми қыртысының көлемін
ұлғайтады. Сезу - қимыл аймағы маңдай, төбе бөліктерінде орналасқан.
Мұнда аяқ, тұлға, қол, мойын, тіл, бет, ерінді қозғалту және сөйлеу
орталығы болады. Көру аймағы - шүйде бөлігінде, одан көру жүйкелері
арқылы козу өтеді. Есту аймағы - самай бөлігінде; дәм сезу, иіс сезу
аймағы - маңдай бөлігінің ішкі жағында. Артқы орталық қатпарда - тері,
буын-бұлшықет, сезу аймағы бар. Денеге ыстық, суықпен әсер еткенде
қайтаратын жауабы (қолды тартып алу) осы аймаққа байланысты.
Адамдағы психикалық әрекеттер (есте сақтау, сөйлеу, ойлау және т. б.) ми
сыңарларының барлық аймақтарымен байланысты. Жүйке ауруларын
емдейтін дәрігерді невропатолог (невролог) дейді.
Жас ерекшеліктері
Жаңа туған баланың миының салмағы 100г болса, бір жаста екі
есе үлкейіп, алты жаста 1кг - нан асады. Ал, 20 - 30 жаста
қалыптасып, 60 жастан кейін кішірею байқалады. Кейбір
жануарларда ми салмағы адам миынан ауыр келеді. Мысалы
китте - 7000г, дельфинде - 5200г, пілде - 4000г.
Адамның ақыл - ойы, дарындылық қабілетін ми салмағымен
байланыстыруға болмайды.
Мидың қызметі сұр заттың жалпы көлеміне, онда жатқан 18млрд
ми нейрондарының қабілетіне байланысты келеді. Бала мен
ересектерде нейрон саны өзгермейді. Жүйке талшықтарының өсуі
мен өсінділерінің пішіні өзгере береді. Мысалы: атақты жазушы С.
Тургеновтың ми салмағы 2012г болса, жазушы Франстың ми
салмағы 1012г, дәрігер, психиатор Бехторовтың - 1720г, атақты
физиолог И. П. Павловтың - 1653г, атақты химик И. Д.
Менделеевтің - 1571г болған
Бақылау сұрақтары
Орталық жүйке жүйесі, оның бөлімдері
Бас ми бөлімдері, қызметтері, жас ерекшеліктері
Тест сұрақтары

Зат алмасу, дене температурасы, аштық, шөл сезімдері,барлық
ішкі мүшелердің қызметтерінің орталықтары орналасатын ми
бөлімі

A) Ортаңғы ми
B) Аралық ми
C) Көпір
D) Мишық
E) Сопақша ми

Ұқсас жұмыстар

ВЕГЕТАТИВТІ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

Жүйке жүйесінің физиологиясы

БЕЛ ЖҮЙКЕЛЕРІ

Жоғарғы жүйке жүйесінің онтогенензі

Рефлекстік доға

Вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдері, олардың құрылысы мен қызметі

Жүйке жүйесінің маңызы

ОРТАҒА БЕЙІМДЕЛУІН РЕТТЕЙТІН ЖҮЙЕ

Жүйке жүйесінің құрылысы, қызметі мен дамуы Жүйке жүйесінің маңызы

Шеткі жүйке жүйесі

Пәндер